Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Salbiy ta’siri. 1. O‗simlik va qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini 
zaharlovchi toksinlarning hosil bo‗lishi. Zahali moddalar bilan zaralangan 
o‗simlik 
mahsulotlarini 
is‘temol 
qilganda 
inson 
ular 
bilan 
zaharlanadi.Tuproqda 
yashovchi 
zamburug‗lar, 
bakteriyalar 
va 
aktinomisetlar inson organizimiga kuchli ta‘sir ko‗rzatuvchi zaharli 
moddalar sintezlaydi. 

---

182 
Aktinomisetlar potogen mikroorganizmlarni o‗ldiruvchi antibiotik 
moddalar sintezlaydi. Tibiyoda keng qo‗laniladigan antibiotklar dastlab 
tuproq aktinomisetlaridan ajratib olingan.Hozirgi kunda tibiyotda o‗nlab 
antibiotiklar ishlatiladi, 
lekin aktinomisetlar 
yuzlab 
anibiotiklar 
sintezlaydi ularning ko‗pchiligi toksin xusisiyatiga ega bo‗lib tuproq 
mikroblarni o‗ldiradi, inson organnizimini zaharlaydi, shuning uchun 
ularning barchasi ham tibbiyotda ishlatilmaydi. 
Saprotrof bakteriyalar va zamburug‗larning ko‗pchiligi zaharli toksin 
moddalar hosil qiladi, ular hosil qilgan mahsulot o‗simlikning o‗sishini 
va rivojlanishiga kuchli ta‘sir ko‗ratadi, ba‘zan ularni nobud 
qiladi.Qishloq xo‗jaligi ekinlari mahsulot sifati pasaytirib is‘temolga 
yaroqsiz holatga keltiradi. 
2. 
Organik moddalar, asosan pestisidlarning zaharli toksin va 
mutagenlar hosil qilib transformasiyalanishi.Tuproqqa tushgan organik 
birikmalar mikrorganizlar tomonidan aromatik birikmalari buziladi, 
yangilanadi, molekulalariga qo‗shimcha funksional gruppalar kiritiladi 
yoki ajiratiladi va shu kabi o‗nlab, yuzlab marta o‗zgarishlaga 
uchiraydi.Bular 
qatoriga 
oksidlanish 
va 
qaytarilish 
reaksiyalar, 
dekorboksillanish, 
dezaminlanish, 
glikozidlarning 
hosil 
bo‗lishi, 
gidrolizlanish, metillanish, aminlanish, asetillanish, amidlanishlarni 
kiritish lozim. Bunday transfarmasiyalanish jarayonida moddaning 
boshlang‗ich davrida ko‗zda tutilmagan zararli toksin va mutagen 
moddalar hosil bo‗lishi mumkin. Ushbularni hisobga olgan holda hozirgi 
vaqtda qishloq xo‗jaligida tuproq mikroorganizimlar tomonidan bir-ikki 
oyda to‗liq mineralizasiyaga uchiravchi pestisidlarni ishlatish bo‗yicha 
ilmiy tavsiyalar berilgan. 
3. 
Avtotrof va getyerotrof nitrifikasiya jarayonida tuproq va 
o‗simliklarda 
ortiqcha 
nitratlar 
to‗planib 
qishloq 
xo‗jaligi 
mahsulotlarining sifati pasayadi va tez yaroqsiz holga keladi. Meva va 
sabzovotlarda to‗plangan ortiqcha nitrat inson sog‗ligiga ta‘sir ko‗rsatadi. 
4. 
Denitrifikasiya-tuproq mikroorganizimlari tomonidan azotning 
o‗simliklar o‗zlatiraolmadigan azot oksilari va molekulyar azotga 
aylantirilishi. Denitrifikasiya 

---

183 
va nitrifikasiya jarayonlarida ma‘lum miqdorda o‗simlik va inson 
hayotiga zararli ta‘sir qiluvchi azot oksidlari hosil bo‗ladi. 
5. 
Tuproq mikroorganizimlari o‗simlik va inson organizimiga zaharli 
zararli ta‘sir qiluvchi moy kislota, aseton, etilen oksidi, mono va 
dimetilsimob kabi uchuvchan organik moddalar hosil qiladi. 
6. 
Tuproq mikroorganizilari va o‗simliklar o‗rtasidagi ozuqaga 
bo‗ladigan raqobat tufayli ham hosildorlik birnecha baravaga kamayishi 
mumkin. 
Yuqorida biz ta‘riflagan hodisalar buzilgan ekosistemalarda aniq 
namayon bo‗ladi. Tabiiy klimaksli biogeosenozda kuzatilmaydi yoki 
minumimda kechadi.