Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

 
 
17.4. Sug‘urta xizmatlari statistikasi 
 
17.4.1. Sug‘urta xizmatlarining mohiyati va statistika vazifalari 
 
Sug‘urta xizmatlari deyilganda turli noxush xodisalar oqibatida (tabiiy ofatlar, 
yong‘in, suv toshqini, zilzila va transport falokatlari va shu kabilar) yo‘qotiladigan 
zararlarni qoplash uchun maqsadli pul zaxiralarni (fondlarini) shakllantirish va ulardan 
foydalanish bilan bog‘liq iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlar tushuniladi. Insonlar uz 
kundalik yumushlarida ishga borish va ishdan qaytish uchun transport vositalaridan 
foydalanadilar. Bunday turli transport vositalaridan foydalanish jarayonida baxtsiz 
xodisalar bo‘lmasligiga xech kim kafolatlay olmaydi. Shuning uchun ham kishilar 
baxtsiz hodisalar ro‘y berganda ko‘rilgan zararlarni qoplash uchun o‘z hayotlarini 
sug‘urta qildiradilar. Faoliyat yurituvchi xo‘jalik sub’ektlarining, fuqarolarning turli 
xil mol-mulklari mavjud. Bu mol-mulklarga tabiiy ofatlar (suv toshqini, zilzila) yoki 
yong‘in natijasida juda katta zarar yetkazilishi mumkun. Bunday xollarda kishilar 
yashaydigan joyigan, kiyadigan narsalardan ajralishi mumkun. Bunday vaziyatda 
insonlar qiyin iqtisodiy axvolga tushib qoladilar. Xo‘jalik yurutuvchi subektlarda 
(korxonalar, firmalalarda) tabiy ofatlar ro‘y berganda katta iqtisodiy zarar ko‘rib, 
faoliyatini davom ettiraolmasligi mumkun. Agarda bunday vaziyatlarda kishilar xayoti 
va subektlar mol-mulki sug‘urtalangan bo‘lsa, sug‘urta tashkilotlari tomonidan bu 
zararlar oldindan jamg‘arilgan sug‘urta jamg‘armasi mablag‘idan qoplanadi. Qadimgi 
Rim va Yunonistonda shaxsiy sug‘urta paydo bo‘lganligi, o‘rta dengiz orqali 
kemalarda tashiladigan yuklarni sug‘urta qilinganligi to‘g‘risida yozilgan. Sug‘urta 
xizmatlari iqtisodiy munosabatlar rivojlanib borgan sari kengayib borgan. Kapitalistik 
munosabatlar rivojlanib, chet mamlakatlarga tovarlar sotish kengayganligi sababli, 
mulklarni sug‘urtalash zaruriyati ko‘paygan.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach o‘ziga xos bozor munosabatlariga o‘tish 
yo‘lini tanladi. Xalq xo‘jaligini juda ko‘pgina tarmoqlarida faoliyat yuritayotgan 
korxonalar xususiylashtirildi, yangidan juda ko‘p turli mulk shakliga asoslangan 
xo‘jalik yurituvchi su’bektlar paydo bo‘ldi. Shu bilan birgalikda O‘zbekistonning chet 
mamlakatlar bilan iqtisodiy aloqalari rivojlandi. Agarda Respublika tashqi savdo 
aylanmasi 1991-yilda 2063.2 mln. AQSH dollarda bo‘lsa, 2016-yilga kelib 
O‘zbikistonning tashqi savdo aylanmasi 24309,4 mln. AQSH dollariga yetdi ya’ni 12 
barobardan ko‘proqqa ko‘paydi. O‘zbekiston aholisi esa 33,0 mln kishidan ortdi. 
Axolining ko‘payishi, iqtisodiy munosabatlarning keng miqyosda rivojlanishi mustaqil
O‘zbekistonda sug‘urta xizmatlarining ham rivojlanishini taqozo qildi.

---

248 
O‘zbikiston Respublikasi Prezidenti raxbarligida sug‘urta xizmatlarini tashkil 
etish va rivojlantirish uchun xuquqiy baza yaratildi. O‘zbikiston Respublikasining 
“Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni 2002-yil 5-aprelda qabul qilindi. Bu qonunga 
2006-2010-yillarda o‘zgartirishlar kiritildi. Qonun 29 moddadan iborat bo‘lib, sug‘urta 
bozori ishtirokchilarining xuquq va majburiyatlari ko‘rsatilgan. O‘zbekiston 
Respublikasining Prezidentining 2007-yil 10-apreldagi 618 sonli “Sug‘urta xizmatlari 
bozorini yanada islox qilish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori 
sug‘urta xizmatlarining rivojlanishiga muxim dastak bo‘ldi. Sug‘urta xizmatlari 
xozirgi paytda sug‘urta bozorida amalga oshirilib, unda sug‘urtalovchi, 
sug‘urtalanuvchi sug‘urta agentlari, sug‘urta brokerlari qatnashadi. Sug‘urtalovchi 
O‘zbekistonda belgilangan xuquqiy asoslarga asoslanib tuzilgan maxsus sug‘urta 
tashkilotlari (korxonalari, kompaniyalari va shu kabilar) bo‘lib, shu xizmat bilan 
shug‘ulanish bo‘yicha litsenziya olgan bo‘ladi. Sug‘urta tashkilotlari o‘zlarining 
agentlari yordamida sug‘urtalanuvchilardan sug‘urta turlari bo‘yicha sug‘urta badali 
yig‘ib, maxsus sug‘urta jamg‘armasi (fondi) tuzadi va uni ishlatadi.