Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti kadrlarni innovatsion boshqarish

Nazorat savollari va topshiriqlari:

1. Innovatsiyalarning asosiy moddiy va nomoddiy natijalarini ayting.

2. Intellektual mulk tushunchasining mazmunini kengaytiring. Intellektual mulk qaysi qonunchilik hujjatlari bilan himoyalanganligini ayting.
3. Patent, ixtirolarni himoya qilishning patent shakli ta’rifini bering
4. Tovar belgisi qanday vazifalarni hal qiladi? Mahsulot sifatida texnologiyaning xususiyatlari qanday?
5. “Nou-xau” tushunchasini va “nou-xau”ni o‘tkazishni kengaytiring.
6. Litsenziya qanday vazifalarni hal qiladi? Litsenziyalangan savdoning ahamiyati nimada? “Litsenziar” va “litsenziat” tushunchalarining farqi nimada?
7. Tashqi bozorda litsenziyalarni sotishning tashkiliy shakllarini ayting.
8. Innovatsiyalarning ichki va tashqi xarajatlarini tavsiflang.
VII BOB. XODIMLARNING KOMPETENSIYASI VA TASHKILOTLARNING STRATEGIK INNOVATSION RIVOJLANISHI


7.1. Korxonalarni strategik rejalashtirish muammolari.
7.2. Tashkiliy innovatsion strategiyalar.
7.3. Tashkilotning innovatsion rivojlanishining asosi sifatida kadrlar malakasining mohiyati va tarkibi.
7.4. Xodimlar va tashkilotlar vakolatlarini boshqarish.


7.1. Korxonalarni strategik rejalashtirish muammolari

Har bir korxona uchun uzoq muddatli maqsadlarga ega bo‘lish, uzoq muddatli istiqbolda maqsadli rivojlanishni rejalashtirish muhimligi to‘g‘risida tushunchalar o‘sib bormoqda. Biroq, o‘z strategiyasini ishlab chiqish vositalari ilgari qabul qilingan rejalashtirish tizimidan juda farq qiladi va ular haqida kam ma’lumotga ega, ya’ni amalda ular rejalashtirish ishlarining umum e’tirof etilgan usullariga aylanmagan. Bunday vositalardan tijorat banklari, ayrim ishlab chiqaruvchi firmalar (qoida tariqasida, muhim moliyaviy resurslarga ega) foydalanadilar, ammo aksariyat korxonalar faqat strategik menejment deb ataladigan tushunchaga kelmoqdalar. Shuning uchun korxona strategiyasini asoslash muammosi ustida to‘xtash maqsadga muvofiqdir.

Firma strategiyasi – bu kompaniya tomonidan belgilangan aniq maqsadlarga erishishni ta’minlaydigan istiqbolli chora-tadbirlar tizimi. Strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirishning mohiyati shundan iboratki, ko‘plab alternativalar va tanlangan yo‘lda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlab chiqarish va iqtisodiy faoliyatlardan kerakli rivojlanish yo‘nalishini tanlash. Mikro va makro muhitning o‘ziga xos sharoitlariga qarab korxona innovatsion strategiyaning ikkita asosiy turidan birini tanlashi mumkin: passiv yoki ijodiy, faol bo‘lgan adaptiv. Moslashuv strategiyasining mohiyati qisman, fundamental bo‘lmagan o‘zgarishlarni (takomillashtiruvchi yangiliklarni) amalga oshirishdan iborat bo‘lib, u tub mohiyatiga ega bo‘lmasada, ilgari o‘zlashtirilgan mahsulotlar, texnologik jarayonlar va xizmatlarni tashkiliy tuzilmalar hamda faoliyat doirasida takomillashtirishga imkon beradi. Ushbu turdagi strategiyaning muhim xususiyati shundaki, uni amalga oshiradigan korxonalar innovatsion bozorga birinchi “sotuvchi” sifatida emas, balki undan keyin, taklif etilayotgan yangilikka bozor munosabatini sinchkovlik bilan o‘rganish imkoniyati paydo bo‘lganda kiradi. Shu sababli, ushbu strategiyadagi yangiliklar biznesning tashqi muhitidagi o‘zgarishlarga majburan javob berish shakli bo‘lib, ilgari yutib olingan bozor mavqelarini yo‘qotmaslik uchun xizmat qiladi. Yuqori darajada rivojlangan barqaror tovar-pul munosabatlari sharoitida moslashish strategiyasi samarasiz. Bu yerda innovatsiyalar, qoida tariqasida, mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish, bozor pozitsiyalarini kengaytirish va mustahkamlash, mahsulotlarni qo‘llashning yangi yo‘nalishlarini o‘zlashtirish uchun boshlang‘ich nuqtaga aylanishi kerak; boshqacha qilib aytganda, boshqa turdagi, ya’ni ijodiy strategiyaning mohiyati bo‘lgan faol biznes vositasi.
Hozirgi vaqtda mahalliy amaliyotda innovatsion strategiyaning u yoki bu turini tanlash muammosi yuqori ilmiy-texnik salohiyatga ega va qoniqarli ishlab chiqarish bazasiga ega bo‘lgan yirik tovar ishlab chiqaruvchilar uchun eng dolzarb bo‘lib turibdi. Bundan tashqari, muammo ichki bozorda kuchli raqobatchilarga ega bo‘lganlar va ularning faoliyat sohalarida monopolistlar uchun deyarli teng darajada dolzarbdir: monopolist abadiy bo‘lishi mumkin. Biroq, bugungi kunda bizning ichki sharoitimizda faol innovatsion strategiyani keng tarqatish haqida gapirish erta. Obyektiv ravishda mavjud bo‘lgan amaliy tajribaning etishmasligi, shuningdek, ko‘pgina tovar ishlab chiqaruvchilar hayot chegarasida muvozanatlashganda, nostandart qarorlarni qabul qilish xavfi va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan oqibatlardan qo‘rqish yirik korxonalarning top-menejerlarining aksariyati faol innovatsion rivojlanish strategiyasiga kirishga jur’at etolmaydilar.
Ko‘pgina iqtisodiy subyektlar, shu jumladan o‘zlarining iqtisodiyot sektorida yetakchi mavqega ega bo‘lganlar strategiyaning moslashuv turini afzal ko‘rishadi. Endi gap undan voz kechishda emas, balki uni yanada samarali rivojlantirishda va eng muhimi, amalga oshirishda. Xo‘sh, strategiyani ishlab chiqish jarayoni qanday? Ushbu savolga javob berayotganda shuni yodda tutish kerakki, bir qator mualliflar strategiyani tashkilotning vazifasi va maqsadlariga erishishni ta'minlash uchun ishlab chiqilgan keng qamrovli reja sifatida belgilaydilar. Darhaqiqat, strategiyani uzoq muddatli istiqbolga cho‘zilgan va tashkilot maqsadlariga erishishga hissa qo‘shadigan doimiy rejalashtirish deb tushunish mumkin. Shuning uchun, innovatsion strategiya – bu rejadan kelib chiqadiki, u jarayonning barcha davomiyligini, tadqiqotlardan tortib ishlab chiqarish va marketing orqali foydalanishni anglatadi, aralashish va nazorat qilishning asosiy nuqtalarini belgilaydi, texnologik darajadagi o‘sish tezligini va aqliy mehnatning zarur mahsulotlarini topish usuli. Shu bilan birga, u tortishish markazini maqsadga erishish tomon yo‘naltiradi va rejada ko‘rsatilgan vositalarni egiluvchan ravishda boshqaradi, faoliyat kursini yagona jarayon sifatida ko‘rib chiqadi, texnologiyani nafaqat operatsiyalarning texnik ketma-ketligini, balki jonli tizim sifatida talqin qiladi.
Innovatsion strategiyalarning yana bir mashhur tasnifi – bu firmaning o‘sish yo‘nalishlariga qarab tasniflash. O‘sishning uchta yo‘nalishi mavjud: intensiv, diversifikatsiya va integratsiya. Ushbu daraja qo‘shimcha ishlab chiqarish maqsadida moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarni jalb qilish nuqtayi nazaridan intensiv va ekstensiv rivojlanishni hisobga oladigan ichki iqtisodiyotda qabul qilingan darajadan farq qiladi. Chet el tasnifi bozorga kirib borish uchun innovatsiya imkoniyatlari va firmaning etkazib beruvchilar va raqobatchilar bilan munosabatlariga asoslangan. Ushbu yondashuv va intensiv o‘sish bilan bog‘liq holda bozorda ta'sir doirasini kengaytirish uchun qo‘shimcha resurslarni jalb qilish mumkin. Intensiv rivojlanish uchta asosiy turga ega: bozorga chuqur kirib borish, bozorni kengaytirish va mahsulotni takomillashtirish. Yangi mintaqaviy, milliy va xalqaro bozorlarda marketing va marketing harakatlarining rolini kuchaytirishdan iborat birinchi ikkitasiga kelsak, unda bu usullar bugungi kunda bizning korxonalarimiz uchun haqiqiy emas. Kam iqtisod sharoitida har qanday mahsulot, agar iste'molchilar unga qiziqish bildirsa, omborda qolmaydi. Tashqi bozorga ko‘p miqdordagi 60 ta mahsulot bilan kirishga urinishlar sifati pastligi sababli muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Shuning uchun, ishlab chiqarishni yanada rivojlantirish yo‘llarini ishlab chiqishda, korxonalar o‘z kuchlarini, avval aytib o‘tilganidek, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni modernizatsiya qilishga yo‘naltirishlari kerak. Bu mehnat jamoalariga tashqi bozorlar uchun raqobatbardosh innovatsiyalarni yaratishga imkon beradi, bu korxonalarga bosqichma-bosqich jahon iqtisodiyotiga qo‘shilish imkonini beradi va mamlakat iqtisodiyotini tiklashga foydali ta’sir ko‘rsatadi. Innovatsiyalarning raqobatbardoshligi asosan korxonani diversifikatsiyalash bilan, xususan uning navlari bilan bog‘liq: konsentrik, gorizontal va konglomerat diversifikatsiyasi.
Dastlabki ikkitasi, navbati bilan ishlab chiqarilgan mahsulotlarga o‘xshash mahsulotlar turining kengayishini anglatadi; tubdan yangi. Uchinchi tur ishlab chiqarish dasturini na amaldagi texnologiya, na xizmat ko‘rsatiladigan bozorlar bilan bog‘liq bo‘lmagan mahsulotlar bilan to‘ldirishni anglatadi. Amaldagi iqtisodiyotning voqeliklari ishlab chiqarishni diversifikatsiyasini tezlashtirish zarurligi haqida gapiradi. Va nihoyat, korxonani rivojlantirishning so‘nggi ustuvor yo‘nalishi – integratsiya o‘sishi ham uchta turga ega. Ta’minlovchilar ustidan nazorat o‘rnatishni o‘z ichiga olgan regressiv integratsiya alohida ahamiyatga ega. Iqtisodiyotimizga kelsak, biz innovatsion komplekslarni, shuningdek assotsiatsiyalarni yoki boshqa birlashmalarni saqlab qolish orqali erishiladigan aloqalarni mustahkamlash to‘g‘risida gaplashishimiz mumkin, yetkazib beruvchilar va iste’molchilar ishini muvofiqlashtirish. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga xizmat ko‘rsatishni takomillashtirish va ishlab chiqarishni iste’molchiga yaqinlashtirish, shuningdek tarqatish tizimi ustidan qat’iy nazoratdan iborat bo‘lgan progressiv integratsiyadan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shu maqsadda bugungi kunda bir qator mahalliy korxonalar tijorat markazlari va do‘konlarini ochmoqdalar, bu ularga talabning o‘zgarishiga marketing yordamida tezroq javob berishga imkon beradi.
Integratsiya o‘sishining uchinchi turi – gorizontal integratsiya, ya'ni raqobatdosh korxonalar ustidan qattiqroq nazoratni sotib olish yoki o‘rnatish. Ammo bu yerda u hali ham haqiqiy emas. Biz faqat ta'sir doiralarini birlashmalar yoki boshqa sanoat birlashmalari ichida taqsimlash haqida gapirishimiz mumkin. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga xizmat ko‘rsatishni takomillashtirish va ishlab chiqarishni iste’molchiga yaqinlashtirish, shuningdek tarqatish tizimi ustidan qat’iy nazoratdan iborat bo‘lgan progressiv integratsiyadan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shu maqsadda bugungi kunda bir qator mahalliy korxonalar tijorat markazlari va do‘konlarini ochmoqdalar, bu ularga talabning o‘zgarishiga marketing yordamida tezroq javob berishga imkon beradi. Integratsiya o‘sishining uchinchi turi – gorizontal integratsiya, ya’ni raqobatdosh korxonalar ustidan qattiqroq nazoratni sotib olish yoki o‘rnatish. Ammo bu yerda u hali ham haqiqiy emas. Biz faqat ta'sir doiralarini birlashmalar yoki boshqa sanoat birlashmalari ichida taqsimlash haqida gapirishimiz mumkin. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga xizmat ko‘rsatishni takomillashtirish va ishlab chiqarishni iste’molchiga yaqinlashtirish, shuningdek tarqatish tizimi ustidan qat’iy nazoratdan iborat bo‘lgan progressiv integratsiyadan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shu maqsadda bugungi kunda bir qator mahalliy korxonalar tijorat markazlari va do‘konlarini ochmoqdalar, bu ularga talabning o‘zgarishiga marketing yordamida tezroq javob berishga imkon beradi. Integratsiya o‘sishining uchinchi turi – gorizontal integratsiya, ya'ni raqobatdosh korxonalar ustidan qattiqroq nazoratni sotib olish yoki o‘rnatish. Ammo bu yerda u hali ham haqiqiy emas. Biz faqat ta’sir doiralarini birlashmalar yoki boshqa sanoat birlashmalari ichida taqsimlash haqida gapirishimiz mumkin. Shu maqsadda bugungi kunda bir qator mahalliy korxonalar tijorat markazlari va do‘konlarini ochmoqdalar, bu ularga talabning o‘zgarishiga marketing yordamida tezroq javob berishga imkon beradi. Integratsiya o‘sishining uchinchi turi – gorizontal integratsiya, ya'ni raqobatdosh korxonalar ustidan qattiqroq nazoratni sotib olish yoki o‘rnatish. Ammo bu yerda u hali ham haqiqiy emas. Biz faqat ta’sir doiralarini birlashmalar yoki boshqa sanoat birlashmalari ichida taqsimlash haqida gapirishimiz mumkin. Shu maqsadda bugungi kunda bir qator mahalliy korxonalar tijorat markazlari va do‘konlarini ochmoqdalar, bu ularga talabning o‘zgarishiga marketing yordamida tezroq javob berishga imkon beradi. Integratsiya o‘sishining uchinchi turi – gorizontal integratsiya, ya’ni raqobatdosh korxonalar ustidan qattiqroq nazoratni sotib olish yoki o‘rnatish. Ammo bu yerda u hali ham haqiqiy emas. Biz faqat ta’sir doiralarini birlashmalar yoki boshqa sanoat birlashmalari ichida taqsimlash haqida gapirishimiz mumkin.