Шахсга жамоавий тарбиявий таъсир кўрсатишнинг шакл ва методлари

Оuлада ва таълим муассасасида ўз-ўзuга ҳuзмат қилиш – бу энг қулай ва кундалик меҳнат туридир. Шахсда меҳнат­севарликни тарбиялаш, уни тобора мураккаблашиб бо­радиган меҳнат фаолияти турлари билан ошно этиш шундан бошланади. Куп йиллик тажрибанинг кўрсати­шича, тарбия умумий системасида бу меҳнатни педаго­гик жиҳатдан тўғри ташкил этиш ўз-ўзига ҳизмат қи­лишга доир бу меҳнат яхши одатга айланади, фақат мажбурият эмас, талабаларнинг эҳтиёжи бўлиб қоли­шга ёрдам беради.
Тарбияланувчини ўз-ўзига ҳизмат қилишга ўргатиш оиладан башланади. У меҳнат тарбияси вазифаларини ҳал этиш­га энг кўп даражада самарали кўмаклашиши учун уни қандай ташкил этиш керак?
Меҳнат тарбиясининг биринчи босқичи шахсларни кичик ва мазкур ёш учун мос келадиган меҳнат топшириқларига аста-секин ўргатиш ҳисобланади. Ота-оналар шахсларнинг уз-узига ҳизмат кўрсатиш меҳнати мажбуран эканлигини, мустақил бажариш мумкин булган нар­саларни катталар қилишига мажбур этиш я ҳши эмас­лигни тушунишларига ёрдам беришлари керак.
Иккинчи босқич меҳнат турларини уз-узига ҳизмат курсатишдан умуман оилага ҳизмат кўрсатишгача кен­гайтириш ҳисобланади. Кичик ёшдаги тарбияланувчилар укаси ёки синглисининг пальтосидаги узилиб кетган тугмасини қадаб, сочиқ ва даструмолларни дазмаллаб, отасининг кастюмини тозалаб қўйишга қодирдир. Даставвал бу ишлар ота-онанинг ташаббуси билан бажарилиши мумкин, лекин кейинчалик оиланинг бошқа аъзоларига уз ташаббуси билан ёрдам бериш эҳтиёжини аста-секин тарбиялаб бориш кepaк. Бунинг сабаблари ҳар ҳил булиши мумкин. Масалан, бугун ота чарчаган, шунинг учун уни уй ишларидан озод қилишга ҳаракат қилиш керак бугун она нимадандир ранжиган, уни қувонтириш - ҳонани тозалаб чиқиш, металл идиш-товоқларни ярақлатиб қўйиш керак.
Оилага ҳизмат кўрсатишга доир меҳнат кўникмалари ривожланиши билан талабаларнинг меҳнат фаолияти соҳасини аста-секин кенгайтириш, муҳтож бўлган бошқа кишиларга меҳнат ёрдаи курсатишга жалб этиш муҳимдир. Бу ўзига ҳос ҳудбинликни, фақат узига яқинлари учун иш бажаришга тайёрликни бартараф этишга кумаклашади.
Ўқувчиларнинг ўқув меҳнатини ташкил этишда меҳнат топшриқларини бажариш жараёнида уларнинг билиш фаолиятини фаоллиштириш муаммоси ғоят муҳим ҳисобланади. Бу ерда гап фан асослари билимларини топа олиш ва меҳнат таълимида қўллашга уларнинг ўзларни қандай ўргатиш, кўр – кўрона эмас, онгли ишлашларини қандай ўргатиш ҳақида бормоқда. Бу муаммони ҳал этиш меҳнат топшириқлари ҳусусиятларига боғлиқ. Мамлакат таълим муассасалари илғор тажрибасининг кўрсатишича, агар талабаларга саноат меҳнатининг айрим нисбатан жўн турлари (масалан, мазкур жараёнга олдиндан созлаб қўйилган дастгоҳда айрим мураккаб бўлмаган жараёнларни бажариш ёки конвейрда ишлаш ва ҳакозо) топширилса, бундай меҳнат одатда улардан билимни қўллашни талаб этмайди. Ўқувчилар олдига комплекс вазифалар қўйилганда аҳвол кескин ўзгаради.
Тажрибаларни таҳлил этиш шуни кўрсатадики ҳар қандай меҳнатни ташкил этишнинг асосий босқичлари: режалаштириш ва тайёргарлик ишлари, ишнинг бошланишини ташкил этиш ва талабаларни иш жойларига тўғри тақсимлаш, мусобақа ва ўзаро ёрдам элементлари бўлган меҳнат жараёниниг ўзини уюштириш, ишни уюшқоқлик билан тамомлаш ва уни баҳолашдан иборат. Режалаштиришда: ишни тўғри боришини, уюшқоқлик билан тугалланиши, меҳнатни ҳисобга олиш ва баҳолаш шаклларини кўзда тутиш зарур. Ишни тўғри бошлаш, ўқувчиларни иш жойларига энг мақсадга мувофиқ тарзда тақсамлаш келгуси бутун ишлар учун ҳал қилувчи аҳамиятга эгадир. Талабалрда меҳнатга доимий психологик ва амалий тайёргарлик ҳар доим ҳам шаклланмаслигини назарда тутиш керак. Айримлар дарҳол ишга киришишни баъзилар эса аксинча ишлашни истамайди. Шунинг учун меҳнатни ташкил қилишда авваломбор мойилликни келтириб чиқариб бажариладиган меҳнат жараёнига йўл йўриқ бериш, қизиқтириш лозим. Бу меҳнатни пси ҳологик эҳтиёжга айланишида энг керакли шарт ҳисобланади. Меҳнатнинг мақсади аниқлангач уни тақсимлаш бошланади. Якка ҳолдаги топшириқларни бериш кўпинча яхши натижаларга олиб келади. Якка тартибдаги иш ҳар бир талабанинг қобилияти ва меҳнатини я ҳшироқ ҳисобга олига ёрдам беради. Лекин шу билан бирга у жамоа иши ва талабанинг ўз – ўзини бошқариш аҳамиятинин пасайтиради. Гуруҳларга ажралиб умумий гуруҳ билан топшириқни нормада бажариш усули ҳам мавжуд. Лекин бу усул ҳам ўзини унчалик оқламайди чунки унда ҳар бир гуруҳ аъзосини ва унинг меҳнат натижалари тенглашиб қолади. Кўпчилик тажрибаларда кичик гуруҳлар (5-10 та) кишидан иборат гуруҳларда иш бир оз я ҳшироқ бориши кузатилган бунда талабалрни ўз – ўзини бошқаришини кенг ривожлантириш ишни осон режалаштириш нзоратни яхшироқ ўрнатиш, натижаларини ҳисобга олиш имконияти туғилади.
Педагог ўқувчиларнинг бевосита фаолияти давомида меҳнатга муҳаббатни тарбиялашнинг барча усулларини моҳирона қўллаши керак. Бир шахснинг чиройли ва тартибли бажарган иши Билан фа ҳрланиш бошқасига одоб билан мулоҳаза қилиш, ўз меҳнати билан ёрдам кўрсатиш, кичикроқ бўлган интилишни қўллаб қуввтлаш, рағбатлантириш буларнинг ҳаммаси талабаларнинг маънавий қиёфасини шакллантиради.
Меҳнат қилинаётган пайтда мусобақа ва ўзаро ёрдамни ташкил этиш алоҳида катта тарбиявий қийматга эгадир. Айни пайтда ишнинг бошқа томонини ҳам унитмаслик керак. Баъзан иш суърати кетидан қувиш унинг сифати пасайишига жисмонан заиф талабаларнинг чарчаб қолишига олиб келиши мумкин.



Педагогик ижодкорликнинг асосий боскичлари:

Педагогнинг ўқувчиларга муносабати

Муносабат услублари.