Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Fosfor organik birikmalar. Bu gurux birikmalarga keng ishlatilib 
kelinayotgan, tarkibida fosfor birikmalari bo‗lgan: oktametil, butefos, 
metafos, fosfamit, tiofos, metilmyerkaptofos va boshkalar kiradi. Bu 
birikmalarni kupchiligi turli toksikologik xususiyatga ega va uta 
uchuvchan. Shuning uchun FOB turkumiga kiruvchi butifos, metafos va 
metilmyerkaptofos 
ishlatish 
O‗zbekistonda 
taqiqlanadi. 
FOB 
zararkunandalarga karshi effektiv moddadir, ularni keng ishlatishiga olib 
kelgan muxim gigienik xususiyati tashqi muhitda tez parchalanishidir. 
FOB tashqi muhitda uta uchuvchan moddalardir, ayniksa issik iklim 
sharoitida 40-50
0
da bo‗lganda, preparatlar ekilgan maydonda yuqori 
konsentratlar paydo bulishi mumkin. FOB Preparatlari zararkunandalarga 
kontakt tasir xususiyatiga ega. U o‗simlik ichiga surilmaydi ( korbofos, 
xlorofos) ayrim preparatlar esa sistemali tasir. Xususiyatigsha ega ular 
o‗simlikka singib tasir kiladi. Bunday preparatlar xovlidir bularga 
fosfamid, oktametil kiradi.FOB tashqi muhitda 2-7 kunda parchalanib 
ketadi. Organizmda kamdan –kam kumuliyasiya ega, xayvon sutida 
bulmaydi. Tasir mexanizimida bu birikmalar xolinestyeraza aktivligini 
susaytiradi, katalaza kamaytiradi va kon zardobidagi ayrim amino 
kislotalarni mikdorini kamaytiradi. FOB biri butifos Uzbekiston hududida 
defoliant sifatida keng xajmida ishlatilib kelinadi. Yuqori zaxarlilik 
xususiyati tashqi muhitda namayon bo‗lgan uta uchuvchan bu modda 
xozirgi payitda ishlatish takik kiladi. 
Zaxarlanib kolganda kungil aynish, korinda ogrik, ich ketish va 
hakoza.Zaxarlinish zurayganda kuz yoshi kurkish,talvasa, bosh aylanish va 
hakoza nyerv sistemaga xos belgilar namayon buladi.O‗rta va ogir 
zaxarlanishda koordinasiya buzilishi , kul va bosh titrash, talvasa, kuz 
korachigi kichrayishi, siydik va najas ajralishini boshkara olmaslik, 
kollaps, koma va nafas mushaklari falaji ruy beradi. 

---

176 
Karbamatlar, 
(karbmin, 
tio 
va 
ditiokarbomat 
kislotalari) 
O‗zbekiston hududida bu birikmalarni Dravin-755 preparati sinovdan o‗tdi 
va ishlatishga tatbik qilindi. Bu birikmalarga dikrezil, sevin, betanol, 
korbin, ronit, tillam, eptam, yalan va hakoza kiradi. 
Karbomatlar tasir spektri keng,yuqori insektisid xususiyatga 
ega,tashqi muhitda o‗rta turgun (2 klass). Kogan Y.S va boshqalar (1970-
1990 yil) bergan ma‘lumotlarga qarganda korbomatlardan sineb 
konserogenlik, mutogenlik, terotogenlik va ayrimlari nasilga tasir etish 
xususiyatlari aniqlandi. Karbomatlar organizmga turli xil bioximik va 
fiziologik tasir doirasiga ega. Masalan sevin, Dravin 755 xolinesterazani 
blokada qilsa, boshqalari (eptam, yalan) glikoliz va modda almashnuviga, 
quvvat almashnuviga tasir qiladi. Klinikasida asosan markaziy nerv 
sistemasi parenximatoz organlarga tasir kiladi.