Samarqand davlat

Sistemalarga kirishlar tasnifi haqida. Kirish ta‟sirlarini (ularni ko„pincha sistemaga ta‟sir etuvchi omillar deb ataladi) ikkita asosiy guruhga bo„lish mumkin. Birinchisi, nazorat qilinadigan omillar. Bu ta‟sirlar, biz ularning kattaligini bilamiz yoki hech bo„lmaganda kerak bo„lganda bilamiz. O„z navbatida, bu omillar guruhi boshqariladigan va boshqarilmaydiganlarga bo„linadi. Boshqariladigan (nazorat qilinadigan) omillar jarayonni boshqarish, uning ish faoliyatini yaxshilash uchun ataylab qiymatlari o„zgartiriladigan (to„g„rilanadigan) omillar.
Boshqarilmaydigan omillarning ahamiyatini bilishimiz mumkin, lekin ularni o„zgartira olmaymiz, yoki ularni o„zgarmay qoldiramiz, yoki ular qandaydir tarzda bizning irodamizdan tashqarida bo„ladi va faqat shu o„zgarishlarga moslashamiz. Omillarning boshqarilmasligiga kamida uchta sabab bor:

1. 
   uning o„zgarishi deyarli mumkin emas - masalan, bu o„rnatilgan apparatning o„lchami;
   
2. 
   uni o„zgartirish mumkin, lekin u juda qimmat - masalan, qurilmaga kiritiluvchi xom-ashyoning tarkibi;
   
3. 
   u jarayonga unchalik ta‟sir qilmaydi va uni tartibga solish o„rinli
   

emas - masalan, yoqish uchun beriladigan havo tarkibidagi argon miqdori.
1.7-misol. Ko„pgina sanoat jarayonlarida atrof-muhit temperaturasi va namligi boshqarilmaydi. Biroq, sintetik matolar ishlab chiqarishda bu omillar mahsulot sifatiga sezilarli ta‟sir ko„rsatadi va ularni tartibga solish (havoni konditsionerlash) kerak.
Har qanday jarayonda nazorat qilinadigan omillardan tashqari, nazorat qilib bo„lmaydigan son-sanoqsiz omillar mavjud va biz ularning mavjudligi haqida bilmasligimiz ham mumkin. Nega bunday bo„lishi mumkin? Birinchidan, biz ba‟zida bu omil jarayonimizga sezilarli ta‟sir ko„rsatishini bilmaymiz. Bunday holatlarda aytishimiz kerakki, jarayon yetarlicha o„rganilmagan va ko„pincha uni qo„shimcha tadqiqotlarsiz amalga oshirish mumkin emas. Ammo jarayon yaxshi o„rganilgan taqdirda ham unga ta‟sir etadigan boshqa sabab bor. Har qanday real holatda juda zaif ta‟sirlarning juda katta cheksiz soni bo„ladi. Ularning har birini nazorat qilishning ma‟nosi yo„q, chunki ular zaif. Hammasi - mumkin emas, chunki ular juda ko„p. Shu bilan birga, ushbu to„plamning ta‟siri endi kichik emas, bu sistemaning ishlashiga sezilarli ta‟sir ko„rsatadi. Ushbu ta‟sir bir muhim xususiyatga ega. Kirishni nazorat qilmasdan turib hozir nima ekanligini va keyinchalik qanday bo„lishini bila olmaymiz. Shuning uchun boshqarib bo„lmaydigan omillarning ta‟siri tasodifiydir. O„lchovlarda u tasodifiy chetlanishlarda, tajribada - tasodifiy xatolarda, har qanday jarayonda - tasodifiy buzilishlarda ifodalanadi.
Tasodifiy nazoratsiz ta‟sirlar nafaqat tashqaridan, balki sistema ichida ham bo„lishi mumkin. Biroq, ko„pincha, ularning qayerdan kelib chiqqanini batafsil tushunishning ma‟nosi yo„q: tasodifiy tebranishlar, jarayondagi tasodifiy burilishlarni yagona deb hisoblash kerak. Bular ko„pincha shovqin atamasi ostida birlashtiriladi.