Sanaat geografiyasi pa’ninin’ obekti ha’m predmeti joba

Janılg’ı sanaatı taw-ka’n yamasa qazıp alıwshı sanaat toparına kiredi ha’m janılg’ı tu’rleri qazılma baylıqlardın’ jaylasıwı ta’biyiy, geoximiyalıq nızamlıqlarg’a tiykarlanadı. Sebebi, ko’mir, neft, gaz, janıwshı slanets, torf sıyaqlı ta’biyiy baylıqlardın’ payda bolıwı, jer qırtısında tarqalıwı ha’m insan xızmetine baylanıslı bolmag’an o’zine ta’n o’zgesheliklerge iye.
Elektroenergetika sanaatı gidro, jıllılıq, atom h.t.b. elektr stantsiyalarınan turadı. Usınnan, GES-lerdi tegislik orınlarg’a qarag’anda tawlı ha’m taw aldı rayonlarına qurıw maqsetke muwapıq. Sebebi relef forması, jer beti du’zilisinin’ qıyalıg’ı ta’biyiy halda sarqırama payda etiwi, tawlar arasında sho’kpelerdin’ bolıwı gidrostantsiyalardı qurıw ushın qolaylı imkaniyatlar jaratadı. Sonday-aq, tawlı aymaqlarda qurılg’an suw saqlag’ıshlar derlik awıl-xojalıg’ında paydalanılmaytu’g’ın jerlerde qurılıwı, elatlı punktlerdin’ bolmawı xalıqtı ko’shiriwdi de talap etpeydi.
Suw saqlag’ıshlar a’tirapında sport, dem alıw zonaları, bag’shılıq ha’m balıqshılıqtı rawajlandırıw, a’sirese GES-lerden to’mengi bo’liminde irrigaciya sistemaların qurıw ushın u’lken qolaylıqlarg’a iye. Ayırım orınlarda GES-lerdin’ qu’rılısı na’tiyjesinde tog’ay sanaatı, ag’ashtı qayta islew, tsellyuloza-qag’az sanaatı rawajlanadı (tog’ay zonasında).
Ko’rinip turg’anınday tawlı rayonlarda qurılg’an GES-ler ha’r ta’repleme qolaylı, elektr energiyanın’ o’zine tu’ser bahası ju’da’ arzan. Eger GES qurılısı tegisliklerde jaylastırılsa u’lken maydanlar suw astında qalıp ketedi (sonın’ ishinde qazılma baylıqlar jaylasqan jerlerde), sonın’ menen birge plotina qurıw u’lken qarjını talap etedi.
Jıllılıq elektr stantsiyaları (JES) eki tu’rge bo’linedi. Jıllılıq elektr orayı (JEO) ha’m jıllılıq elektr stantsiyaları (JES) bolıp, olardın’ bir birinen o’zgesheligi qaysı maqsette qurılg’anlıg’ında, biraq paydalanatug’ın janılg’ısı birdey bolıp tabıladı. Ma’selen: jıllılıq elektr orayları a’dette, elektr quwatın ha’m pardı ko’p talap etetug’ın sanaat ka’rxanalarg’a (toqımashılıq, neftti qayta islew ha’m t.b.) jaqın orınlarg’a qurıladı. Sebebi metallurgiya zovodlarınan shıqqan ıssı par 15-18 km aralıqtan uzaqqa transportirovkalawg’a mu’mkinshilik bermeydi. Sonlıqtan, bunday jıllılıq orayların oraylasqan halda jaylastırıwda o’ndiristin’ tutınıwshı faktori tiykarg’ı orın tutadı. Biraq, JEO-ları tikkeley qala ishinde qurılıwı sebepli qorshag’an ortalıqtı pataslaydı. Sonlıqtan ekologiyalıq ko’z-qarastan bunday staniyalardın’ xalıqtın’ tıg’ız jaylasqan orınlarında qurılıwı maqsetke muwapıq emes. A’piwayı JES-ler tiykarınan elektr energiyasın o’ndirgenligi sebepli u’lken qalalardan tısqarıda suwlı dar’yalarg’a jaqın jaylastırıladı.
AES-ler ko’binese basqa elektr stantsiyaların qurıw imkaniyatı joq aymaqlarda qurıladı. AES-lardı qurıwda birinshi na’wbette ekologiyalıq qa’wipsizlik ha’m ilimiy-texnikalıq jetiskenlikler faktorı jetekshi orında turadı.