Шаҳарлар географияси

Маъруза 10. Район планировкаси ва шаҳарсозлик масалалари
Район планировкаси маълум бир худудда ишлаб чиқариш корхоналари, ахоли жойлашуви, инфраструктура элементларини географик, иктйсодий, қурилиш — архитектура ва мухандислик — техника шароит ҳамда омилларини хисобга олган ҳолда ташкил қилишнинг назарий ва амалий масалалари билан шуғулланади. Айнан шу маънода у конструктив география (Д.И.Богорад), районнинг амалий географияси сифатида тан олинган.
Демак, иқтисодий географияда худуд бу оддий макон, ишлаб чиқаришни жойлаштиришдаги шароит хисобланса, район планировкасида у махсус омил, ресурсдир.
Район планировкаси бу аввалги халқ хўжалигини планлаштириш эмас; у маълум бир худудни лойихалаштирилади, схемаларини тузиш, аҳоли манзилгохларинииг Boш планини яратиш билан шуғулланади, Щу маънода у планлаштириш. билан прогнозлаш ўртасида туради. Мазку р муаммолар билан махсус илмий — текшириш ва лойиҳалаштириш институтлари машғул (ТашНИИГенплан; УзНИП градостроительства ва х.к.)
Район планировкасида аса ҲУДУД ишлаб чиқаришни нуктаи назардан ташкил этилади ва баҳоланади.
Район планировкаси айни вактда минтакавий планлаштириш ҳам эмас. Бирок, у минтақавий иктисод ва сиёсат билан боғлиқ.
- Район планировкаси, шунингдек, иқтисодий районлаштириш билан хам алокадор; иктисодий районлаштириш район планйровкасини-нг назарий асосидир.
Район планировкасида унинг объектларини тўғри аниклаш катта аҳамиятга эга. Одатда район планировкаси учун ўрта даражадаги иқтисодий район (вилоят) ва ундан кичик худудлар танлаб олинади. Худуд кичрайган сари район планировкасинииг аниклик даражаси ортиб бораверади.
Купинча,- вилоят кўламидаги 'район планировкасн ишлари схемалар тузиш билан белгиланади. Улар,- 1:100000—1:300000 масштабда- амалга оширилади. Вилоят ичидаги иктисодий районлар учун район планировкасининг .лойихаси тузилади. Бундай лойихд ишлари саноат тугунларя учун- ҳам бажарилади. Агар вилоят ичидати шстнсодий районларда 1:100000—1:50000 масштаб қўлланса, саноат т)'Т]'^гнларида масштаб янада аник;лашади— 1:25000 ёки-1:10000.
Шунингдек, қншлоқ туманлари учун райой плаиировкаси ишлаб чш^илади. Алоҳида ахоли кўрғонлари учун эса Бош планлар тузилиб, шаҳар ва кишлоқ худуди саноат, уй.—жой қурилиши, дам олиш иуктаи назаридан кичик районларга ажратилади, хатто айрим корхона, мактаб," бекат, магазин каби объектларни жойлашиш ўрни' аник белгиланади.
Бош планлар 1:10000 ёки 1:5000 масштабда яратилади. Бундай планлар шаҳарнинг алоҳида кисми учун ҳам тузилиши мумкин. Хорижий мамлакатларда саноат ёки индустриал парклар, ташкиллаштирилган саноат 'райони, индустрия участкаси- кабилар учун ҳам ишлаб чиқилади. Уларшшг майдони купиича 200 гектардан ошмайди.
Район планировкасининг схема ва лойиҳалари ва ахоли маизилгоҳларининг Бош планлари одатда 25 -йилга мулжалланган бўлади. Ана шу давр учун ахоли сонининг башорати ҳам ишлаб чикилади. Бу башоратлар турли усулларда (экстрополяция, мехнат ресурси баланси, турли ёшдаги ахоли сонини демографик суриш ёки силжитнш ва б.). бажарилади.
Яна шуни унутмаслик керакки, мамлакатимизнинг бозор муносабатларига ўтиши, мулкчиликнинг турли шаклларини вужудга келиши туфайли давлатнинг илгариги бошқарувчанлллк роли ўзгаради, Бу эса район планировкасининг мақсад ва вазифаларига хам янгича қарашни тақозо этади.

1 Г. Александерсон. Экономическая структура городов США. М., 1959, С. -69.