Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

Tayanch so„z va iboralar 
Innovatsiya, innovatsion faoliyat, mahsulot innovatsiyasi, texnologik 
innovatsiya, ijtimoiy innovatsiya, innovatsiya strategiyasi. 
O„zini – o„zi tekshirish uchun savollar 
1. Innovatsiyalarga qaratilgan investitsiyalarning mohiyati 
2. Xo‗jalik yurituvchi subektlar innovatsion faoliyatining ahamiyati 
3. Innovatsiya strategiyasi shakllantirish tartibi qanday? 

---

363 
XVIII BOB. INNOVATSION LOYIHALARNI VENCHURLI 
MOLIYALASHTIRISH 

§ 18.1. Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi 
§ 18.2. Venchurli moliyalashtirishda yuzaga keladigan innovatsion risklar va 
ularni boshqarish 
§ 18.3. Ilmiy, ilmiy-texnologik parklar va boshqa tashkiliy-huquqiy 
shakldagi parklar 
 
§ 18.1. Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi 
Zamonaviy ma‘noda xususiy biznesni moliyalashtirishning alternativ manbai 
sifatida venchur kapitali AQShda 50-yillarning o‗rtalarida paydo bo‗lgan. "Venchur 
kapitali" atamasi zamonaviy biznes amaliyotiga allaqachon kirib kelgan va ushbu 
hodisa rivojlangan mamlakatlarda katta nisbatlarga ega bo‗lib, texnik va tashkiliy 
dizaynga ega bo‗ldi. Venchurli kapital ikki xil xususiyatga ega: bir tomondan bu risk 
va yangi yutuqlarni qo‗lga kiritish uchun urinish, ikkinchi tomondan yo‗qotishni 
emas, balki kapitalni ko‗paytirish istagi. Umumiy biznesda o‗z ulushiga ega bo‗lgan 
venchur kapitali egasi tavakkalchilikni baham ko‗radi. Kompaniya muvaffaqiyatga 
erishsa, foydaning tegishli qismini oladi. Xatarning yuqori darajasi hisobga olinsa, u 
qoida tariqasida biznesga qiziqish bildiradi, chunki u o‗zi uchun investitsiyalaridan 
yuqori daromad olish imkoniyatini ko‗radi. 
Venchur kapitalining birinchi namoyondalari, amerikalik iqtisodchilar 
J.V.Fenn, N. Layang, S. Prauz, P.Jonson venchur kapitalni ishlab chiqarish va sotish 
bosqichida katta o‗sish potensialiga ega bo‗lgan innovatsion kichik biznesning ustav 
kapitalini moliyalashtirish deb ta‘rifladilar.
Venchurli investitsiya jarayoni ishtirokchilarining eng taniqli professional 
tashkiloti – Yevropa venchur kapitallari assotsiatsiyasi (YEVCA) "venchur kapital" 
tushunchasiga quyidagi ta‘rifni taklif etadi: "Xususiy korxonalarga bir vaqtning 
o‗zida ularning rivojlanishi, kengayishi va qayta tashkil etilishida katta o‗sish 
potensialini namoyish etadigan professional firmalar tomonidan berilgan kapital
118
". 
Venchur kapitali deganda qimmatli qog‗ozlari fond bozorida kotirovkalanmagan 
118
Voronov V. A., Ivina L. V. Osnovnie ponyatiya i termini venchurnogo finansirovaniya. M., 2002. 

---

364 
yosh kompaniyalarning investitsiyalarini amalga oshiradigan va bir vaqtning o‗zida 
ularni boshqarishda ishtirok etadigan ixtisoslashgan firmalar tomonidan investitsiya 
qilingan kapital sifatida belgilanishi mumkin. Maqsad – investitsiyalarning yuqori 
rentabelligidir. 
Aslida, venchur kapitalini shakllanishining dastlabki bosqichida bo‗lgan 
kompaniyalarga, ularni kengaytirish va modernizatsiya qilish uchun mavjud 
korxonalarga, yirik korporatsiyalar yoki xususiy firmalar tarkibiga kiradigan ayrim 
korxonalarni moliyalashtirish uchun besh yil davomida taqdim etiladigan uzoq 
muddatli investitsiyalar manbai sifatida tavsiflash mumkin. "Venchur kapitali" 
tushunchasiga ko‗ra, yuqori darajadagi tavakkalchilik va yuqori daromadni o‗z ichiga 
olgan 
innovatsion 
tadbirkorlikka 
sarmoya 
kiritish 
uchun 
mo‗ljallangan 
moliyalashtirish manbalarining umumiyligini tushunish maqsadga muvofiqdir. 
Kichik hajmdagi venchur kapital innovatsion korxonalar, qoida tariqasida, ilmiy 
g‗oyalarni ishlab chiqish va ularni yangi texnologiyalar va mahsulotlarga aylantirish 
bilan band. Bunda ular oddiy kichik korxonalardan farq qiladi. 
Venchur innovatsiyalarni rivojlantirish ikkita asosiy shartni talab qiladi: 
venchur moliyalashtirishning mavjudligi va venchur faoliyatining to‗g‗ri tashkiliy 
shaklini tanlash. Innovatsiyalarni rivojlantirish va joriy etishni moliyalashtirishning 
asosiy usuli asta-sekin venchur investitsiyalariga aylanishi kerak, chunki ilgari 
iqtisodiyotning ushbu sektori tayanadigan markazlashtirilgan moliyalashtirish bozor 
iqtisodiyoti sharoitida o‗z o‗rnini yo‗qotmoqda. Innovatsiyalarni rivojlantirish va 
joriy etishni moliyalashtirishning asosiy usuli asta-sekin venchur investitsiyalariga 
aylanishi kerak, chunki ilgari iqtisodiyotning ushbu sektori tayanadigan 
markazlashtirilgan moliyalashtirish bozor iqtisodiyoti sharoitida o‗z o‗rnini 
yo‗qotmoqda. Venchur kapital uchta asosiy o‗qga bo‗linadi, ularsiz ushbu iqtisodiy 
toifaning mavjudligi umuman mavjud bo‗lishi mumkin emas. Xususan, bu 
quyidagilarni anglatadi: 
- amaliy risklar muhiti; 
- daromadning yuqori darajasi; 
- venchur investitsiya kiritish jarayoni. 

---

365 
Shuni ta‘kidlash kerakki, ushbu uchta o‗qning barchasi ham uni qo‗llaydigan 
mamlakat va «venchur kapital» toifasini baholashda tanlangan yondoshuvdan qat‘i 
nazar o‗zgarmas bo‗lib qoladi. 
O‗zbekistonda o‗tish davri sharoitida, qattiq raqobat sharoitlari va 
korxonalarning vayron bo‗lishi ehtimoli yangi texnologiyalarni, mahsulotlarni, ishlab 
chiqarishni tashkil etish va boshqarish usullarini joriy etishni talab qilganda, 
innovatsiyalarni o‗zlashtirishning yanada samarali shakllarini qo‗llash zarur. Bunday 
variantlardan biri venchur kapitaldir (18.1 – rasm).