Sh. X. Xushmurodov atom yadrosi va zarralar fizikasi

B + S + C + b

0. 
   -------- --------- .(7.7.1)
   

Rang tushunchasi kiritilgach, kvarklar xili ularning xushbo‘yligi deb atala boshlandi, ya’ni kvarklar u , d v a s xushbo‘ylikka ega deyiladi. Har xil xushbo'ylikli kvarklar massalar bo‘yicha bir-biridan farqlanadi, lekin rangli bir xil xushbo‘ylikka ega boMgan kvarklar bir-biridan faqat rangi bilan farqlanadi. Kvark nazariyasiga rang tushunchasi kvark statikasi muammosini hal qilish uchun kiritilgan edi. Kvarklarni adronlar ichida bir-biri bilan bogMab, ushlab turuvchi kuch shu rang tufayli yuzaga keladi deb qaraladi.

Kvarklar o‘zaro massasiz, spini 1 ga teng boMgan glyuonlar (glue — inglizcha yelim) bilan ta’sirlashadi. Kvarklarning glyuonlar almashinuvida kvarklaming rangi o‘zgaradi, turi esa o‘zgarmaydi, qolgan kvant sonlari saqlanadi. Masalan, w-kvark glyuon berib yoki glyuon olib, w-kvarkning boshqa rangida namoyon boMadi. Glyuonlar kvarksiz ham o ‘zaro

ta’sirlashishi mumkin. Lekin elektromagnit maydon fotonlari bunday xususiyatga ega emas.
Glyuonlar soni 8 ta hisoblanadi. Har bir glyuon rang va antirangga ega boMsa, 3 ta rang va antirangdan 9 ta kombinatsiya tuzish mumkin:

0. 
   RG RB GR GG GB
   

BR BG BB
B unda har qanday kom binatsiya glyuonga m os keladi. Bu kombinatsiyada diagonal bo‘yicha joylashganlarigina RR, GG, BB lar oq rang bir-birlariga almashganda rangini o‘zgartirmaydi, bulardan ikkita kombinatsiya tuzish mumkin, qolganlari oltita rangga ega. Shunday qilib, jami 8 ta boMadi.

Kvark nazariyasiga ko‘ra, kvark atrofida hosil boMgan rang zaryadi kvarkdan uzoqlashganda o‘zgarm asligi, balki ortishi lozim. Buning natijasida kvarklar orasidagi masofaning ortishi bilan ularning o‘zaro ta’sir energiyasi ortib ketadi. Kvarklar adron ichida, bir-birigajuda yaqin joylashganligi uchun ular orasidagi o ‘zaro ta’sir kam va kvarklar zarra ichida o‘zlarini erkin zarralar kabi tutadi. Kvarklar orasidagi masofaning ortishi bilan sistemaning rang zaryadi ortib ketib, ular orasidagi ta’sir energiya ham ortadi. Shuning uchun kvarklarni m arkazda erkinlikda, periferiyda esa «qullikda, asirlikda» deyishlik mumkin. Balki kvarklarni erkin holatda kuzatilmasligi ham mana shundan boMsa kerak. Adronlar ichida kvarklarning o‘zaro kuchli bogMangan boMishi uchun masofa ortishi bilan kvark rangi zaryadining cheksiz ortishi zarur emas. Rang zaryadining ortishi energiyaning yangi kvark va antikvark jufti hosil boMishiga yetarli boMgan qiymatiga qadar ortishi darajasida o‘zgarishiga sabab boMsa, yetarli boMishi mumkin. Rang zaryadi shu qiymatga erishganda yangi kvark-antikvark jufti hosil boMadi. Adron ichida tez elektron urib chiqargan kvark o‘rnini yangi hosil boMgan kvark egallaydi. Urib chiqarilgan kvark esa yangi hosil boMgan antikvark bilan qo‘shilib mezonni hosil qiladi (7.4-rasm).