Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti kadrlarni innovatsion boshqarish

1. Inkubator mijozlari va uning maydoniga bo‘lgan talab
Boshlang‘ich kompaniya ko‘pincha bir yoki ikki kishidan iborat bo‘lib, ofisning maydoni odatda 15-20 м² tashkil etadi. 2-3 yil ichida u sezilarli darajada o‘sishi va bir necha yuz м² maydonida ehtiyoj paydo bo‘lishi mumkin. Inkubator esa yangi mijozlarni qabul qilish haqida qayg‘urish kerak. Bu uning ishidagi yana bir qarama-qarshilik va u quyidagicha hal qilindi:

• 
  inkubatorning o‘zi kattaroq maydon binoga o‘tadi yoki mavjud binoni kengaytiradi;
  
• 
  inkubator mijozlar aylanishini tezlashtiradi va ularni tanlash mezonlarini kuchaytiradi;
  
• 
  inkubator zaxira maydonlari, binolari, yer maydonlariga ega.
  

Uchta variantdan qaysi biri tanlanadi ma’lum bir inkubatorning imkoniyatlariga bog‘liq, garchi tavsiyanoma sifatida, ikkinchi variant nomaqbul degan fikrni bildirish mumkin, chunki mijozlarning tez aylanmasi yangi o‘sishiga hissa qo‘shmaydi? tadbirkor firmalar va ularning saqlanib qolish darajasining oshirmaydi.
2. Jamoatchilik bilan aloqalarni mustahkamlash
Yetuk inkubator hududning ishbilarmonlik faoliyatining, tadbirkorlarni jalb qilishning asosiy markaziga aylanadi. Uning roli yangi boshlanayotgan tadbirkorlarga arzon manbalar va yordamni topishda yordam berishdan iborat. Ushbu bosqichda bosh direktor nafaqat o‘z mijoz-firmalari bilan, balki inkubatordan tashqaridagi tadbirkorlar bilan ham ishlash, ularga xizmatlar ko‘rsatish, muammolarni hal qilish yo‘llarini taklif qilish, mutaxassislar, maslahatchilar, mablag‘ manbalari va boshqalar bilan tanishish, seminarlar o‘tkazish, qisqa muddatli o‘quv kurslarini tashkil etish imkoniyatini qo‘lga kiritadi. Hududni iqtisodiy rivojlantirish uchun inkubatorning afzalliklari aniq ko‘rinib turibdi.


12.3. Biznes-inkubatorning daromadi

Inkubatorning daromadi uning binolari uchun ijara haqi, xizmatlar uchun to‘lovlar va mijoz-firmalar kapitalidagi inkubatorning ulushidan iborat. Yangi firmalarning katta resurslari yo‘qligi tufayli ular inkubatorga yordam bera olmaydilar, balkim inkubator ularni moliyalashtiradi. Boshqa tomondan, inkubator xizmatlari dastlab rivojlanmagan bo‘lishi mumkin. Ular ma’qul shartlarda taqdim etilishi kerak, bu esa ularga intilayotgan tadbirkorlar uchun qulay bo‘lishi mumkin. Birinchi bosqichda inkubatorni ta’sischilar, jamoatchilik va boshqalarning moliyaviy ko‘magi katta ahamiyatga ega. Firmalarning yuksalishi, xizmatlar tizimining shakllanishi bilan inkubatorning daromadi ham o‘sib boradi, bu kreditlarni to‘lash uchun ishlatilishi mumkin, ammo asosiy narsa inkubatorning o‘zi rivojlanishiga qayta sarmoya qilinishi kerak. Xizmatlarga kelsak, shuni esda tutish kerakki, inkubator ularni nafaqat o‘z firmalariga, balki mijozlar bilan ta'minlaydigan turli maslahatchilarga, banklarga va boshqalarga taqdim etadi. Inkubatorning kichik firmalar kapitalidagi ulushi masalasiga keladigan bo‘lsak ularni inkubator bilan "bog‘lash", uning farovonligini tadbirkorning farovonligi hisobiga qurish nuqtayi nazaridan qarash kerak emas. Ushbu ulush yangi boshlagan tadbirkorning tashabbusiga to‘sqinlik qilmasligi, uni o‘z biznesini rivojlantirishdan qaytarmasligi kerak.

Inkubator ta’sischilari, mahalliy hokimiyat va ma’muriyat inkubatordan nimalar oladilar? Inkubatorlar hududdagi tadbirkorlik faoliyatini jonlantiradi, iqtisodiyotning davlat sektoriga alternativa shakllantiradi. Yangi sanoat tarmoqlari, ular faqat tadbirkorlarning ijodiy tashabbusi bilan hech qachon mavjud bo‘lmagan va yaratilishi mumkin bo‘lmagan joylarda paydo bo‘ladi,. Aholini ish bilan ta'minlash, aholining salohiyatli va faol qismining chiqib ketishi muammosi hal qiladi. Nihoyat, ko‘plab kuchli firmalar tomonidan soliq tushumining yangi bazasi yaratiladi.
Oliygohlar, ilmiy-tadqiqot institutlari va boshqalar texnologiylarni fandan ishlab chiqarishga joriy etish uchun samarali mexanizmga ega bo‘ladi. Inkubator – bu olimlar va o‘qituvchilar, izlanuvchi, universitet talabalari, ilmiy tadqiqot institutlari va dizayn byurolarining muhandislari va novatorlarning g‘oyalarini ro‘yobga chiqaradigan joy. Ilmiy tashkilotlar xodimlari tadbirkorlarga maslahat berish orqali qo‘shimcha daromad olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Ta'lim jarayoni o‘zgarib bormoqda, u bozorga yo‘naltirilgan bo‘lib, muhandislarni bilan bir qatorda yangi texnologiyalarni ishlab chiqishga, uni o‘z kompaniyalari ichida amalga oshirishga qodir bo‘lgan muhandis-tadbirkorlarni tayyorlashga qaratilgan.
Sanoat korxonalari. Bir tomondan, korxona rahbarlari hech narsa bermasdan eng yaxshi korxona xodimlarini jalb qila oladilar biznes-inkubatorlarda raqobatchilarni ko‘rishi mumkin. Sanoat korxona­larning inkubatorlar g‘oyasiga salbiy munosabati, shuningdek, yirik loyihalarni amalga oshirish uchun yetarli imkoniyatlarga ega bo‘lmagan kichik biznesning imkoniyatlariga ishonmaslikdan kelib chiqishi mumkin. Bu kuchli jamoalar tomonidan katta, ammo tor vazifalarni amalga oshirishga yo‘naltirilgan qanchalar yangi tovarlar, texnologiyalar va xizmatlar ishlab chiqilgan? Bitta kashfiyotchining aql-idroki ba'zan butun sanoatning aql-idrokidan ustun turadi. Sekinlik deyarli barcha yirik sanoat tarmoqlariga tegishli.

12.4. Biznes-inkubatorlar faoliyatlarining tahlili

AQSHda bir qator biznes-inkubatorlar bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazildi. Ularning mavzulari asosan quyidagi masalalarni o‘rganishga qaratilgan:

• firma-mijozlar va biznes-inkubator bitiruvchilarilar tomonidan yaratilgan ish o‘rinlari soni ;
• yangi mahsulotlarni yaratishga qaratilgan innovatsion faoliyat;
• yangi tashkil etilgan kichik firmalar soni;
• inkubator firmasining muvaffaqiyat darajasi;
• mahalliy iqtisodiyotga ta’siri.
Ushbu parametrlarni baholashda biznes-inkubatorlar ham xususiy, ham jamoat tashkilotlari tomonidan yaratilganligi va maqsadlarni ko‘zlaganligi sababli ma’lum bir qiyinchiliklarga duch keldi.
ishsizlarni kasbiy tayyorlash dasturlarini amalga oshirish va yangi ish o‘rinlarini yaratish;
universitet tadqiqotlari va ishlanmalari, texnologiyalar, ixtirolar natijalarini tijoratlashtirish, talabalar va mutaxassislarni ish bilan ta’minlash;
ma’lum aniq sohada (dasturiy ta'minot, biotexnologiya va boshqalar) firmalarga yordam berish.
Inkubatorlar ish o‘rinlarini yaratish, firmalarning muvaffaqiyati, mahsulot va xizmatlar savdosining ko‘payishi, shuningdek, ma’lum bir hududda inkubatorni tark etgan firmalarning qolib ishlab ketishi bo‘yicha iqtisodiyotga ta'siri nuqtayi nazaridan baholandi. Shunday qilib, 1980-yillarda yaratilgan inkubatorlar bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqotlardan biri shuni ko‘rsatdiki:

• 
  firmalarning omon qolish darajasi 2:1 ( 1 muvaffaqiyatsiz bo‘lganlar uchun ikkita muvaffaqiyatli firma);
  
• 
  inkubatorlarini tark etgan firmalarning 84 foizi ushbu hududga qolib ishlab ketdi;
  

– 1983-1984-yillarda (12 ta inkubator va 56 ta firma) har bir inkubatorda 7 ta;

• 
  yangi ish o‘rinlari to‘g‘ri kelgan edi.
  

Boshqacha qilib aytganda, inkubatorlar yangi kichik firmalarga yordam berishda muvaffaqiyat qozonmoqdalar, ammo ularning ish o‘rinlarini yaratishga ta’siri, hech bo‘lmaganda qisqa muddatda deyarli sezilmaydi. Inkubatorning iqtisodiy faoliyati natijasi ikki turdagi iqtisodiy o‘sishdir:

• 
  inkubator firmalarining qo‘shimcha qiymatga ega faoliyati bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan o‘sish;
  
• 
  inkubatordan daromad oladigan odamlarning iqtisodiy faoliyatidan o‘sish.
  

Biznes-inkubator o‘z firmalarining savdosi, daromadi, bandligi va investitsiyalari orqali iqtisodiyotga bevosita ta'sir qiladi. Inkubator mavjud bo‘lgan etti yil davomida sotuvlarning umumiy hajmi 127 million dollarni tashkil etdi. Xuddi shu davrda firmalardagi 319 xodimga ish haqi to‘lovlari 19 million dollarni, kapital qo‘yilmalar hajmi esa 29 million dollarni tashkil etdi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri ta'sir bilvosita ta'sirni keltirib chiqaradi, chunki odamlar ish haqlarini mahalliy korxonalardan tovar va xizmatlarni sotib olishga sarflaydilar. Inkubator tomonidan yaratilgan 319 ish o‘rni natijasida mahalliy iqtisodiyotda qo‘shimcha 471 ish o‘rni yaratildi. Servis-inkubator tomonidan yaratilgan har bir ish o‘rin uchun mahalliy iqtisodiyotda 1,29 qo‘shimcha ish o‘rinlari to‘g‘ri kelgan edi. Ishlab chiqarish sohasi uchun bu ko‘rsatkich 1,57 ga teng edi. Inkubator xizmat ko‘rsatadigan firmalarning ish haqiga sarflagan har bir dollari mahalliy iqtisodiyotda 1,29 dollarga teng ish haqi hosil qilgan. Ishlab chiqarish sohasi uchun bu ko‘rsatkich 1,43 ga teng. Bundan tashqari, davlat daromadlari yiliga o‘rtacha 363 ming dollar soliq tushumiga ko‘paygan. Inkubator yangi ishbilarmonlarga muhim xizmatlarni taqdim etadi va hudud, davlatning moliyaviy-iqtisodiy holatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Kichik biznesda bitta yangi ish joyini yaratish uchun inkubatorning xarajatlari yirik avtoulov korxonalariga qaraganda xarajatlardan pastroq bo‘lib, 6,6 ming dollarni tashkil etadi (mahalliy iqtisodiyotdagi tegishli ish o‘rinlari hisobga olingan holda 4,5 ming), mos ravishda 11ming va 50 mingga nisbatan. Nissan (Tennessi) va Subaru (Indiana) firmalari misol bo‘lishi mumkin.