Samarqand davlat universiteti yusupov r. K. Ijtimoiy ishga kirish

 Ijtimoiy ishda ijtimoiy ish etikasi. “Ijtimoiy ishning etikasi: 
tamoyillarining tasdiqlanishi” deb nomlangan hujjat 2004 - yil oktabrda 
Adelaidada (Avstraliya) IIXF(Ijtimoiy ish xodimlari federatsiyasi) va 
IIMXA(Ijtimoy ish mutaxassislari xalqaro assosiatsiyasi)larning 
umumiy uchrashuvida tasdiqlangan.
Ijtimoiy ish insonga hamda uning va atrofdagilarning ehtiyojlarini 
qondirishda muhim amaliyot kasb etishini e’tiborga olgan holda 
bajariladigan xizmat ko‘rsatishning turi bo‘ladi. Ijtimoiy ish xodimlari 
nafaqat alohida odamlarga ko‘mak beradi, balki kengroq, global 
darajada ham o‘zgarishlar yasashga intiladilar.
O‘zbekistonda olib borilayotgan demokratik huquqiy davlat barpo 
etish siyosati o‘z navbatida ijtimoiy ish xodimlariga bo‘lgan talabni 
yuzaga keltiradi va bu soha vakillariga bir qator mas’uliyatli vazifalarni 
yuklaydi. Bu vazifalarga qo‘yidagilarni misol tariqasida ko‘rsatish 
mumkin: 
- 
ijtimoiy ish xodimlarining halol va madaniyatli inson 
bo‘lishligining zarurligi; 

---

60 
- 
himoyasidagi insonlarni millati, irqidan va dinidan qat’iy 
nazar, barchasini baravar ko‘rib muomalaga kirish; 
- 
ijtimoiy ish xodimi madaniyatining tamoyillariga amal qilish; 
- 
ijtimoiy ish xodimning qanday vaziyat bo‘lishidan qat’iy 
nazar, insonparvarlik xususiyatlarini amalga oshirishga kuch va g‘ayrat 
topishligi; 
- 
ayniqsa, mustaqil ravishda o‘zini o‘zi himoya qilishga qodir 
bo‘lmagan odamlarni, masalan, ehtiyojmand ishchi, layoqatsiz bolalar 
va yoshlar hamda aqliy taraqqiyoti buzilgan yoki sekinlashgan kishilarni 
qabul qilingan ma’naviy sog‘lom qonunchilik doirasida himoyalashga 
doir ish olib borish; 
- 
turli etnik guruhlar va jamiyatdagi insonning asosiy 
huquqlariga 
qarama-qarshi 
bo‘lmagan an’analar, madaniyatlar, 
mafkuralar, e’tiqodlarni hurmat qilish va dunyoviy bilimni, zamonaviy 
fanlarni hamda jahon tillarini bilish. 
Yuqorida qayd etilgan maqsadlarning barchasi ijtimoiy ish 
kasbining zaruriy omillari sanaladi va bu kasb egasidan vijdonan 
yondashishlik talab qilinadi. Ushbu soha vakillarini respublikamizda 
mavjud huquqiy-me’yoriy hujjatlar ham to‘la qo‘llab-quvvatlaydi. 
Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi ham o‘zida xalqaro 
inson huquqlari borasida to‘plangan ijobiy tajriba tamoyillarini 
mustahkamlagan. Bundan ko‘rinib turibdiki, hozirgi zamon 
davlatlarining inson huquqlari masalasidagi faoliyatlariga asos bo‘lib 
xizmat qiladigan tamoyillar ham nazariy, va ham amaliy ahamiyatga 
molikdir, ularni qisqacha quyidagicha ifodalash mumkin: 
- inson huquqlari har bir insonga tavallud topishi bilan tabiiy 
ravishda uzviy taalluqli, mansub bo‘ladi, shu bois ular tabiiy 
huquqlardir, ular bo‘linmas va insondan ajralmas huquqlardir; 
- inson huquqlari oliy qadriyat hisoblanib, ularni hurmat qilish, 
himoya etish va ularga rioya etish xar bir davlatning majburiyatidir; 
- inson huquqlari barcha odamlarning tengligiga asoslanadi va 
umumiy-universal xarakterga ega; 
- inson huquqlari - ayni paytda hokimiyat ustidan nazorat 
qilishning vositasi hisoblanib, u davlat hokimiyati tomonidan sodir 

---

61 
etilishi mumkin bo‘lgan o‘zboshimchaliklarni cheklab turadi, zero davlat 
inson huquqlari bilan belgilab berilgan erkinlik doirasidan chetga 
chiqishi mumkin emas; 
- inson huquq va erkinliklarini ta’minlash-shaxsni u yoki bu 
belgiga asoslanib hech bir insonning kamsitilishiga olib kelmasligi shart; 
- inson huquqlari va erkinliklarini amalga oshirish-boshqa 
shaxslarning huquq va erkinliklariga zarar yetkazmasligi, zinhor 
buzmasligi shart; 
- inson huquq va erkinliklari butun mamlakat hududida yagona 
bo‘lishi kerak; 
- insonning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy 
huquqlari o‘zaro tengdir, ya’ni huquqlar tizimida pog‘onaviylik-
ierarxiya bo‘lmasligi lozim; 
- kollektiv (jamoaviy) huquqlar individ (yakka shaxs) huquqidan 
ajralmasdir va ular o‘zaro bir-biriga zid kelishi, shaxsning huquqiy 
maqomini cheklashi mumkin emas; 
- inson huquqlari faqat qonun, ya’ni yuqori yuridik maqomga ega 
bo‘lgan hujjat bilangina tartibga solinishi lozim; 
- inson huquq va erkinliklari faqat qonun bilan, Konstitutsiya va 
boshqa xalqaro hujjatlarda ko‘rsatilgan hollardagina cheklanishi 
mumkin. 
Shunday qilib, ta’kidlash lozimki, inson huquqlari 
masalasiga doir xalqaro amaliyot tayanadigan yuqorida zikr etilgan 
tamoillar qator nufuzli xalqaro hujjatlarda o‘zining ifodasini topgan: 
-1948 - yilda qabul qilingan Inson huquqlari Umumjahon 
deklaratsiyasi; 
-1966 - yilda qabul qilingan iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy 
huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro Pakt va va boshqa shu kabi hujjatlar.
23
Bugungi kunda jahon hamjamiyati tomonidan uzoq tarixiy 
rivojlanish jarayonida qo‘lga kiritilgan olamshumul g‘alabalardan biri-
inson huquqlarining har tomonlama himoyalanishi va rivojlanishidir. 
Inson 
huquqlari 
insoniyat 
taraqqiyotining 
mezoni 
sifatida 
23
Ахмадшаева М.А.”Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва инсон ҳуқуқлари. –Т.: 
2005.- 11-бет.

---

62 
mustahkamlanib, jahondagi barcha davlatlarda rivojlanib bormoqda. 
Muayyan bir davlatda inson huquqlari ta’minlanishi ushbu davlatning 
har tomonlama yuksalishi, turmush tarzining yaxshilanishi, iqtisodiy 
farovonlik darajasining o‘sishi, xalqaro munosabatlarda mavqeyining 
yuksalishiga xizmat qiladi. Zero, inson huquqlari kishilik jamiyatining 
barcha jabhalarini qamrab olib, ularni ta’minlagan davlat ijtimoiy 
inqiroz bilan bog‘liq bo‘lgan turli nomuvofiqliklardan xoli bo‘lib, 
chinakam demokratik huquqiy davlat sifatida shakllanishi mumkin.
Inson huquqlariga asoslangan demokratik jamiyatining xalqaro 
miqyosda e’tirof etilgan tamoyillari bor. Tenglik, erkinlik, birodarlik, 
xalqlar va millatlararo do‘stlik, insonning o‘z xohish-irodasini erkin 
bildirishi hamda uni amalga oshirishi, ozchilikning ko‘pchilikka 
bo‘ysinishi, barcha fuqarolarning teng huquqliligi, davlatning asosiy 
idoralari saylanishi, ularning saylovchilar oldida hisobot berishi, davlat 
va jamiyat boshqaruvida qonun ustuvorligi, tayinlash yo‘li blan 
shakllanadigan davlat idoralarining saylovchi tashklotlar oldida 
javobgarligi va boshqalar shular jumlasiga kiradi. 
Ma’lumki, inson huquqlari haqidagi g‘oyalar kishilik jamiyatida 
davlat, davlatchilik, huquq kabi kategoriyalar insoniyat paydo 
bo‘lishidan mavjud bo‘lib, ularning insonlar turmush tarziga keng kirib 
borishi ayniqsa, XIX asrning ikkinchi yarmiga to‘g‘ri keladi. Mazkur 
institut XX asrning ikkinchi yarmida ikkinchi yarmidan so‘ng 
umume’tirof etilgan qadriyat sifatida xalqaro huquqiy hujjatlar asosida 
mustahkamlanib, amaliyotga singdirila boshlandi.
Hozirda zikr etilgan hujjatlarning o‘ziga xos huquqiy poydevori- 
Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi 90dan ortiq davlatlarning 
Konstitutsiyasida o‘z ifodasini topdi, 180dan ortiq mamlakatlar
tomonidan “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risida”gi Pakt 
ratifikatsiya qilindi. Bugungi kunda BMT tomonidan 70 ga yaqin, 
Yevropa Kengashi tomonidan 160 tadan ziyod, YUNESKOda 70 dan 
ortiq, Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti tomonidan 30 dan 
ortiq, turli mintaqaviy tashkilotlar tomonidan ham ko‘plab inson 
huquqlariga oid xalqaro shatnomalar, konvensiyalar, paktlar qabul 
qilindi. Akademik A.X.Saidov e’tirof etishicha: “Inson huquqlari - bu 

---

63 
demokratik huquqiy davlatning eng muhim belgisidir. Inson huquqlari - 
har bir davlatning demokratik taraqqiyoti darajasini ko‘rsatuvchi muhim 
mezondir. Shuning uchun ham, inson huquqlari xalqaro huquqda va 
milliy huquqiy tizimda muhim o‘rin tutadi ”
24
.