Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish

Qisqacha xulosalar

Bazel Qoʻmitasining Konsultativ xati asosida taqdim etilgan roʻyxatda risklarning 9 ta turi mavjud: kredit riski; operatsion risk; huquqiy risk; sugʻurta riski; transfert riski; bozor riski; foiz riski; likvidlilik risk; reputasiya riski.

Xalqaro bank amaliyotida kredit riski darajasini baholashda Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki ekspertlari tomonidan ishlab chiqilgan quyidagi koʻrsatkichlardan keng foydalaniladi: kreditlardan koʻrilgan zararlarni qoplashga moʻljallangan zahira ajratmalari darajasi; muddati oʻtgan kreditlarning moʻtadil darajasi; muddati oʻtgan kreditlarning yoʻl qoʻyish mumkin boʻlgan chegaraviy darajasi;

216
Bazel qoʻmitasining ishlab chiqilgan ―Foiz stavkalari risklarini boshqarish prinsiplari‖ nomli hujjatida foiz riskini yuzaga keltiruvchi 4 omilning mavjudligi eʻtirof etilgan: baholarning oʻzgarish riski; daromadlilikning oʻzgarishi; bazis riski; opsionlar bilan bogʻliq boʻlgan risklar.

Hozirgi davrda taraqqiy etgan mamlakatlarning tijorat banklari tomonidan foiz riskini baholashda quyidagi usullardan foydalanilmoqda:

Aktivlar va passivlar oʻrtasidagi farqni tahlil qilish usuli; (GEP usuli), dyuratsiya usuli; imitasion modellashtirish usuli; statistik tahlil usullari.

Kredit risklari tarkibiga kuyidagilarni kiritish mumkin: kreditni oʻz vaqtida qaytarmaslik bilan bogʻlik risk; likvidlilik riski (toʻlovlarning muddatida oʻtkazmaslik); kreditni taʻminlash bilan bogʻliq risk; qarz oluvchining ishbilarmonligi bilan bogʻliq risklar; kapitalning tarkibiy qismi bilan bogʻliq risklar.

Kredit risklarini baholashning besh asosiy oʻlchovi mavjud: reputatsiya; imkoniyatlar; kapital; shart-sharoitlar; garov.

Tijorat banklari faoliyatidagi kredit riskini boshqarishda kredit portfelini diversifikatsiya qilish, kreditlardan koʻriladigan zararlarni qoplashga moʻljallangan zahiralar tashkil etish va limitlar belgilash usullaridan keng foydalaniladi.

Valyuta riskini boshqarishda tijorat banklarining ochiq valyuta pozisiyalarini qisqartirishga alohida eʻtibor qaratiladi.

Limit oʻrnatishning asosiy sababi, vakolatli banklarning valyutaviy risklarini kamaytirishdir.

Bazel-II standartida operatsion risk boʻyicha kapitalning yetarliligini hisoblash uchun uch usuldan foydalanish tavsiya etilgan: bazaviy indikativ usuli; standartlashtirilgan usul; kengaytirilgan usuli.