Саноат ва кишлок хужалик асослари ма

Tayanch iboralar: yengil sanoat, trikotaj, ko’n, poyabzal, muyna, 
jut, ip-gazlama, yog, pishloq, go’sht tayyorlash, gisht, sement, beton, 
tabiiy tosh, oyna, shifer kabi materiallar ishlab chiqarish, shifer, ruberoid, 
tayyor uy bloklarini ishlab chiqarish 

---

65 
SAVOLLAR: 
 
1.
O’rmon sanoati qanday tarmoqlarga bo’linadi? 
2.
O’rmon sanoati majmuasi deb nimaga aytiladi? 
3.
O’rmonlar vazifasiga ko’ra qanday turlarga bo’linadi? 
4.
O’rmonlar sanoat ishlab chiqarishning qanday boskichlarida mavjud? 
5.
Jahonda yogoch tayyorlashda kaysi mamlakatlar yetakchi o’rinda 
turadi? 
6.
Yogochda kimyoviy ishlov berishda nimalar ishlab chiqariladi? 
7. Binokorlik sanoati qanday tarmoqdan iborat. 
 
ADABIYOTLAR: 
1.
A.S. Soliev «Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning deolzarb 
masalalari» 
2.
A.G. Xrushev «Geografiyapromishlennosti» Moskva. 1989 yil. 
3.
X.Vaxobov, M.Tillaboeva «Iqtisodiy geografiya asoslari». Toshkent. 
«Ukituvchi» nashriyoti. 2001 yil 
 
 
Mavzu: 
YENGIL SANOAT TARMOQLARI GEOGRAFIYASI
R E J A: 
1.
 
Yengil sanoat tarmoqlari. 
2.
 
Oziq-ovqat sanoati. 
Yengil sanoatda keng iste’mol mollari ishlab chiqariladi va u 
quyidagi tarmoqlardan iborat: ip-gazlama, jut, jun, trikotaj, ko’n, poyabzal, 
mo’yna va boshqalar. 
Yengil sanoatga xom ashyoni asosan qishloq xo’jaligi yetkazib 
beradi (paxta, zigir tolasi, jun, ko’n (teri, mo’yna), Hozirgi paytda kimyo 
sanoati maxsulotlari ham yengil sanoat xom ashyosi bo’lib hisoblanadi 
(sun’iy tola). 
Ip-gazlama, jun gazlama, shoyi va zigir tolasidan gazlama ishlab 
chiqarish to’qimachilik sanoatini tashkil qiladi. 
Gazlama to’qish jarayoni bir necha boskichlardan iborat: 

---

66 
— xom ashyoga dastlabki ishlov berish boskichi, paxta tozalash, 
zigir tolasiga ishlov berish, jun yuvish (pillachilik korxonalarida amalga 
oshiriladi); 
— ip yigirish bosqichi (ip yigiradigan korxonalarda amalga 
oshiriladi); 
— gazlama to’qish bosqichi (to’qimachilik korxonalarida amalga 
oshiriladi); 
— pardozlash bosqichi (bo’yash va gul bosish sexlarida amalga 
oshiriladi). 
Ushbu barcha bosqichlar aloxida-aloxida joylashgan yigirish, to’qish 
yoki pardozlash fabrikalarida amalga oshirilishi mumkin, ammo transport 
harajatlari (har bir fabrikadan yuklarni olib ketish va tushirish) maxsulot 
tannarxini oshirib yuboradi. Demak, to’qimachilik ishlab chiqarishini bir 
korxonada — kombinatda to’plash foydaliroq bo’ladi. 
Xom ashyoga dastlabki ishlov berish korxonalari xom ashyo 
manbalariga yaqin joylashtiriladi. To’qimachilik korxonalarida ko’proq 
ayollar ishlaydi, shuning uchun ushbu sanoatni aholi ko’p to’plangan 
shaharlarda va og’ir sanoat rivojlangan xududlarda joylashtiriladi. 
Trikotaj va tikuvchilik sanoati korxonalarini joylashtirishda ular 
maxsulotlaridan foydalanadigan xududlar hisobga olinadi. Chunki bu 
sanoat uchun kerak bo’lgan kalavalarni tashish tayyor maxsulotni 
tashishdan qo’layroq va arzonroq. 
Demak, 
to’qimachilik 
sanoati 
korxonalarini 
joylashtirishda 
iste’molchilar, mehnat resurslari va xom ashyo manbalari hisobga olinadi. 
Yengil sanoatning eng muhim tarmoqlaridan biri ko’n-poyabzal 
sanoatidir. Tabiiy ko’n (teri) bu sanoat tarmog’i uchun xom ashyo bo’lib 
hisoblanadi. Bundan tashqari, sun’iy teri, rezina, parusina (kanopdan 
to’qilgan dag’al qalin mato), jun (piyma uchun) ham xom ashyo sifatida 
ishlatiladi. Chorvachilikning turli xududlarda ixtisoslashuviga qarab, 
ushbu sanoatning xom ashyosi xilma-xil bo’ladi. Ko’n sanoatini 
joylashtirishda xom ashyo manbai muhim o’rin tutadi. Ammo go’sht 
kombinatlarining chiqindisi hisoblangan terilar ham bu sanoatni 
joylashishiga ta’sir ko’rsatadi. Poaybzal sanoati iste’molchiga yaqin 
joylarda barpo etiladi.