Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

5-rasm. Bakteriya xujayrasining tuzilishi 
Kiritmalar. Sitoplazmada har xil shaklga ega bo‗lgan granulalar 
uchraydi. Ularning hosil bo‗lishi. mikroorganizmlarning o‗sadi gan 
muhtga, fizik - kimyoviy xususiyatlargabog‗liq bo‗lib kiritmalar 
mikroorganizmlarning doimiy belgilari emas. 
Ko‗p incha kiritmalar mikroorganizmlarga energiya va uglerod manbai 
bo‗lib xizmat qiladi Ular mikroorganizmlar yaxshi oziqa muhtida 
usgandagina hosil bo‗ladi. va yomon muhtga tushganda esa sarflanadi. 
Kiritmalar katoriga gliqog‗en (hayvon kraxmali), granulyoza, 

- oksimoy 
kislota, volyutin (polifosfatlar), oltingugurt tomchilarini kiritish mumkin. 
Kiritmalarning hosil bo‗lishi., ko‗p incha oziqa muhtini tarkibiga bog‗liq 
bo‗ladi.. Masalan, tajribalar yordamida glisyerin va uglevodlarga boy oziqa 
muhtida usgan bakteriyalarda volyutin, vodorod sulfidga boy muhtda 
oltingugurt hosil bo‗lishi. aniqlangan. Bazi oltingugurt bakteriyalarida 
amorf holdagi CaCO
3
uchraydi. Ulardan tashqari, bakteriya hujayrasida 
oqsillar, fermentlar, uglevodlar, aminokislotalar, RNK, nukleotidlar, 
pigmentlar uchraydi. Hujayrada mayda molekulyar birikmalar borligi 
hujayra osmotik bosimini saqlab turadi 
Kapsula, shilimshiq qavat va g‘ilof tuzilishi.Prokariotlarning 
hujayra qobig‗i tashqi tomondan asosan shilimshiq qavat bilan o‗rab 
turiladi. Ular strukturaviy tuzilishiga qarab kapsula, shilimshiq qavat yoki 
g‗ilof nomini olgan. 
Agar bu qavat 0,2 nmk dan ko‗p bo‗lsa va hujayra qobig‗iga 
mustahkam birikkan bo‗lsa, kapsula deyiladi.Agar bu qavat strukturasiz 
amorf tabiatga ega bo‗lsa, hujayradan oson ajralsa shilimshiq qavat 
bo‗ladi. G‗ilof kapsuladan yupqa 

---

68 
strukturasi bilan farqlanadi. Ular muhim ahamiyatga ega, parazit turlarda 
virulentlik xususiyatini oshiradi, mexanik ta‘sirdan, qurib qolishdan 
asraydi, faglarning qurib qolishiga to‗sqinlik qiladi. Ba‘zan shilimshiq 
qavat oziq modda manbai bo‗lib xizmat qiladi. 
Kapsula. Ko‗pchilik bakteriyalarni hujayra devori shilimshiq 
modda bilan o‗ralgan bo‗lib kapsula deb ataladi. Ximiyaviy tarkibi 
bo‗yicha kapsulalar ikki tipga bo‗linadi. Bir xillari polisaxaridlardan, 
ikkinchilari esa polipeptidlardan iborat bo‗ladi. Ammo ba‘zi kapsulalar 
lipidlardan (sil bakteriyalari), getropolisaxaridlardan va boshqa 
moddalardan iborat bo‗ladi. Kapsulada 98% gacha suv bo‗ladi. Shuning 
uchun ular qo‗shimcha osmotik to‗siq hosil qilib, bakteriyalarni qurib 
qolishdan, mexanik 
ta‘sirotlardan va boshqa tashqi muhitni noqulay ta‘siridan himoya qiladi.