Sanaat geografiyasi pa’ninin’ obekti ha’m predmeti joba

Sanaatqa paydalı qazılma baylıqtın’ ta’siri. Aymaqtin’ geologiyalıq du’zilisine baylanıslı onın’ ishki ha’m jer beti qatlamlarında ha’r qıylı paydalı qazılma baylıqlar ushırasadı. Paydalı qazılma baylıq degenimiz – ha’zirgi zamang’ı rawajlang’an texnika ja’rdemi menen ekonomikalıq jaqtan na’tiyjeli etip xalıq xojalıg’ına paydalanıwg’a bolatug’ın ta’biyg’ıy mineral zatlarg’a aytamız. Ta’biyıy paydalı qazılma baylıqlardın’ jer qırtısının’ ayırım bo’limlerinde toplanıwın qazılma baylıqtın’ ka’ni dep ataladı.
Qazılma baylıqlar ximiyalıq qurami ha’m xalıq xojalıg’ı tarawlarında paydalanıwina baylanıslı janıwshı, metall tipindegi ja’ne rudalı emes (nerudnıe) paydalı qazılma baylıqlar bolıp bo’linedi.
Sanaat ushın paydalı qazılma baylıqlar shiyki zat ha’m energetikalıq resurs retinde u’lken a’hmiyetke iye. Paydalı qazılma baylıqlar awır sanaat ushın shiyki zat resursı bolsa, al otın resursları energetika tarawının’ negizin quraydi ha’m bul tarawlardın’ ratsional jaylasıwına u’lken ta’sir jasaydı. Sonın’ ushında sanaattın’ rawajlanıwı ha’m jaylasıwın planlastırıwda paydalı qazılma ka’nlerin san ha’m sapa jag’ınan analizlew ha’m jni o’ndiriw usılların anıqlaw ulken a’hmiyetke iye.
Paydalı qazılma baylıqtın’ sapası degenimiz - ruda quramındag’ı metaldın’ mug’darın, mineral shiyki zat quramındag’ı ximiyalıq birikpelerdin’ mug’darın anıqlaytug’in shama bolıp esaplanadı.
Eger ruda quramında 50-70%-ke deyin metall gezlesse, onda rudanın’ ulıwma shıg’ını kem boladı. Bunday jag’dayda qazılma baylıqtı qa’jetligine qaray uzaq rayonlarg’a transportirovkalag’a boladı. Eger ruda quraminda ren’li metalldın’ mug’darı 1-3% ten aspag’an jag’dayda jasalma tu’rde metalldın’ mug’darı ko’beytiledi. Bul jag’dayda jumsalınatug’ın qarjının’ mug’darı ko’beyip, rudanı qayta isleytug’ın sanaat tarawların sol shiyki zat bazası jaylasqan rayong’a yamasa ka’n jaylasqan punktke qurıwg’a tuwra keledi.
Mineral-shiyki zatlar quramalı sostavqa iye bolıp, bir shiyki zat quraminda bir neshe elementtin’ birikpesin ushıratıwg’a boladı. Ms: temir rudası quraminda temirden basqa vanadiy, nikel; mıs rudasında mıstan basqa temir, ku’kirt, tsink, kadmiy, selen, tellur ja’ne tag’ı basqa elementlerdi ushiratiwg’a boladı. Ruda quraminda bunday kompleks jag’dayda ko’plep metallardin’ gezlesiwi o’ndiristin’ kombinat tipindegi tarawların qurıwg’a mu’mkinshilik tuwdıradı. Yag’nıy shiyki zat resursları sanaattın’ jaylasıwına tuwradın tuwrı ta’sirin tiygizedi. Ta’biyg’ıy paydalı qazılma baylıqtı san jag’ınan anıqlaw degenimiz - sol ka’nnin’ o’ndiris ushın kerekli «qorına» aytıladı.
Izertlengen da’rejesine qaray paydalı qazılma baylıqtın’ zapası to’mendegishe kategoriyalarg’a bo’linedi: A (sanaattlıq zapası), V (sha’rtli sanaatlıq zapası), ja’ne S (sanaatlıq emes). Al A kategoriyasındag’ı qazılma baylıqlar A₁, S kategoriyasındag’ı qazılma baylıqlar S₁ bolıp bo’linedi.

1. 
   kategoriyasi tolıq izertlegen sanaatlıq zapas bolıp, bunda ka’rxananın’ ekspluotaciyalıq esabi du’ziledi. bunda ketken qatelik +10% ten artpaydı.
   

A_1- kategoriyasi jaqsı izertlengen zapas bolıp, ketken qa’telik +20% mug’darında bolip ka’rxananı qurıw, proekt jasaw maqsetlerinde qollanıladı.
V-kategoriyasi ka’rxana qurılısına iri qarjı ajratiw ushın tiykar du’ziwge, eskiz proektin jasawg’a mu’mkinshilik beredi. V kategoriyasındag’ı baylıqtın’ sapasın anıqlawda qa’telik +30-50% quraydi.
S-kategoriyandagi’ ka’nnin’ xorin anıqlawda +75% qa’telik jiberiledi. Bunday zapastı anıqlaw sanaattın’ perspektivalıq rawajlanıwın prognozlawda, geologiyalıq baqlaw jumısların sho’lkemlestiriwge jag’day tayarlaydı.
S_1-- kategoriyası wliwma xarakterge iye bolip, xalıq xojalıg’ın en’ uzaq periodta rawajlandırıwg’a qaratilg’an bolip geologiyalıq izertlew jumısların sho’lkemlestiriwde paydalanıladı.
Solay etip A, V, S kategoriyasındag’ı baylıq izertlenilgen zapası dep ju’rgiziledi.