Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Sitoplazma membranasi ikki qavat lipoidlardan iborat bo‗lib har 
kaysi qavat oqsillar molekulasi bilan qoplangan. O‗simlik va hayvon 
membranasi nima vazifani bajarsa, bakteriyalarni membranasi ham shuni 
bajaradi. Membrana hujayra quruq og‗irligini 8-15% ni, hujayra lipidlarni 
70-90%ni tashqil qiladi. 
Sitoplazma - kalloid sistema bo‗lib suv, oqsil, yog‗, uglevod, mineral 
elementlar va boshqa minerallardan iboratdir. bulardan tashqari genetik 
apparat, ribosoma, yeruvchan RNK, oqsil, fermentlar bo‗ladi. Har bir 
bakteriya 5000dan 50000 gacha ribosoma saqlaydi. Ribosomalar transport 
RNK va informasion RNK qatnashuvida oqsil sintezlaydi. 
Sianbakteriyalar sitoplazmasida tilakoidlar bo‗lib ular xlorofil va 
korotinoidlarni saqlaydi. SHular ishtirokida fotosintez jarayoni o‗tadi. 

---

66 
Nukleoid. Sitoplazmada yadro vazifasini bajaruvchi nukleoid bo‗lib 
sitoplazma markazida joylashgan bo‗ladi. Nukleoidlar DNK saqlaydi, bu 
bakteriya xromosomi ham deb ataladi. Bakteriya nukleoidini hujayradagi 
asosiy funksiyasi, axborotlarni saqlab , avloddan — avlodga berishdir. 
Tinch holatdagi bakteriya hujayrasida 1 ta nukleoid bo‗lsa, bakteriya 
hujayrasining bo‗linishi oldidan nukleoid ikkita bo‗ladi. Bakteriya 
ko‗payish fazasini logarifmik davrida esa u to‗rtta va undan ham ko‗p 
bo‗lishi mumkin. 
Bazan, bakteriya hujayralarining o‗sish davrida muhitda salbiy tasir 
etadigan moddalar bo‗lsa, bakteriya hujayrasida ko‗p yadroli ipsimon 
hujayra hosil bo‗lishi mumkin. Bunday hujayra hujayra o‗sishi va bo‗linish 
sinxronligi bo‗zilishidan paydo bo‗ladi. 
Bakteriya nukleoidini hujayradagi asosiy funksiyasi, axborotlarni 
saqlab , avloddan — avlodga berishdir. 
Nukleoiddan tashqari, hujayra sitoplazmasida undan yuzlab marta 
mayda DNK iplari ham mavjud. Ular irsiyat faktorlarini tutuvchi 
plazmidalardir. 
Hamma hujayralarda ham plazmidalar bo‗lishi shart emas. Ammo 
ular tufayli hujayra qo‗shimcha, xuso‗san, ko‗payishda, dori moddalarga 
turg‗unlik sifatni belgilashda, kasallik yuqtirishda va hokazo xususiyatlarga 
ega bo‗ladi.. 
Ribosomalarning submikroskopik tuzilishiga ega bo‗lgan, ularning 
soni 5000- 9000 bo‗ladi. Oqsil sintezi ribosoma, informasion va transport 
RNKdan 
tashqil 
topgan 
agregatlarda 
amalga 
oshiriladi. 
Ular 
poliribosamalar yoki membrana strukturalari bilan birikib joylashadi. 
Sitoplazmada moddalar almashinuvi yuz berib turadi, natijada uning ichki 
tuzilishi tuxtovsiz yangilanadi. Undan tuxtovsiz ximyaviy reaksiyalar 
yordamida oqsil, shakar, moy va boshqa murakkab moddalar xosil bo‗ladi. 
Moddalar ba‘zi vaqtlarda oddiy birikmalarga parchalanadi. Turli 
bakteriyalar sitoplazmasining ximiyaviy tarkibi har hil. Bu esa 
bakteriyalarning bo‗yoklarga moyilligi turlichaligini ko‗rsatadi. 

---

67