Sapayeva, Z. J. G'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari

157

Benzin bug'lari

Mitsella


Mitsella


5.13-rasm. Yupqa qatlamda dastlabki distillatsiyalash qurilmasi.


5.14-rasm. Yakuniy distillator.


hosil bo‘ladi. Ular mitsellaning qizdi-
rilgan trubkalar ichki yuzasida yupqa
qatlam (plyonka) hosil qilib, yuqoriga
qarab juda katta tezlikda yo‘nalishiga
olib keladi. Trubka ichki yuzasidagi
mitsellaning juda yupqa qatlami
undan erituvchining juda ham tez buglanib ketishiga imkon yaratadi.
Mitsella va erituvchi bug‘lar aralashmasi separator plastinalari 3 ga tegib,
undan apparat devorlari tomonga yo‘naladi. Bu yerdan dastavval
konsentrlangan mitsella yakuniy (to‘la, oxirigacha) distillatsiyalashga
yuboriladi. Yupqa qatlam (birinchi bosqich) distillatori yaxshi ishlashining
asosiy sharti-unga yuborilayotgan mitsella haroratining qaynash nuqtasiga
yaqinligidir. Shuning uchun haydashdan oldin mitsella issiqlikalmashtir-
gich orqali o‘tadi. Birinchi bosqichda distillatsiyalash 6-10 min davom
etadi. Bunda mitsellaning konsentratsiyasi 10—15% dan 85% gacha
oshadi.


158




Erituvchini oxirigacha ajratib olishga moijallangan yakuniy distillatorda (5.14-rasm) mitsella vakuum ostida purkaladi, yupqa qatlamda bugiatiladi va suv bug‘i yordamida erituvchi haydaladi. Distillator uch kameradan (purkab bugiatish 1, yupqa qatlamda bugiatish 2, dezodoratsion 3) va tomchiushlagich 4 dan iborat.
Qizdirilgan mitsella forsunkalar orqali vakuum ostida distillatorning yuqori qismidan purkaladi. Purkash natijasida bugianish yuzasi oshadi. Konsentrlangan mitsella tomchilari forsunkalar 6 dan vertikal plastinalar 5 ga tushib, ular yuzasidan yupqa qatlamda oqib tushaveradi. Bunda qizdirilgan o'tkir suv bug'i issiqligi ta’sirida erituvchi ajralib chiqa boshlaydi.
Distillatorning pastki qismida 400-500 mm li moy qatlami yigiladi. Bu qatlam orqali o‘ta qizdirilgan bug¹ yuboriladi (barbotaj). Shu bilan birga ushbu moy qatlami apparatning gilofli bug¹ qizdirgichi yordamida ham qizdirib turiladi. Bunday ishlov berish natijasida erituvchi butkul haydalib, tayyor moy distillatordan uzluksiz sovitishga yuborila boshlanadi. Ikkinchi bosqichda yakuniy distillatsiyalash 4-5 minut davom etadi, bunda tayyor moy harorati 100-110 °C ni tashkil etadi.
Mitsellani distillatsiyalab olinadigan moyning sifati jarayonning texnologik parametrlariga, shuningdek, ekstraksiyalashda materialdan ajratib olinadigan lipidlar miqdori va tarkibiga bogiiqdir. Issiqlik ta’siri ushbu lipidlar guruhi o‘zgarishlariga olib keladi va nafaqat moy sifatini pasaytiradi, balki distillatsiyani amalga oshirishni ham qiyinlashtiradi. Xususan, paxta chigitining yog‘da eruvchan pigmenti-gossipolni distillatsiya jarayonini amalga oshirishdan oldin yo‘qotish alohida ahamiyatga ega, chunki qizdirish natijasida gossipol turli kimyoviy o‘zgarishlarga uchrab, moydan ajratib olinishi qiyin boigan mahsulotlar (moddalar) hosil qiladi. Gossipolni yo‘qotish uchun distillatsiyalashdan oldin mitsella ishqoriy rafinatsiyalanadi. Mitselladagi moyni rafinatsiyalash (neytralizatsiyalash) uchun mitsellaning optimal konsentratsiyasi 35-45% hisoblanadi.
Shuning uchun pastroq konsentratsiyada ekstraktordan chiqayotgan mitsellani avvaliga birinchi bosqich distillatorida bugiatiladi yoki bunday mitsellaga forpressdan chiqqan moy qo‘shiladi. Optimal konsentratsiyali mitsella 20—22°C harorat ostida oqimlar aralashtirgichiga yuboriladi va bu yerda ishqor eritmasi bilan aralashadi. Ishqorning moydagi erkin yog‘ kislotalari, fosfolipidlar, gossipol va boshqa moddalar bilan ta’sirlashuvi natijasida qalqib chiqadigan sovunli agregatsiyalar bilan mitsella aralash-