Sh o sr a n o r m a t o V a j a h o n a d a b iy o t I

boshlagan «Kavkaz asiri» dostonini yozib tugatadi. D oston rus 
adabiyotidagi ushbu janrda yaratilgan birinchi romantik yo'nalishga 
mansub asar edi. Unda ingliz shoiri Bayronning ta’siri seziladi. Shoir 
o ‘z oldiga «XIX asr yoshlari uchun xos bo'lgan hayot va uning 
lazzatlariga nisbatan befarqlik, inson qalbining bevaqt qarishi»ni 
ko'rsatishni maqsad qilib qo'yadi. Doston Pushkinga katta shuhrat 
keltiradi, ayni paytda bu asar badiiy jihatdan ham yangi xususiyatlarini 
namoyon qiladi, rus adabiyotiga inson ruhiyatini murakkabliklari va 
ziddiyatlari bilan ko'rsatish tamoyilini olib kiradi.
1822- yilda «Boqchasaroy fontani» nomli uchinchi doston e ’lon 
qilinadi. Xarakterlarning o ‘ta favquloddaligi, qahramonlar xatti- 
harakatlaridagi sirlilik, sujetning kutilmaganligi dostondagi romantik 
nihni kuchaytiradi. Kavkaz, Qrim taassurotlari ostida yozilgan bu asar 
kitobxon tomonidan katta quvonch bilan qarshi olinadi. Shundan 
so'ng Pushkin ma’lum muddat Odessada xizmat qiladi va 1823- yili 
«Lo'lilar» asari ustida ish boshlaydi Besarabiyada bo'lganida yaqindan 
tanishgan lo'lilar hayotidan olib yozilgan bu asarini 1824- yili 
Mixaylovskoye qishlog'ida tugatadi. Doston qahramoni Aleko kiborlar 
jamiyatidan, shaharning bo'g'iq muhitidan bezgan, uni lo'lilarning 
erkin hayot taizi maftun qiladi. Biroq ana shu jamiyat tarbiyalagan 
xususiyatlardan o 'z i ham qutulolmaydi, aql va idrokka bo'ysun- 
maydigan, faqat qalbiga quloq tutadigan lo'li qiz Zaremaga ehtirosli 
muhabbatining fojiali yakun topishi sababi ham shunda.
Pushkin 1824- yili ota-onasining mulki — Mixaylovskoye 
qishlog'iga surgun qilindi. Bunga uning Odessa general-gubematori 
bilan k elish m ovch iligi sabab bo'ladi. M ixaylovskoye da uning