Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

1. Innovatsion salohiyat: 
1.1. moliyaviy siyosat; 
1.2. ta‘lim, savdo, sanoat, intellektual mulk huquqlarini himoya qilish, migratsiya 
siyosati; 
1.3. innovatsion muhit (ta‘lim sifati va infratuzilma, ishchi kuchining rivojlanish 
darajasi (ishchilarning tayyorlik darajasi va mehnat faoliyati), tadbirkorlik muhiti); 
2. Innovatsion faoliyat natijalari: 
2.1. ITTKI natijalari (ITTKIga investitsiyalar, maqolalar, bilim tarqalishi, 
patentlar va boshqalar). 
2.2. biznes samaradorligi (o‗rta va yuqori texnologiyali mahsulotlar eksporti, 
mehnat unumdorligi); 
2.3. innovatsiyalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga ta‘siri. 
Yana bir global innovatsion indeks – bu taniqli xalqaro biznes maktabi va 
tadqiqot instituti tomonidan e‘lon qilingan va dunyoning eng yaxshi biznes 
125
Global Innovation Index (Boston Consulting Group) [Электронный ресурс]. – Режим доступа: 
http://en.wikipedia.org/wiki/Global_Innovation_Index_ (Boston_Consulting_Group) (дата обращения: 09.05.2013). 

---

387 
maktablari orasida eng innovatsion va nufuzli deb tan olingan The Global Innovation 
Index (GII INSEAD), Kornel universiteti, Butunjahon intellektual mulk tashkiloti. 
GII INSEAD – yillik statistik reyting bo‗lib, u jamlama ko‗rsatkichga ko‗ra 
mamlakatlarni innovatsion faoliyat uchun qulay muhit va innovatsion faoliyatning 
samaradorligi darajasiga ko‗ra ajratib turadi. GII INSEAD indeksiga ikkita kichik 
indeks kiradi: 
1) innovatsion salohiyat (innovatsion kirish) va 2) innovatsion faoliyat 
natijalari (innovatsion mahsulot), o„z navbatida ular quyidagi guruhlardan 
iborat: 
1.1. institutlar va siyosat (siyosiy muhit, biznes muhiti, normativ-huquqiy baza); 
1.2. kadrlar potensiali (o‗rta maxsus ma‘lumot, oliy ma‘lumot, ilmiy-tadqiqot va 
ilmiy-tadqiqot ishlari darajasi); 
1.3. umumiy infratuzilma va axborot texnologiyalari infratuzilmasi (axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari, umumiy infratuzilma, yekologik barqarorlik); 
1.4. bozor raqobatbardoshligi (kredit va investitsiya siyosati, raqobatbardoshlik, 
savdo), 
1.5. kompaniyalarning raqobatbardoshligi (malakali ishchi kuchi, innovatsion 
munosabatlar, bilimlarning tarqalishi va rivojlanishi); 
2.1. ijodiy natijalar (nomoddiy aktivlarni, tovarlar va xizmatlarni yaratish, onlayn 
ijodkorlik); 
2.2. bilim va texnologiyalar natijalari (yaratish, bilim, harajatlar va royaltilar 
ko‗rinishidagi innovatsiyalar natijalari, litsenziyalar bo‗yicha foiz va boshqalar). 
Ushbu kichik indekslar 84 ko‗rsatkichni o‗z ichiga oladi.
Bloomberg – moliyaviy bozorlarning professional ishtirokchilari uchun 
moliyaviy ma‘lumotlarning ikki yetakchi provayderlaridan biri, har yili innovatsion 
rivojlanish omilini aniqlash maqsadida 200 dan ortiq mamlakatlar va suveren 
mintaqalarni o‗rganadigan reytingni (Global Innovation Quotient (GIQ)) nashr etadi. 
GIQ reytingi yettita omillar guruhini, shu jumladan ilmiy-tadqiqot va 
intensivlik (vazn 20 foiz), unumdorlik (vazn 20 foiz), yuqori texnologiyali 
kompaniyalar ulushi (vazn 20 foiz), olimlar va tadqiqotchilar ulushi (vazn 20 foiz), 

---

388 
texnologik va ishlab chiqarish imkoniyatlari (baholash) vazn 10%), ma‘lumot 
darajasi (vazn 5 foiz) va patent faoliyati (vazn 5 foiz) asosida shakllantiriladi. Manba 
ma‘lumotlar Jahon Banki, Butunjahon intellektual mulk tashkiloti, notijorat global 
tashkilot konferensiya kengashi Conference Board (inglizcha "konferensiyalar 
kengashi" dan), OYECD va YUNESKOning ma‘lumotlari hisoblanadi. 
So‗nggi yillarda innovatsion faoliyatni baholash ob‘ekti torayish tendensiyasi 
kuzatilmoqda, xususan, innovatsion faoliyat koeffitsiyenti bo‗yicha indeksatsiya 
nafaqat mamlakat miqyosida, balki viloyat miqyosida, shu jumladan alohida 
shaharlarda amalga oshirilmoqda. Viloyatlar va shaharlar bilimlarning tarqalishi, 
mahalliy innovatsion tizimning qurilishi, mintaqaviy iqtisodiyotning innovatsiyalar 
salohiyatining o‗sishi uchun asosiy fazoviy birlikka aylandi. Mintaqaviy darajada 
innovatsion faoliyatni baholash juda muhimdir, chunki u kuchli va kuchsiz 
tomonlarini aniqlashga, siyosat yo‗nalishini ob‘ektiv ravishda o‗zgartirishga, 
investitsiyalar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishga va mintaqaning innovatsion 
salohiyatini tavsiflovchi individual ko‗rsatkichlarni aniqlashga imkon beradi. Biroq, 
mintaqaviy innovatsion tizimlarni baholashda mutaxassislar asosan hududlarning 
innovatsion ko‗rsatkichlari to‗g‗risidagi ma‘lumotlarning yetishmasligi muammosiga 
duch kelishmoqda. Xalqaro amaliyotda indekslar mintaqaviy innovatsion tizimlarni 
baholash uchun ishlatiladi, masalan, Yevropa innovatsion tablosi doirasida yuqorida 
aytib o‗tilgan Regional Innovation Scoreboard (RIS), Amerika mintaqalaridagi 
innovatsion indeks (Innovation Index in American regions), Avstraliyaning 
2thinknow agentligi reytingi va boshqalar. 
RIS indeksiga o‗xshab Amerika mintaqalaridagi innovatsion indeks – 
Innovation Index in American regions (II) AQShdagi ekspertlar va tahlilchilar 
tomonidan mintaqalarning innovatsion faoliyatini taqqoslashda qo‗llaniladi. Uning 
yordami bilan innovatsiyalarni yaratishga va investitsiyalarni jalb qilishga ta‘sir 
qiluvchi turli jihatlarni o‗rganish, mintaqaning innovatsiyalarga qanchalik 
tayyorligini aniqlash mumkin. 
II indeks 23 o‗zgaruvchini innovatsion potensialni, innovatsion natijalarni va 
iqtisodiy rivojlanishni yuqori baholashni ta‘minlovchi kompozit indeksga birlashishni 

---

389 
anglatadi. U ikki toifadan iborat – innovatsion potensial (innovation input) va 
innovatsion faoliyat natijalari (innovation output). Har bir toifada innovatsiyalarni 
baholash uchun qo‗shimcha mezonlar sifatida qo‗shimcha ma‘lumotlar va individual 
tadbirlar taqdim etiladi: 
1. inson kapitali – bu butun mintaqa aholisi va uning mehnatga layoqatli qismi 
innovatsiyalarda ishtirok eta olish darajasini ko‗rsatadi (ta‘lim; aholining o‗sishi, 
xususan, 25 yoshdan 44 yoshgacha; iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‗shadigan 
sohalarda ish bilan ta‘minlash: axborot texnologiyalari, muhandislik, sog‗liqni 
saqlash va tibbiyot; matematika, statistika, buxgalteriya hisobi, tabiiy fanlar va atrof-
muhitni boshqarish, oliy ta‘lim va yuqori texnologiyali sanoat, yuqori texnologiyali 
sohalarda bandlik ko‗rsatkichi alohida ko‗rib chiqiladi); 
2. iqtisodiy dinamika ichki bozorning holatini va tadbirkorlar va kompaniyalar 
uchun mavjud bo‗lgan resurslarni o‗lchaydi (venchur kapitalga investitsiyalar, keng 
polosali tarmoq – 1000 oilaga to‗g‗ri keladigan turar-joy binolaridagi internetga 
ulanish punktlari soni); keng polosali xolding kompaniyalar sonining o‗rtacha yillik 
o‗zgarishi; erkin bozor (yangi kompaniyalarning kirib kelishiga to‗sqinlik 
qilmasdan), KO‗B va yirik korxonalar soni); 
3. mehnat unumdorligi va bandlik iqtisodiy o‗sishni, innovatsiyalarning bevosita 
natijalarini tavsiflaydi (yuqori texnologiyali sohalarda bandlikning o‗sishi; mehnatga 
layoqatli aholi sonining o‗sishi butun aholining o‗sishiga nisbati; patent faoliyati, 
YAHM); 
4. iqtisodiy farovonlik – innovatsion iqtisodiy tizimlar iqtisodiy farovonlikni 
oshirishga yordam beradi: aholi jon boshiga daromadlar ko‗paymoqda, bandlik 
oshmoqda va turmush darajasi ko‗tarilmoqda, shuning uchun quyidagi ko‗rsatkichlar 
qo‗llaniladi: o‗rtacha turmush darajasi, o‗rtacha ishsizlik, aniq migratsiya (tug‗ilish 
va o‗limdan tashqari), ish haqi, aholi jon boshiga shaxsiy daromadlarning o‗sishi. 
5. davlat konteksti – nazariy jihatdan muhim bo‗lgan, ammo faqat davlat 
darajasida mavjud bo‗lgan ma‘lumotlar (YAIMga nisbatan davlat va xususiy ITI 
harajatlari, ilmiy-tadqiqot ishchilarining ish haqi va boshqalar). Ushbu kategoriya 
hisobga olinadi, lekin indeksga kiritilmaydi, chunki indekslar yagona davlat 

---

390 
chegarasida xiralashadi va natijada mintaqaviy darajada innovatsion faoliyatni 
baholashda tarafkashlik omili paydo bo‗lishi mumkin. 
II indeks innovatsiyalar sohasidagi kuchli va zaif tomonlarini, imkoniyatlari va 
tahdidlarini aniqlash va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish bo‗yicha vakolatli mintaqaviy 
siyosatni shakllantirish uchun mintaqaning iqtisodiy rivojlanishini baholashga 
yordam beradi. Kompaniyalar o‗rganilayotgan ob‘ektning institutsional muhitini 
hisobga olgan holda innovatsion potensialni ochishga qodir bo‗lgan indekslarga 
asoslanishi kerak.