Samarqand davlat universiteti yusupov r. K. Ijtimoiy ishga kirish

 

---

48 
 
3-MAVZU: IJTIMOIY ISH SOHASINING NAZARIY ASOSLARI 
Reja: 
3.1. Ijtimoiy ish sohasining nazariy asoslari. 
3.2. Ijtimoiy ish nazariyasining tadqiqot usullari. 
 
Ijtimoiy ish sohasining nazariy asoslari.Ijtimoiy ish - hamma 
uchun darkor bo‘lgan ishlar sifatida xodimlarning kasbiy malakasini 
talab etib, ijtimoiy foydali faoliyat turidir. Ijtimoiy ish kasbining boshqa 
turdagi xizmatlardan farqli jihatlari quyidagilar hisoblanadi: 
- 
ishsizlar uchun maxsus mo‘ljalangan vaqtinchalik ish 
o‘rinlarini yaratadi; 
- 
zarur hollarda bunday ish o‘rinlarini kam sarf qilgan holda 
sezilarli miqdorda oshirish mumkin; 
- 
xodimlar ommaviy tarzda ishdan bo‘shatilgan hollarda ish 
miqdori va hajmini ham tez oshirishi mumkin; 
- 
to‘liq bo‘lmagan ish kunini va moslashuvchan jadvalli 
ishlarni tashkillashtirish mumkin; 
- 
bunday ish o‘rinlarini yaratish mintaqa uchun iqtisodiy, 
ijtimoiy va ekologik foydali hisoblanadi; 
- 
o‘qishni tugatgan va o‘ziga doimiy ish topa olmagan yoshlar 
uchun mehnat qilishiga, ish topish bilan joylashish imkonini beradi. 
Mahalliy boshqaruv idoralari, bandlik xizmatining taklifi
va ishtirokida aholi vaqtinchalik bandligini ta’minlash maqsadida haq 
to‘lanadigan 
ijtimoiy 
ishlarni 
korxonalarda, 
muassasalarda, 
tashkilotlarda, xususiy korxonalarda, bitimlar asosida boshqa korxona, 
muassasa, tashkilotlarda tashkillashtiradi. Ijtimoiy ishda ishtirok etish 
istagini bildirgan shaxslar bilan muddatli mehnat shartnomasi tuziladi, 
bunday bitim tuzishga ustuvor huquqdan ishsizlik bo‘yicha moddiy 
yordam olmaydigan ishsiz fuqarolar foydalanadi.
Ijtimoiy ishda band fuqarolar amalda bajaradigan ishiga haq oladi, 
lekin qonun hujjatlarida belgilangan ish haqidan kam bo‘lmaydi. 
Ijtimoiy ishni moliyalash qaysi korxona, muassasa, tashkilot uchun 
bajarayotgan bo‘lsa, shular tomonidan, shuningdek, mahalliy byudjet 

---

49 
hisobidan va bandlik jamg‘armasi mablag‘i hisobidan moliyalashtirilib, 
mijoz to‘liq qanoatlantiriladi. 
Ijtimoiy ish sohasining nazariy asoslari deyilganda: 
1) inson, olam haqidagi obyektiv bilimlarni ishlab chiqish, to‘plash 
va tizimlashtirish bo‘yicha inson faoliyati sohasi;
2) tarixan rivojlanayotgan bilimlar majmui; 
3)ijtimoiy institut, uning doirasida ilmiy bilim tarmoqlari 
rivojlanadi;
4) ijtimoiy ong shakllaridan biri;
5) bilimning ayrim tarmog‘i kabilar tushuniladi. 
Ijtimoiy ish sohasi mavjud olam hodisalari va qonuniyatlari 
haqidagi tasavvurlarni ishlab chiqadi. Nazariy va empirik bilim tarzida 
tashkillashtiradi. Ijtimoiy ongning boshqa shakllarida Ijtimoiy ish sohasi 
hayotni aks ettirish turlari obyektivligi, ya’ni bilimning nisbatan chinligi, 
uning aniq maqsadga erishishga yo‘naltirilgan vositaligi, samaralilik 
tushunchasini umumlashtirish bilan bir-biridan farqlanadi. Ijtimoiy 
institut sifatida Ijtimoiy ish sohasi nisbatan muxtor ilmiy uyushmada 
qatnashuvchilarni birlashtirishni ko‘zda tutuvchi birgalikdagi mehnat 
shaklidan iborat bo‘ladi.
Ma’lumki, muayyan sohada zarur vakolatga ega va yangi bilim 
yaratish jarayonida qatnashuvchi shaxslar majmui ilmiy jamiyat deb 
ataladi. Ular qandaydir muammoviy sohani ishlab chiqadi va fanning 
ijtimoiy boshlang‘ich hujayrasi hisoblanadi, o‘z a’zolari faoliyatini 
me’yoriy nazorat qiladi, hozirgi kunda dolzarb hisoblangan, muhim va 
yechish mumkin bo‘lgan muammolar doirasini belgilaydi. Uning 
vositasida ilmiy faoliyat yuzaga chiqariladi, tadqiqotchilarning yangi 
avlodi tayyorlanadi. 
Ijtimoiy ish sohasi nazariy va amaliy tadqiqotlarga ajraladi. 
Nazariy izlanishlarga chin va ijodiy asoslangan bilimlarni olish uchun 
ko‘rsatmalar xos bo‘lsa, amaliysi uchun samara va natija xosdir. 
Fanning qismlanishi - uning tabiiy, texnik, ijtimoiy (ijtimoiy va 
gumanitar) fanlarga ajralishidir. Bu guruhlar o‘zaro anglash qoidalari va 
faoliyatni ijtimoiy tashkillashtirish shakllari bilan o‘zaro farqlanadi. 
Fanni rivojlantirish jarayonida uning maxsus vazifalarini bajarish 

---

50 
sohasining kengayishi va shunga muvofiq jamiyat faoliyati majmui 
boshqa sohalari bilan bog‘liqligi kuchayishi yuz beradi. Asosiylari 
ichidan madaniy-dunyoviy bilish, kasbiy-ta’limiy va ishlab chiqarish 
amaliyot funksiyalarini ajratish mumkin.
Fanning bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylanishi sezilarli 
ijtimoiy resurslarni, qimmat tushuvchi tajriba uskunalari va boshqalarni 
talab qiluvchi ommaviy ilmiy faoliyatga o‘tish bilan bog‘liqdir. 
Masalan, jamiyat va ijtimoiy munosabatlardagi sobiq eski tuzumlarda 
yuz 
bergan 
tanglik 
shu 
ittifoqqa 
kirgan 
barcha 
nomiga 
“tengdosh”respublikalarda fan rivojiga salbiy ta’sir o‘tkazdi. 
O‘zbekistonda mustaqillikka erishilgandan so‘ng bozor iqtisodiyotiga 
o‘tish sharoitlarida fanning rivojiga alohida e’tibor qaratildi.
Ijtimoiy ish sohasining inson, ijtimoiy guruh va uni qurshab turgan 
olamdagi o‘rni haqidagi obyektiv tarixiy va amaliy bilimlarni yaratish, 
to‘plash va tizimlash bo‘yicha bilimning alohida tarmog‘i. Tarixan 
ijtimoiy ish sohasining bilim tarmog‘i va ijtimoy institut sifatida XIX 
asrda yuzaga kelgan. Fanlararo tavsifga egadir. Ijtimoiy ish sohasining 
nazariy asosini tarix, sotsiologiya, psixologiya,demografiya, tibbiyot, 
huquqshunoslik, pedagogika, falsafa, etika va estetikaning muayyan 
qismlari tashkil etadi. Ikkinchi tomondan ijtimoiy ish amaliy tavsifga 
ega, ayrim fuqarolar va ijtimoiy guruhlarni qo‘llab-quvvatlash, 
muhofazalash, tuzatish va tiklash bo‘yicha ijtimoiy ishlar usuli va 
texnikasini ishlab chiqadi, fanga keng joriy etadi. 
Ijtimoiy ish sohasining nazariy asoslari (nazariya - qarash)ilmiy 
bilimning ancha rivojlangan shakli, borliqning muayyan sohasidagi 
qonuniyatli va sezilarli aloqalarning yaxlit ifodasini beradi. Ijtimoiy ish 
sohasining nazariy asoslari chin bilimning yaxlit rivojlanayotgan tizimi 
(har xil unsurlarni o‘z ichiga oladi)ni, u murakkab tuzilishga ega bir 
qator vazifalarni ham o‘z ichiga oladi. Hozirgi zamon fani 
metodologiyasida Ijtimoiy ish nazariyasi quyidagi asosiy unsurlari bilan 
farqlanadi: 
- 
boshlang‘ich asoslar - nazariy tushunchalar, tamoyillar, 
qonuniyatlar, boshqarish, aksiomalar va h.k.; 

---

51 
- 
ideallashtirilgan obyekt - o‘rganilayotgan narsalar 
ahamiyatli xossalarining abstrakt modeli (masalan, “mutlaq qora 
jism”, “ideal gaz” va h.); 
- 
Ijtimoiy ish nazariyasi mantiqi rasmiy, tayyor bilim 
tuzilishini oydinlashtirishga qaratiladi va dialektik bilimdagi hukm 
(kategoriya)lar, qonunlar, tamoyillar va boshqa shakllarning o‘zaro 
bog‘liqligini tadqiq etishga yo‘naltirilgan; 
- muayyan Ijtimoiy ish nazariyasi formal va dealektal mantiq 
tamoyillariga muvofiq keltirib chiqarilgan qonunlar va tasdiqlar 
majmui;
-Ijtimoiy ish nazariyasining asosiy unsuri - qonun, shuning 
uchun unga o‘rganilayotgan ob’ektning butun yaxlitligi va 
muayyanligi mohiyatini ifoda etuvchi qonunlar sifatida qaralishi 
mumkin. 
Ijtimoiy ish nazariyasining asosiy funksiyalariga quyidagilarni 
kiritish mumkin: 
- 
sintetik funksiya - ayrim ishonchli bilimlarni yagona, yaxlit 
tizimga birlashtirish; 
- 
tushuntiruvchi - sababiy va boshqa bog‘liqliklarni, muayyan 
hodisa bog‘likligi xilma-xilligini, uning ahamiyatli tavsiflarini, uning 
kelib chiqishi va rivojlanishini aniqlash; 
- 
metodik - uning barcha shakllarida yangi bilimga 
erishishning vositasi sifatida; 
- oldindan aytib berishga qobiliyatlilik, ya’ni oldindan ko‘ra 
bilish funksiyasi;
-amaliylik, zero har qanday Ijtimoiy ish nazariyasining so‘nggi 
vazifasi - amaliyotga tatbiq etilishdir, mavjud borliqni o‘zgartirish 
bo‘yicha “harakatga rahbarlik” qilishdir.