Шайх низомий ганжавий махзанул асрор (Сирлар хазинаси)

Ўн тўққизинчи мақолат
Охират ила юзлашув баёнида

Мажлиси хилватга қара, не гўзал,

Мисли тўлин ой каби равшан ўшал.

Шам ёқилиб, шаҳду шакар суфрада,

Тахт қурилиб, атру уфор ўртада...

Душмани жондир сенга шу рўзгор,¹¹⁷

Дўстлигини айлама ҳеч ихтиёр.

2100 Боқ, у кимларга каманд ташлади,

Кимки буни кўрди, тилин тишлади.

Эй, дин эмас, сен ўша дунёталаб,

Бонг урилмоқда-ку сенга атаб.

Мулки ситам таркини сен айла тез,

Гирди саропардайи асрорни кез.

Сенки шу дунёда жўшиб беқарор,

Ҳар не сиринг унда бўлур ошкор.

Итки ўшал ўт ғазабу муз нафас,

Тулки кияр тун, этиб шунга мос.

2105 Дўзахи гўгирт бу дашти ваҳим,

Бахтлидир ул зуд юриб ўтса ким.

Оби даҳонингни адаб бирла йиғ,

Чашмайи гугуртга тупур, эй рафиқ.

Олган эдинг руҳни, самовотга бер,

Олган эдинг танни, шу тупроққа бер.

Барчасини от ўзингдин юлиб,

Қолгин ўзинг яккаю озод бўлиб.

Кимки бу йўлда “мануман”лик эта,

Йўлни тўсиб, бизга тубанлик этар.

2110 Ваҳми чаён олдида аждар не бор?

Ул бири пинҳон эса, бу ошкор.

Уй тўла ўғри, жавоҳирни ил,

Дашт тўла шайтон, ё Аллоҳ дегил.

Йўқса, кесарлар ўша кўнгил йўлинг,

Баски яқин қолганида манзилинг.

Қўрқаман ул тунки, шабохун уриб,

Сўнг сени таҳқир-ла қуварлар суриб.

Кичкина душман-да балодир буюк,

Ғафлатинг ундан-да хатодир буюк.

2115 Кичкина деб боқма анга беписанд,

Йўқса, ўзинг мағлубу озурдасан.

Боқ, шу увоқ танда нечук моя зўр,

Гоҳида шербаччани судрайди мўр.¹¹⁸

Карвон эди, етди шу манзилга ул,

Кема эди, келди шу соҳилга ул.

Ўзни ниҳон айлагил уйқу каби,

Турма, оқиб ўт равон сув каби.

Савмиа саҳнига чу келдинг кириб,¹¹⁹

Ҳар неки олдинг, бер уни қайтариб.

2120 Кетмасанг, ул дамда қувиб ташқари,

Бор-бисотингни отарлар нари.

Бўлмаса тақдирда кетишлик ўшал,

Этмас эди чарх кеча-кундуз сафар.

Этма у шайтон қўлида ўзни хор,

Дин этагин тутгилу иймонга бор.

Шаръ чақирар, унга нидо айлагил,

Табъ сенингмас, видо айлагил.

Шаръ – насим, сен уни жонингга бер,

Табъ – ғубор, хоки жаҳонингга бер.

2125 Шаръ гули райҳон этар жонни, бас,

Табъпараст бўлма, аё жонпараст!

Ҳар касу нокасга бўлиб чун сабо,

Хору хас атрофида бўлма ҳаво.

Соя эса гар ҳама, сен бўл чироқ,

Ҳар неки бор, ҳаммасидин бўл йироқ.

Бошинг уза даври фалак чанбари,

Бошни нечук элтасан ундан нари?

Сўйласа осмон сенга ўз ҳолидин,

Бошидин ўтган ҳама аҳволидин,

Ғоринг ўлиб тор сақари олдида,¹²⁰

Умринг ўлур ҳеч гузари олдида.

Унда қоларсен басе хомуш бўлиб,

Балки ўзингдан-да фароуш бўлиб.

Чин эса дунёда тирик юрганинг,

Яхшидир ишқ эшигини урганинг.

Неча нафаски, ўтар ул комсиз,

Қайда у хушлик сенга шу жомсиз?

Икки кулоҳинг ҳали этмай ниҳон,

Бичдими бир тўн сенга ул осмон?

2135 Ҳар неки эт олами кофирситез

Ёзгай уни номайи номингга тез.

Қайси эшикники очарсен ҳамон,

Ўша эшикни очишар ул замон.

Пардайи ноз эрса кўзингда, кейин

Сенга ўшал пардада бўлгай ўйин.

Яхши-ёмонники мудом кўрдилар,

Улки ёмон эрди, ёмон кўрдилар.

Кимки юрар йўлга, нишон бергуси,

Кимки ёмон эрди, товон бергуси.

2140 Сурат аро яхши-ёмонинг бўлур,

Ҳар неки элтсанг, ўша номинг бўлур.

Кийса тикан, гул ҳам ўшал хор эмиш,

Анбаридир, ким эса анбарфуруш.

Ҳақ куни хор этма ўзинг, сохтакор,

Бўлма Худо олдида ҳам шармсор.

Қаҳринг эса, даври жигартобга ур,

Тошни ўшал шишайи хунобга ур.

Ҳайда ўшал луъбати шангарфни,¹²¹

Қўйма, чизиб ташла ўшал ҳарфни.

2145 Бу қалайи қалъани забт эт тамом,

Ул югурик отга жилов ур ҳамон.

То фалак айтсин ўшал огоҳлигинг,

Олам аро ҳаққи шаҳаншоҳлигинг.

Иш сенга – байроқни туширмоқлик ул,

Иш менга – байроқни кўтармоқлик ул.

Менки башар, рафъи малак айлагум,¹²²

Масканим ул авжи фалак айлагум.

Қадди бўйимдин баланд қийматим,

Кенгдир ўшал доирадин ҳимматим.

2150 Сув эмасу лек тошармен мудом,

Чуғз эмас, ганж очармен мудом.

Мисли фалак ганж уза пойим менинг,

Баски баланд маснаду жойим менинг.


Ҳорун-ар-Рашид ва сартарош ҳикояти

Даври хилофат эди Ҳорунга ул,

Байроғи етмиш эди гардунга ул.

Чиқди ётоқдин у ярим тун-кеча,

Истади ҳаммомда фароғат пича.

Сочини қирмоққа тушиб сартарош,

Кўнглида борини анга этди фош.

2155 Деди: “Биларсен неча устодлигим,

Энди раво эт менга домодлигим.¹²³

Тўй-никоҳ аҳдини тузгил ўзинг,

Жуфти ҳалолликка менга бер қизинг”.

Келди ғазабга халифа шул замон,

Лекин ўшал қаҳрини ютди ҳамон.

Деди: “Ҳарорат уни элтмиш магар,

Ёки менинг даҳшатим этмиш асар.

Ақлдин озмишми, бўлиб тийра кўз,

Йўқса, ботинмас эди айтмоққа сўз”.

2160 Эртаси кун биз синов айлади,

Уста яна айтганини сўйлади.

Сўрди, синов этди яна неча бор,

Кўрди, ўшандоқ эди унда қарор.

Англадики, сиррига етмоқ қийин,

Вазири-ла маслаҳат этди кейин.

Дедики: “Ташвиш ичида қолди бош,

Бўйла ҳунар этди менга сартарош.

Менга куёвлик этар орзу, ажаб,

Боқ, не сурбет эмиш ул беадаб!

2165 Оғзида ханжар унинг, илкида тиғ,

Икки қилич остида бошим дариғ.

У келиб бошимга қазодек маним,

Тошин отар, унга нишон гавҳарим”.

Вазир анга дедики: “Эй шаҳриёр,

Балки оёғи тагида ганж бор?

Соч-соқол олгали келса ҳамон,

Унга буюргил нари тургил дебон.

Этмаса амринг, аяма, ур ани,

Сўнгра қазитгил у қадамгоҳини”.

2170 Уста яна бошига келган эди,

Унга халифа нари тургил, деди.

Баски ўшал жойдин узди қадам,

Титради шўрлик, бўзариб ранги ҳам.

Боши эгик эрди, даҳони юмуқ,

Бошни кўтармакка магар ҳоли йўқ.

Бас, қадами эрди у ганжинада,

Ўйлаки, шоҳ эрди у ойинада.

Чекди қадам, ганжинадин бурди бош,

Ўзини кўрди яна ул сартарош.

2175 Қаздилар ул жойни жадал айлабон,

Топдилар, эрди неча ганжи ниҳон.

Ҳар киши ганж узраки қўйгай қадам,

Сўзларида зоҳир эрур ганжи ҳам.

Ганжи Низомийки, ажаб, кўр ани,

Сийнайи софию дили равшани.