«sharq» n a sh r iy o t -m a t baa a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh tahr ir
Download 124.23 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Ikkovim iz m aslah a t q ilish d ik , ertagi kunga S u lto n x o n
ay am ch a q irib keldi. Ikkala k u n d o sh n in g k o ‘zlari b ird an ig a , o ‘g ‘il k o ‘rga- n in i x ab a r o lg an o ta n in g k o ‘zlariday, ravshan b ir olov b i lan ch a ra q la d i. K o ‘z h im oyasi b ilan b ir-b irla rig a sev in ch - li x a b a r u za tish ib o ld ilar. Ikkalasi b ir-b irin i k o ‘z u c h id a q u tlad i. — S u lto n x o n ayang? — d eb s o 1 radi onasi. — H a , S u lto n x o n ayam . — M u n c h a eslik e k a n S u lto n x o n ayang! — S h u n g a h a m es kerakm i? — d ed i qiz. X a d ic h ax o n k o ‘zlarin i ayyorlik b ilan o ‘y n atib tu rib , k u n d o sh ig a qaradi: — G a p n i e sh itay o tirsizm i? — d ed i. — E rtaga b izn ik i- ga sh a h a rlik m e h m o n la r k elish ar ekan! S u lto n x o n oyim ch a q irib d ilar. S u lto n x o n oy im ... P o sh sh ax o n a z ald an ayy o r b o ‘lgan k o ‘zlariga besh b a ro b a r ravnaq b erib tu rib , m u q o b a la qildi: — M in g b o sh i d o d h o n in g suygulik x o tin la ri b o ‘lga- n id a n keyin n im a qilsa t a ’bida! — dedi u. — K im n im a d ey a olard i? H ad d i b o rm i, qalay?.. — M u n c h a eslik e k a n bu S u lto n x o n ayang! — d eb ta k ro r q ildi X a d ic h ax o n . — M u n c h a eslik ekan!.. Ikki k u n d o sh o ‘sh a ay y o r k o ‘z la r b ilan b ir-b irlarig a q arash ib , m a ’n o lik -m a ’n o lik kulishdilar. Q iz b e c h o ra , bu k u lish la rn in g nim aligini anglay o l- m asd an , h a y ro n b o 'lib , d a m onasiga, d a m k ichik buvisi- ga q arard i... 53 * * * M a 'lu m bazm k ech asin in g ertasi k u n i E n a x o n bilan m e h m o n la ri qorongM tu sh g a n d a , m e h m o n d o rc h ilik d a n q a y tib k e ld ila r. M e h m o n q ilib c h a q ir g a n x o n a d o n q ish lo q n in g narigi ch e k k asid a y a sh a g an id an b u la r a n c h a c h a rc h a g a n e d ila r. Z e b i h a m m a d a n o rq a d a q o lib , qoNidagi n asib an i aravakashga b erib kirg ach , E n a x o n n in g on asi o ‘z qizini xoli to p ib , Z eb i to ‘g ‘risidagi fikrni iz h o r qildi: — Bu Z eb in isa o ‘rto g ‘ing to p ilm ay d ig a n qiz e k a n , b o lam . B ir ra h m d il, b ir oq k o ‘ngil, b ir ilin ch ak k i, bu z a - m o n n in g yo sh -y alan g i o ra sid a k am to p ila d i. S h u n c h a jo y d a n olib kelib, sh u n c h a k u n d a n beri p o y lab yotgan b e c h o ra aravakash b o lan i b o sh q a q izlarn in g b ittasi h am esga o lm a d i, y o ‘q lam ad i. D o im y o ‘q la b , x a b a r olib tu r- g an Z eb ix o n b o id i. 0 ‘zin in g q o ‘shnisi b o ‘lib tu rib S al- ta n a tx o n h a m sira y o ‘q lam ad i... Bu s o ‘nggi ju m la n i k a m p ir past b ir ovoz b ilan yarim p ich irlab ay tg an edi, E naxon: — R ost, oyi! — d ed i. — Z eb ix o n o ‘rto g ‘im bu to ‘g ‘ri- da to p ilm ay d ig a n , lekin... Bu so ‘zlarn i aytib tu rib , E n ax o n o ‘zin i tu to lm a d i va kulib y ubordi. K a m p ir h ay ro n b o ‘lib: — N im a g a k u lasan? Y o b ilm a y g a p ird im m i? — dedi. — Y o ‘q , — ded i E n ax o n y an a kulib tu rib , — ju d a bilib g apirdingiz. M en b o sh q a n arsan i o ‘ylab k u lay o tir- m an ... Q o r o n g ld a p aran ji y o p in ib o ‘tirm a sd a n , ro ‘m o lin i p an a qilib, a sta-sek in kirib kelayotgan U m rin isab ib in i eng ilgari E n ax o n k o ‘rdi, y u zlarid a h a n u z o ‘sh a ku lish - n in g alangasi ila to v u sh berg an i h o ld a , un i qarshi olgali yugurdi. Z o ta n , U m rin isab ib ig a E n a x o n d a n b o sh q a h ech k im n in g d ark o ri h a m y o ‘q edi. Q izn in g q o ‘ltig‘iga kirib: — Y uring bu y o q q a, aylanay, sizga ikki o g ‘iz g apim b o r, — dedi. E naxon un i ayvonga ta k lif qilib, b ir p iy o la-y a rim piyola ch o y ichishga va m e h m o n d o rc h ilik d a n kelgan q a tla m a d a n nasiba olishga ch a q irsa h a m sira k o ‘n m a d i. Ikkalasi birga h o ‘... narigi, q o ‘shni d evoriga y aq in lash - g an larid an keyin U m rin isab ib i q izn i t o ‘x tatib , dedi: 54 — A ylanay, q izim , bu g a p n i sizga q a n d o q qilib esh it- tirish g a h a y ro n m a n . O raga tu sh m a y o ‘layin m en ... Bu m u q a d d im a d a n keyin E n a x o n n in g k o ‘ngli sovuq b ir n arsa sezganday b ezovta b o ‘la b o sh lag an edi. — N im a g ap o ‘zi? — d eb s o ‘radi u , to v u sh id a o ch iq b ilinib tu rg a n b ir talv asa bilan. — M en i S u lto n x o n y u b o rd i... S h u n i ay tg an d a n keyin U m rin isab ib i s o ‘z d a n t o ‘xtab, q izn in g yuziga q arad i. Q izn in g yuzi q o r o n g id a u n c h a o c h iq k o ‘rin m a sa h a m , u haligi s o ‘z n in g qizga q an d ay t a ’sir qilganini an g la m o q c h i va sh u n g a q a ra b s o ‘z y u rit- m o q c h i b o ‘lardi. Q iz, y an a h a m o rta tu sh g an talvasa b i lan, boyagi savolni ta k ro r qildi: — N im a gap o ‘zi? — S u lto n x o n n in g onasi b ird an ig a y otib qolibdi... H ali h o z ir o tliq o d a m kelib, un i olib ketdi. M en e rta b ilan d an b eri o ‘sh a la rn ik id a o sh -su v larig a q arash ib yurib e d im , b ird a n m u n a q a ho i b o ‘lib q o lg a n d a n keyin m e n i ch aq irib olib, «E ndi m e n k e ta y o tirm a n , n o ilo jm a n , tezlik bilan b o rib , E n ax o n g a m en in g u z rim n i aytib q o ‘ying», d ed i... P ara n jim n i h a m y o p in m a sd a n , yugurib sizning y o n in g iz- ga ch iq d im . — E n d i, ertag a m e h m o n la rn i ch a q irish y o ‘qm i? — S u lto n x o n o 'z i b o im a g a n d a n keyin kim h am ch a q ira d i? U hovlida u n d a n b o sh q a o d a m sh a v a n d a kim b o r? 0 ‘zingiz b ilasiz-k u , aylanay... Bu sovuq x a b a r E n ax o n g a y o m o n t a ’sir qildi. U n im a d eyishini b ilm a sd a n , o ‘y lanib qoldi. Bergan xabarn in g y o m o n t a ’sirini k o ‘rgan U m rin isab ib i u ta ’sirni k am ay tir- m o q u c h u n s o ‘z t o ‘qib k o ‘rdi: — 0 ‘rto q larin g iz o m o n -e so n lik b o ‘lsa, yan a k elishar- ku. 0 ‘sh a n d a S u lto n x o n e rta n in g hissasini c h iq a rm a y q o ‘y m aydi... Yaxshi bo la u ... Y o tig ‘i b ilan S altan atx o n g a aytib q o ‘ysangiz, eslik qiz, o ‘zi tu sh u n a d i... — G a p n i c h o ‘z ish n im a k e ra k , x o la ? — d e d i E n ax o n . — B o i a r ish boMibdi, m en in g s h o Lr p e sh o n a m ek a n , mayli! — U n a q a d e m a n g , aylanay! H ali y oshsizlar, talay s u h b a tla rn i, ta la y b a z m la rn i, ta la y t o ‘y -to m o s h a la rn i k o ‘rasizlar. S u lto n x o n n in g ac h in g a n in i aytm aysizm i? 55 — E ndi a c h in g a n d a n n im a foyda! B o ‘la r ish boMib di... M ayli endi. — BoMmasa, yaxshi qo lin g , m e n boray. S u p ralar, x a m irla r sh u n d o q o c h iq -c h o c h iq qoldi. B orib y ig is h tirib q o ‘yay. K u n d o sh lari, o ‘zingiz bilasiz, qayrilib q a ra sh - m aydi... — 0 ‘tirib ketardingiz... E n ax o n n in g bu so ‘zlari lab in in g u c h id a n c h iq q a n , m u n i U m rin isab ib i h a m pay q ag an edi. — Y axshi qo lin g , boMmasa! — d ed i U m rin isab ib i. S o ‘ngra ayvon to m o n g a b o rib o ‘tirm a sd a n , d e v o r b o ‘ylab tezgina k o ‘z d a n y o ‘qoldi. E n ax o n n in g k e c h a d a n beri to rtg a n rejalari va qurg an xayollari buzilgan edi. E ndi sevgili o ‘rto q la rin i k o ‘n gilda- gidek x u rsa n d q ilib j o ‘n a ta olm asidi. H e c h kim ga h ec h narsa d e m a sd a n , kelinbibisini c h a q ird i va b o ‘lgan vo- q ea n i u n g a a n g la td i. U h a m E n a x o n n in g xafaligiga q o ‘shildi, lekin b o sh q a b iro r iloj k o ‘rsa tish d an ojizlik qildi. Ikkalasi ju d a u zo q g ap lash d ilar, h a r xil yoMlarni ax- ta rib , h a r tu rli m a sla h a tn i q ilib k o ‘rd ilar, h e c h biri e p a q a y g a k e lm a d i. O x ird a , e rta g a e r ta b ila n h alig i xabarni sekingina S altan atg a b ild irad ig an , ag ar m e h m o n lar o ‘zlari k etm o q ch i b o is a la r , «yo‘q» d e m a sd a n , ularga ijozat b erad ig an b o ‘lib, shu m a slah a td a to ‘xtaldilar. F aq at erta lab g ac h a m e h m o n la rg a h e c h narsa d e m a d i- lar. U la r b o rg a n jo y la rid a n c h a rc h a b kelishib, oMirgan o ‘rin la rid a s h u n d o q q in a u z a n ib q o lg an edilar. E rta b ila n n o n u s h ta c h o g ‘ida E n a x o n n in g o n a si qiziga qarab: — Q izim , b u g u n m e h m o n la rin g n i S u lto n x o n la r- nikiga olib c h iq a rsa n -a ? — d eb q olm asinm i! Bu savol q izn i h a m , k e lin n i h a m sh o sh irib q o ‘y d i, c h u n k i k echagi x ab a r hali h ec h kim ga esh ittirilm ag a n edi. U n i n o n u sh ta d a n keyin S alta n a tx o n n in g o ‘zigagina iz h o r q ilm o q c h i e m a sm id ila r? E n d i bu so d d a k a m p ir u «dard»ni k o ‘pch ilik o ld id a o c h ib q o ‘ydi. Q iz, ta l- vasasini berk itish g a tirishgani h o ld a , kelinbibisiga q a ra di. K elinbibisi b u q a ra sh n in g m a ’n o sin i d a rh o l an g la- di va kam p irg a ja v o b qaytardi: 56 — S u lto n x o n la rn ik i sal c h u c h m a l b o ‘lib tu rib d i... E n d i, m e h m o n la rim iz q ay e rn i x o h lasalar, o ‘sh a yerga olib b o ra m iz -d a ... B o‘lm asa, sh u y ern in g o ‘zid a yan a yozilishib o ‘tiram iz. K a m p ir o ‘rinsiz savo ld an y an a to ‘x lam ad i: — S u lto n x o n la rn ik i nega c h u c h m a l b o ia d i? E n ax o n b ila n kelin e n d i h a q iq a tn i o c h m o q q a m ajb u r ed ilar. E n ax o n g a q arab o lg ach , kelin d av o m etdi: — S u lto n x o n n in g o n asi b ird a n n o to b b o ‘lib qolibdi, q izin i k ec h a o ld irib ketgan ek an . 0 ‘zi u y o q d a, q an d ay b o ‘lar ek a n , d eb turib m iz. S a lta n a t e n d i o g ‘iz o chdi: — Biz arav an i q o ‘sh tirib j o ‘n asak h a m b o ‘la r edi. S h ah arlik q izlard an ikkitasi bu fikrga q o ‘shilishdi. F a q a t Z e b i S a lta n a tn in g y elk asig a tu rtib , q u lo g ‘iga sek in g in a shivirladi: — M u n c h a shoshilasiz? N im a n g iz qolibdi sh ah a rd a? N e c h a y ild an b ir kelib h a m tu z u k ro q y o zilm aylikm i? S h u v a q td a , sa lo m b e rib , m in g b o s h in in g q izi F azilatx o n kelib kirdi. Y o sh lar un i o ‘rin la rid a n turib q a rs h i o ld ila r - d a , d a s tu rx o n g a ta k lif q ild ila r. Q iz k o ‘n m a d i, ay v o n n in g yonginasiga kelib t o ‘x ta d i-d a , tik tu rg an i h o ld a dedi: — M en m e h m o n la rn i aytgali c h iq d im . S u lto n x o n ay am o n alari kasal b o iib , k etib q o ld ilar. O yim bilan P o sh sh ax o n ay am m e h m o n la rn i o ‘zlari c h a q ira d ig a n b o ‘lishdi. B ugun k e c h q u ru n , a lb a tta , chiqasizlar! S o ‘n gra xayrlashib, c h iq a boshladi. U n i to k o ‘c h a e sh ig ig a c h a u z a tib c h iq q a n E n a x o n n in g b esa ran jo m k o ‘ngli y an a o ‘rniga tu sh g an , tashvishlik yuzlariga sevinch qizilliklari yugurgan edi. V A kbarali m in g b o sh in in g b elid a k um ush k am ari, y o n i- d a k u m u sh soph q ilic h i, u stid a z a rb o f c h o p o n i b o ‘lm asa, h ec h kim u n i a m a ld o r d em ay d i. O ddiy kiyim da k o ‘rg an - lar yo o d d iy b ir q ish lo q b o y i, yo Y ettisuv b ilan aloqasi b o r q o ‘y c h i, yo b o ‘lm asa, yaylov to m o n b ilan ish k o ‘ra- d igan tu y a c h i, d eb o ‘ylaydilar. C h ak k a suyaklari tu rtib 57 ch iq q a n , p e sh o n a — b o ‘yiga to r, en ig a keng va h a m u z u n -u z u n u ch c h u q u r ajinga ega.. B u ru n o ‘rta c h a , lekin q an sh a ri p ast... K o ‘z qisilib ro q k elgan, p a rd a to m irla ri- d an ik k i-u ch tasi va h am ikkala k o ‘zin in g b ir y o n id a jin - d ak jo y i h a m m a vaqt qizil, b ir k o ‘zida p ic h a s h a p a g iiq asari h a m b o r... I yak — keng, ja g ‘ — serg o ‘sht. Ju d a siyrak b o ‘lgan soqol iyakning o ‘rtasigagina t o ‘p lan ib , ec h k in ik i singari, pastga to m o n sangillab tu sh g an . 0 ‘zi q o ra ro q x o tin u c h ra b , b ir c h a n g solsa, h e c h n arsa q o l- maydi! M o ‘ylov h am soqol singari siyrak. U sta T o ‘x tash - ning «asrdiyd» d o ‘kati ikki k u n d a b ir qirib tu rg an lig id an lab u stid an k alta va tek is b o ‘lsa h a m , u m u m a n o ‘zi, y a rm id a n k o ‘pi yiqitilgan d a ra x tz o r singari, x u n u k k o ‘ri- n ad i, ikki u c h id a o ltita d a n o ‘n ikkita u z u n qil, sic h q o n - n in g d u m id a y , in g ic h k a b o ‘lib p a stg a c h o ‘z ilg a n ... D o ‘k at b ilan ikkala to m o n g a ikki m a rta q o ‘l tegizilsa, u sich q o n d u m la rid a n a sa r q o lm ay d i, sh u b ila n m o ‘ylov m asxaraboz k ep a ta sid an c h iq ib , o d a m nusxasiga kiradi. S a n ’atiga berilgan usta T o ‘xtash ta a ssu f b erilg an narsani yigMshtirib q o ‘yib, « san’a t s a n ’a t u c h u n » d eg an n a z a rd a n q arab ... A kbarali m ingboshiga m o ‘ylov t o ‘g ‘risida haligi taklifni q ilgan b o ‘lsa-d a , sh u n d a y k a tta b ir a m a ld o r h a m x alqning t a ’n asid an q o ‘rqib, usta T o ‘x ta sh n in g taklifini rad qildi. S h u bilan u m asxara m o ‘y lovlar a y a n c h b ir k e p a ta d a san g illag an ch a qolib k etd ilar... M in g b o sh in i bu b a la n d d arajalarg a k o ‘tarib , u n in g vositasi b ilan o ‘z d i- m o g ‘larin i h a m c h o g ‘ q ilib tu rad ig a n sh ah a rd ag i t o ‘ralar, u n in g ikki c h a k k a s id a san g illa b tu rg a n u in g ic h k a «kokil»larni «ikki osilganlar», d eb p ic h in g q ilard ilar... Bu so d d a d il «sart» a m a ld o ri m u n in g d e k p ic h in g la rg a tu sh u n m a sa h a m , p ic h in g qiluvchi to ‘ra la rn in g o ‘zlari m a s h h u r rus a d ib in in «Y etti o s ilg a n la ri» d a n h a m so ‘zd a , h am ishda ju d a yaxshi x ab a rd o r ed ilar... A kbarali m ingboshi o ‘zi y o lg ‘iz q olib «vijdoni» bilan q a rsh im a -q a rsh i kelgan v aq tlarid a , M iry o q u b n in g u lu g ‘ x izm atlarini in so f b ilan esga o la r, u n g a h a r t o ‘g ‘rid a m in - n a td o r boN ganini o ‘z «vijdoni» o ld id a iq ro r q ilard i. C h in a k a m , b u ru n g i m ingboshiga yaxshi b ir ulo q ch i o tn i 'L e o n id A n d re y e v n in g « Y etti o s ilg a n la r q issasi* n a z a r d a tu tily a p ti. bekorga olib berg an i u c h u n ellikboshilikka istih q o q q o - zo n g a n id a n keyin, rosa olti yillik u m ri o ‘z q ish lo g ‘i bilan m in g b o sh in in g m ah k am a si o ‘rtasid a d a fta r k o ‘tarib , ot ch o p ish , q ish lo q d a n o d a m h ay d ab ch iq ib , k a tta y o ‘lga suv septirish b ilan o ‘td i. Bu o lti y ilning m o b ay n id a bir u lo q ch i o tn in g em as, n e c h a ulo q ch i o tla m in g hissasi c h iq arilg a n , b u ru n g i b e s h - to ‘rt ta n o b yerga y an a b ir n e c h a b e s h - to ‘rt ta n o b y er q o 'sh ilg a n b o ‘lsa -d a , ellik- b o sh ilik , h a r q alay , m e h n a t, u rin ish va y u g u rib -y o ‘rtish - ni ta la b q ilad ig an a m a lla rd a n ed i... S hu c h u n m ingboshi b ir yil k uz faslida O sta n a q u l boyning k a tta b ir q o v u n sa- yil q ild irg an in i sira esid an c h iq a ro lm a y d i, M iry o q u b b i lan o ‘sh a sayilda u c h ra sh ib tan ish g an i u c h u n sayilni es- d an ch iq arish g a «vijdoni» y o ‘l q o ‘ym aydi... Bu o ra d a k o ‘p n a rsa la r m in g b o sh in in g x o tirid an faro - m u sh b o ‘lg an lar... U , fa q at, q ovun sayildan ikki kun keyin M iry o q u b n in g uyiga ikki arava q o v u n -ta rv u z bilan ikki z a m b a r u z u m , ikki c h o ra k k in a q ay ro q i b u g ‘doy y u b o rg an in i eslaydi. A gar xo tirasi y an g lish tirm asa, sh u n - d an keyin b iro r o y o ‘ta r - o ‘tm a s, b ir ku n e rta b ilan k u m u sh k a m a r b o g ‘lab u y d a n c h iq q a n in i, u n d a n b ir kun b u ru n , kech asi darvozasi o ld id a sh o n -sh a lo p li b ir m ir- sh ab n in g p o y lo q c h i boMib c h iq q a n in i biladi. M ingboshi b o ‘lg an id an keyin o z fu rsatd a M iry o q u b tu rg a n q ish lo q d a n hozirgi hovlini so tib olib, u yerga k o ‘c h ib bordi. B oshqa g a p la r a lla q a c h o n esid an c h iq ib ketgan... Y u rtn in g keksa o d a m la ri o ‘zaro s o ‘zlash a rk an , bu m a m la k a td a h e c h b ir x o n va x o n v a c h c h a n in g m u n c h a u z o q y u rt s o ‘ra m a g a n in i s o ‘z la y d ila r. M a lla x o n la r, X u d o y o rla r, N a srid d in b e k la r y u rt u stid an b a h o r bulutlari kabi kelib k etg an edilar. A kbarali m in g b o sh i, m a n a , o ‘n u ch yildan beri sh u m asn ad id a o ‘tira d i, d avlati, o b ro ‘si, nufu zi to b o ra oshsa o sh ad ik i, kam im a> di. — X u d o b e rg a n -d a , xudo! — deyishadi keksalar. — X u d o y o «ol, q u lim » , d esa , h ec h g ap em as. S h u n d a y d a b a ‘zi b ir yosh-yalanglar: — X u d o h a d e b sh u n a q a insofsizlarga b e ra r ek an -d a! Biz, b e c h o ralarg a h am b ir narsa uzatsin ch i! — d eb q o - lishadi. Buni esh itg an keksalar tay o q k o ‘ta rib , y o sh -y alan g 59 ustiga y u g u rish ad i, b e c h o ra y o sh la r ta y o q d a n o ‘zlarin i olib q o c h a rk a n , b ir-b irla rig a q arab p ich in g otishadi: — N im a g a q o c h a sa n ? X u d o senga h a m b eray o tir, o l- m aysanm i?.. Y u rtn in g keksalari b u tu n bu d a v la t, h u k u m a t va ulugM ikning — b ir o g ‘iz g ap in i silliq va yoqim li qilib g ap iro lm ay d ig an so d d a va to ‘n g o d a m g a b ird an ig a «nasib va r o ‘zi» b o ‘lib q o lish id a M iry o q u b ak a n in g k a tta h u n a ri b o r ek a n in i yaxshi bilishadi. S h u u c h u n M iry o q u b aka k o ‘c h a -k u y d a k o ‘rin g a n d a , u n g a b erila d ig a n salo m va qilin a d ig a n t a ’zim lar, m in g b o sh in ik id an k am b o ‘lm aydi. F a q a t shu qad arisi b o rk i, m in g b o sh i u y o q -b u y o q q a j u d a kam y u rad i, yursa h am m irsh ab larin i orq asig a e r- g ash tirib , kechasi y u rad i; k u n d u z la ri b o ‘lsa, faqat sh a hardagi u lu g ‘v o r c h a q irtirg a n d a , z a rb o f c h o p o n la rin i ki- yib va ta tti sam an n i y o ‘rg‘a la tib o ‘tad i. U n g a salom b erish va t a ’zim q ilish d a n b ellarg a o g ‘irlik kelm aydi: c h u n k i o y d a bir, o ‘n k u n d a b ir egilib q o ‘yish h ec h gap em as. A m m o M iry o q u b ak a n in g yurishi k o ‘p! U , aksari, p iyoda y u rad i, y u rg a n d a h a m n e g a d ir sho sh ilib y u rad i. « A ssalo m u a lay k u m !» , d e b d o n a - d o n a q ilib sa lo m bersan g iz, sh o sh ilg a n id an b o ‘lsa kerak, «vass...», d eb g in a q o ‘y ad i. S h u b ila n b irg a , siz to m o n g a b o ‘y n in i q iyshaytirib, ju d a k ichiklik b ilan alik o la d i, d o im k u lim - sirab tu rg an k o ‘zlarin i siz to m o n g a q iy ag in a b ir tash lab o lib, y o ‘rg‘alag a n ich a k etad i... J in q a rc h a d a y h a m m a v a q t va h a r q ay d a k o ‘rinib q o lad ig an b u «asl m ingboshi»ga sa lom b e rm o q d a n bellarin g iz to la d i... D o ‘k o n id a n h a r n a rs a to p ila d ig a n b ir b a q q o lg a «farang baqqol» d eb n o m q o ‘ygan keksalar h a r ish d a q o ‘li b o ‘lgan bu o d a m g a «M iry o q u b epaqa» laqabini b e rib , x a to q ilm a g a n la r. 0 ‘z la ri h a m b u la q a b n in g t o ‘g ‘riligini o so n g in a isbot q iladilar: — U a ralash m ag an ish e p a q ag a kelm aydi... M in g b o sh in in g yer-suvi sh u q a d a r k o ‘p k i, hisobini o ‘zi h am bilm ay d i. Lekin x u d o bu sevgili quliga d av latn i ikki q o ‘llab u z a tsa -d a , farzan d to ‘g ‘risida b ir o z o ‘ksitib q o ‘y g an . D a rh a q iq a t, k a tta x o tin id a n b o i g a n q izi F a z ila td a n b o sh q a u n in g farzan d i y o ‘q. M u n c h a k atta d avlat kim ga qo lad i? Y etti yot b eg o n a la rg a, zu rriyoti 60 y o ‘q ayollarg am i?.. M ingboshi, m a n a shu am alga iloj ax- tarib b o ‘lsa kerak, bir-ik k i yil ich id a yosh x otin oldi. B o ladan d a ra k y o ‘q... S hu c h u n , b a ’zid a, o ‘zi yolg‘iz qolib, m eh m o n x o n a g a b erk in g a n id a va h a tto o ‘z soya- sin in g h a m e sh itm o q e h tim o li q o lm ag an d a : — «Bu qiz o ‘lgur h a m b o sh q a d a n b o ‘lm asin...», deb q o ‘yadi... M iry o q u b u n in g yoshi a n c h a g a bo rib q o lg an d a, b u n d a y x o tin p a ra s t b o ‘lib k e tish ig a sh u fa rz a n d x u su sid ag i n o u m id lik sa b a b b o ‘lm a y d im ik a n ? d eb b a ’z i-b a ’zid a o ‘ylab q o ‘yadi. Bir k u n noyib to ‘ra n ik i- d a (u e zd h o k im in in g o ^ in b o s a rin ik id a ) ichkilik qilib o ‘tirish g an e d ila r, ichkilik q u y ilm a sd an o ld in ro q n o - yib n in g onasi o ‘z n evarasini olib kirib qoldi. U — tilla so ch li, tarv u z d ay d u m a lo q , o ‘zi lo ‘pp ig in a va o p p o q m o m iq d a y b ir bo la edi. M in g b o sh i b o la n i d a rh o l q o ‘liga o ld i v a, o ‘z a q id a s ic h a , « k o fir» n in g va «o‘rus»ning bolasi ek a n ig a q a ra m a y , m a h k a m b ag‘riga b o sib o ‘p d i... B ola m in g b o s h in in g b a s h a ra s id a n q o ‘rq q a n b o ‘lsa k erak , jo n a c h c h ig ‘ida yig‘lay b o sh la g an ed i... B olani olib ch iq ib k etd ilar. S h u n d a n s o ‘ng m ing b o sh i b ir-b ir u stu n quyib ich a b erd i, ic h a berd i... M iry o q u b n in g im o la ri, ish o ratlari, uy egalariga esh it- tirm a y qilgan ta n b e h la ri, h a tto d o ‘q lari... h ec h bir t a ’s ir q ilm a d i. M in g b o sh i ta m o m m ast b o ‘lg ach , «B olani olib kelinglar», d eb s o ‘radi. B olaning onasi bu b a d m a st o d am g a o ‘z to ‘qlisini b e rm o q istam as edi. N ih o y a t, m ingboshi y alin ib -y o lv o rib so ‘ra m o q q a m aj b u r b o ‘ldi. H a tto k o ‘zlariga yosh o ld i... S o ‘n gra n o - y ibning am ri bilan b o lan i uyg‘o tib keltirdilar. F aq at bu v a q td a m ing b o sh i o ‘zid an ketib, divanga ag ‘an ag an edi... F a rz a n d d a n va esd a n m a h ru m , lekin yer-su v , pu l va b o sh q a boylikka k o ‘m ilg an bu o d a m n in g b u tu n borligi M iry o q u b n in g qoMida edi. Y erd an c h iq q a n h o siln in g q a n c h a si o ‘z q o ‘liga kirib, q an c h asi M iry o q u b o m b o rig a t o ‘k ilganini m ing b o sh i o ‘zi h e c h q a c h o n b ilgan em as. K erak boM ganda, m ingboshi M iry o q u b d an pul s o ‘rab o la r, u n , g u ru n c h , g o ‘sht, yo g ‘ va r o ‘zg‘o rn in g b o sh q a k e ra k la rin i b o ‘lsa ic h k a rin in g ta la b ig a q a ra b y an a 61 M iryoqub tayyorlab b erar, sh u u c h u n jo n n in g ro h a tid a n b o sh q an i b ilm ag an m ing b o sh i u n d a n narisini su rish tir- m as edi. M iry o q u b n in g to p ish i y o lg iz sh u m ing b o sh i orqali b o ‘lsa, unga «epaqa» n o m in i q o ‘yish t o kg ‘ri b o ‘larm idi? M iry o q u b n in g q ilm a g a n ishi y o ‘q lig id a n sh u n o m n i bergan edilar. Q ish lo q d a ikkita b aq q o llik , b itta qassoblik d o 'k o n i, g u za rd a ikkita sa m o v a r bor. B ilgan o d a m la r bu besh m uassasadan to ‘rti M iry o q u b n in g kuchi b ilan ay- langanini s o ‘zlaydilar. S h a h a rd a k a tta yoMning b o ‘yiga — q o ‘rgbo n tash q arisig a b ir yangi p ax ta zavodi tu sh d i, za- vodning k a tta k o n b ir p ax ta saroyi h a m b o rk i, p a x ta terim vaqt ida u c h taro z i bilan p ax ta oladi. A n a o ‘sh a zavodga ham M iry o q u b n i sherik, deydilar. V o q ean , u n in g ikki g ild ira k li sariq faytonchasi va sariq y o l rg‘asi ak sa r zavod o ld id a bogN angan boMadi. S h ah ard ag i k a tta b a n k a la rd a n birid a «uchyot q o ‘m itasi»ning a ’zosi, h a fta d a b ir m ajlis o ‘tk aza d i... S h u b ilan birga, u n in g b iro r joyga c h a q a soliq t o ‘la g a n in i, b iro r kasbga b iro r m a rta «qizil q o g ‘oz» (p a te n t) o lg an in i h ec h kim bilm aydi. M in g b o sh in in g b o sh ig a ne q o ra k u n la r kelm adi! Y axshi a d v o k a tla r to m o n id a n b itilg an g ‘a lati a riz a la r q an d a y terg o v c h ila rn i keltirm adi! Q a n d a y z o ‘r t o ‘ra la r ch a q irib s o ‘ram adilar! H o k im n e c h a m a rta la r g ‘az ab b i lan ch a q irtirm ad i! U n d a y v a q tla rd a m ingboshi M iry o q u b n in g t a ’lim i bilan h a m m a savollarga «bilm aym an», d eb jav o b b e ra r yoki b iro r ay b -isn o d q ilin sa, to n ib tu ra b erard i. R asm iy s o ‘ro q la r bu xilda b o rg a n d a , o rq a d a n M iryoqub g lay rirasm iy y o ‘llar b ilan so ‘ro q b e ra r, b ir-ik ki ku n sh a h a rd a q o lib , q ish lo q q a q ay tg a n id a , m in g b o sh in in g u stid an h a r q an d a y o g lir to g 1 ham ag ‘a n a g an b o ‘lard i. M in g b o sh i qaysi b ir t o ‘ra n ik ig a b o rsa , M iry o q u b , alb a tta , b irgalashib b o ra d i; «bu n im ag a k e rak?» d eb s o ‘ragan o d a m y o ‘q. A xir, M iry o q u b a m a ld o r b o ‘lm a sa , lo a q a l m in g b o sh ig a m irz a yo tilm o c h b o ‘lm asa, o kzi o ‘rus tilini tu z u k -q u ru q bilm asa... nega m u n a q a m in g b o sh in in g k etid an elch ib y u ra rd i? N ega? M iry o q u b n in g k o ‘p u m ri m in g b o sh in ik id a o ‘ta d i, o ‘zining hovlisi h am shu q ish lo q n in g o ‘z id a -k u , lekin ch e k k aro q jo y d a . K ech alari u n in g h ovlisida bir-ik k i m ir- 62 sh ab n in g p o y lo q ch ilik q ilib c h iq q a n in i g ap ira d ila r, faqat m u n i o ‘z k o ‘zi b ilan k o ‘rgan kishi y o ‘q , b o ‘lsa h am o ch ib g ap irm a y d i, y o ... gapirolm aydi! * * * Bir k u n M iry o q u b noyib t o ‘ran in g uyida edi. Bu safar o lib bo rg an hadyasi t o ‘raga n ih o y at d ara ja d a yoqib k e t g an b o ‘lsa k e ra k , t o ‘ra u n i u z o q o lib o ‘tirib , k o ‘p n a r s a la rn i g a p irib b e rd i. T o ‘ra n in g tili c h a rc h a b , M iry o q u b n in g o g ‘zid a b irin ch i esnash asarlari k o ‘rin g an ediki, ta sh q a rid a n b ir o d a m kirib keldi. Ikki to m o n yoqasiga tillad a n b o lg ‘a surati o ‘rn a tilg an , n o v ch a b o ‘yli, m o sh -b irin c h so q o lli, x u sh m o ‘ylov va b ir k o ‘zi jin d a k g ‘ilay d an kelgan bu k u la r yuzli o d a m m a ’r u f in je n e rla r- d a n edi. N o y ib t o ‘ra b ilan b e ta k a llu f k o ‘rishdi, M iry o q u b b ila n k o ‘rish ib o ‘tirm a s d a n , t o ‘p p a - t o ‘g bri s to ln in g to ‘g ‘risiga o ‘tird i va y u m sh o q ku rsin i b ir q o ‘li b ilan q a t- tiq q in a q im irla tib k o ‘rg a n d a n keyin, avval bilagidagi tilla soatga q a ra d i, s o ‘ngra «d a-d a» d eb c h o ‘zib q o ‘yib, kursi- ga o ‘zin i tashladi. S h u n d a n keyin noyib t o ‘ra M iry o q u b to m o n g a ish o - rat q ilib va yangi m e h m o n g a to m o n burilib: — B izn in g M iry o q u b b ila n ta n is h m is iz , az iz im ? N o y o b o d am lard an ! — d e g a ch , u o d a m o ‘tirg an o ‘rn id a sek in g in a b osh silkib q o ‘ydi. M iry o q u b g ‘u ru rin in g k altak lan ish id an kelgan b ir za- h a rx a n d a b ilan kuldi, in jen er esa b u ru n g i k u lar yuzini ham n o ‘q talab oldi. M u n i n o ib to ‘ra yaxshi payqadi shekilli, M iry o q u b g a xuddi m eh rib o n o ta n in g sevim li b o - lasiga q aray d ig an q arash i b ilan iliq va m u lo y im kulib qarad i. M iry o q u b ham erk a o ‘g ‘ildek m u q o b ala qildi. S h u b ilan bu su h b a tn in g M iry o q u b aralash g an k o ‘rin ish - lariga p a rd a to rtild i-d a , ikkala b ilim d o n s o ‘zga tushdi. In je n e r, bulb u l singari, sayray k etd i, sayray ketdi! M iry o q u b adv o k at x alqining m a h m a d o n a lig in i bilardi bu o d a m n in g ad v o k a t em as, in jen er b o ‘lganini h a m ajra- ta olard i. S h u u c h u n b o sh d a u larn in g to b o ra q izish ay o t- g an su h b atlarig a u h a m qiziq ib q arad i. K ey in c h a t o ‘ra h a m , — m e h m o n d a n y u q d im i n im a? — tillarin i bu rro q ilib s o ‘z la sh g a , m e h m o n n in g k o ‘p d a ’v o la rin i aksi 63 d a ’v o la r b ila n s in d irm o q q a tu s h ib k e tg a c h , b iz n in g M iry o q u b sek in g in a q o ‘l u za tib , sto ln in g b ir c h e tid a tu r g an k a tta b ir kito b n i oldi. K itob su rat b ila n liq t o ‘la edi, h ech sh arp a q ilm a sd an , u n i b itta -b itta varaq lay bosh lad i. T o ‘ra M iry o q u b n i u n u td i, g o ‘yo u bu y e rd a y o ‘q kabi... In je n e rn in g o g ‘z id a n , b a ’z i- b a ’zid a sartlarg a o g ‘ir k elad ig a n s o ‘z la r c h iq ib k e tg a n id a g in a , t o ‘ra boyagi q arash b ilan M iryoqubga q arab q o ‘y ar, lekin u n d a y fur- satlard a u n in g ikki k o ‘zi kito b d a b o ‘lsa h am ikki q u lo g ‘i, avrashga tu sh g an ilo n d ay , d ik k ay g an in i t o ‘ra b ilm as edi. U zo q c h o ‘zilgan bu su h b a td a M iry o q u b n in g q u lo g ‘i b ir m a rta ju d a g ‘alati d ikkaydi, h a tto u n in g q o p -q o ra chiroyli k o ‘zlarid a allaq a n d ay sehrli o lo v lar y ondi. U n in g boshi h am k ito b d an k o ‘tarilib , y u zlarid an yengil b ir qizil- lik yoyilib o ‘td i. 0 ‘sh a jo y d a sartlarn i k am sitad ig an gap o ‘tm a g an lig id an b o ‘lsa kerak, t o ‘ra h am u z r so ‘ragan q arash b ilan M iryoqubga q a ra m a d i. Ikkala su h b atd o sh o ‘sh a jo y d a M iry o q u b n in g q u lo q la rin i d ik k a y tirg a n so ‘zlarni u n g a va u m an su b b o ‘lgan xalqqa aloqasiz b ir n arsa d e b q arad ilar, shekilli, xuddi M iry o q u b shu yerda boM m aganday, o ‘z o ra la rid ag in a o ‘tk azib y u b o rd ilar... In je n e r tu rib c h iq ib k e tg a n d a n k e y in M iry o q u b o lrn id a n tu rd i va ketishga ijozat s o ‘radi. T o ‘ra u bilan xay rlash ark an , in jen ern in g boyagi kam sitish lari u c h u n y a n a -ta g ‘in u z r so ‘ragan b o i d i . M iry o q u b faqat kulibgi- na q o ‘ydi, b o sh q a h ec h narsa d e m a d i. T o ‘ra bu kulishni M iry o q u b n in g x u rsa n d va rozi ek a n ig a y o ‘ydi va k o ‘ngli o^rniga tu sh d i. F a q a t M iry o q u b n in g k o ’ngli b ir n e c h a k u n g a c h a o ‘rniga tu sh g an i y o ‘q. Bir in jen ern in g (u , axir, noyib to ‘ra singari k a tta a m a ld o r em as!), n ih o y ati b ir in je n e r n in g b ir-ik k i m a rta sa rtla rn i k am sitish i M iry o q u b n i sh u n c h a b ez o v ta qildim i? Y o‘q, u n a q a k am sitish lar h a r q a d a m d a bor! H am m asig a b ez o v ta b o i a bersa, M iryoqub b e c h o ra to ‘rt k u n d a sil b o ‘lib q o lm ay d im i? Y o ‘q, y o ‘q! K a m sitish lar o ‘sh a o n n in g o ‘zid ay o q u n u tilg a n , o ‘tg an yilgi q o rd e k erib y o ‘q b o ‘lg an , b ah o rd ag i y o m g ir kabi asari ham q o lm ag an ... In je n e r o ‘sh a su h b a td a yangi — hali sir b o ‘lgan bir xab arn i aytib edi: shu sh a h a rd a n b o sh lab fa lo n -fa lo n jo y - 6 4 larga p o ez d y o i i tu s h a r ek an . Bir sh irk a t p lan larin i P eterb u rg d ag i k a tta m a h k am a la rg a to p sh irg a n , u la r tas- diq qilishga v a’d a berg an lar. A llaqaysi b ir b an k k a pul b e rm o q c h i b o ‘lgan, tek sh irish u c h u n y a q in o ra d a inje- n e rla r c h iq a r ek an . Im o ra t — b in o ishlariga o ‘sha inje- n ern i ch aq irg an lar. M iry o q u b p o e z d n in g q a y e rlard a n o ‘tish in i bilib olgan edi. 0 ‘sh a su h b a td a u n in g q u lo g ‘i b ir d ik k ay d i, ju d a ajoyib dikkaydi, lekin! A n a o ‘sh a n d a p o e z d n in g o ‘tish jo y larin i m iyasiga jo y lash tirg an edi. O ra d a n b ir h afta o ‘t a r - o ‘tm a s, bezovtalik h arak atg a va ishga aylandi. Bir oyga y e ta r-e tm a s, o ‘sha kelajak p o ez d y o ‘li b o ‘y larid an M iry o q u b ju d a k o ‘p — b ir n ec h a y uz d esa tin y er so tib oldi. Y erlarn in g h am m asi deyarlik suvsiz, n o o b o d , ta sh la n d iq y erla r edi. S h u n c h a k o ‘p y e r ga q a n c h a o z pul ketdi. K o ‘p la r bu shosh ilish savdoni b ilm a d ila r; b ilg an lar M iry o q u b n i «jinni boMibdi», d ed i- lar. S h irk at p o ezd y o ‘li solishga ijozat olib, tayyorgarlik- larga k irish g an d an k ey in g in a, M iry o q u b qilgan ishini noyib t o ‘raga aytdi. — Sen xuddi b ir am erik alik k a o ‘xshaysan, M iry o qub! — ded i t o ‘ra. — L ekin k o ‘n glingga o g ‘ir o lm a, ch ak k i shu sartiya ic h id a tu g ‘ilib qolgansan! M iry o q u b k o lngliga o g ‘ir olish tugul, bu gapga sevin- di balki, yuzlariga y an a o ‘sh a yengil qizillik yugurdi. Yangi y o lln in g allaqaysi b ir jo y id a k o ‘z ilg‘am as b ir c h o ‘l b o r edi. C h o bl, q u p -q u ru q c h o ‘l... Suv — pastd a, ch u q u rd a . A trofdagi d e h q o n la rd a n b a ’zilari u y erni ekin yeriga a y la n tirish u c h u n tu rli d a v rla rd a y ak k a -y ak k a u rin ib k o ‘rgan, lekin h a m m a qilgan m e h n a tla ri b ek o r ketib, u y erd an xafsalalari p ir b o ‘lgandi. H ali h a m u c h o ‘lda u n u m siz q o lg an o d a m m e h n a tin in g a sa rlari, t o ‘g ‘risi, x a ro b a la r k o ‘rin a d i: a riq la r. e k in , p o lla ri, m arz alar, b ir n e c h a tu p q u rig an tu t d arax tch ala ri... M iry o q u b o z p u l, k o ‘p u stalik s a rf qilib o ‘sha choMni o ‘z nom ig a o ‘tk azd i. F a q a t bu v aq tlard a p o ez d y o ‘lining rejalari to rtila b o sh lag an lig id an , o d a m la r M iry o q u b n i «jinni» d e m a d ila r, balki «bu — b ir n arsan i bilib qiladi», dedilar. 3 - 4 8 3 0 6 5 P o ezd y o ‘li solinib b itm a sd an tu rib , u choMga n ec h a teg irm o n lik k a tta suv ch iq d i. A w a lo o ‘z c h o ‘n tag in in g , qolaversa, o ta x o n m in g b o sh in in g y o rd a m i bilan c h o ‘lning o ‘rtasid an k a tta b ir ariq n i o ‘tkazib q o ‘ydi. S h u n d a n keyin y ersiz d e h q o n la r g a c h e k b o ‘lib b e ra b o s h la d i. K o ‘p o ‘tm ay , u y erd a b ir q ishloq p ay d o b o ‘ldi va suv ch iq arg an o d a m n in g sh ah ard ag i o tax o n i n o m ig a atalib « P arp i cheki» boMdi (n o y ib t o ‘ra n in g n o m i F y o d o r, s a rtla r « Р а ф ! t o ‘ra» dey d ilar.) K ey in ch a choM ning b ir ch e tig a p o ezd stansiyasi tu sh d i, y o n i-b e rig a c h o y x o n a la r, d o 'k o n la r, saro y la r soli- n a bosh lad i. P oezd y o ‘li o c h ilg a n d a n keyin o ‘sh a jo y d a n paxta zavodi u c h u n y er tan lad ilar. B o lgariyalardan ibo rat u ch kishilik b ir shirkat y an a o ‘sh a jo y d a n a n c h a y e r sotib olib, k a tta k o n b ir m evalik b o g ‘ va z o ‘r b ir sabzavot polizi vujudga keltirdi. H a r qalay, p o ezd o ‘tg a n d a n keyin, b ir n e c h a yil o ra sid a M iry o q u b n in g q o ‘lida ju d a o z y e r q o ld i, h a m m asi h a r kim ga o ‘tib ketdi. M iry o q u b y erni u n c h a sev- m aydi, y er q o ‘ld an ch iq sa, xafa b o ‘lm aydi. S h u n c h a y er q o ‘ld an c h iq q a n b o ‘lsa, u n in g barav arig a q a n c h a davlat q o ‘lga k irg an d ir, m u n i x u d o b ilad i-y u x u d o n in g sevim li b an d asi q o ra k o ‘z M iry o q u b biladi!.. * * * M ingboshi o ‘zin in g rus m irzasi S okolov, in o q m ir- shabi M irza b o b o la r bilan birga sam an y o ‘rg‘a u stid a o ‘z darvozasiga kelib to ‘x tag an d a , q o ro n g ‘i tu sh g an , k o ‘c h a - d a o ‘ynovchi b o lalarn in g o n a la ri esh ik tagiga ch iq ib , « B em ah ald a bas endi», deya tergay bosh lag an edilar. M in g b o sh in in g o ti to ‘x ta r - to ‘x tam as, tash q arid ag i m ir- sh ab lar y ugurishib bo rib , d arv o zan i o c h d ila r, k atta d a r- v o zan in g b ir q a n o tid a n c h iq q a n in g ich k a qiytillash ovozi m u a z z in la rn in g x u n u k va q o ‘pol tovushlariga q o rish d i... Bu o v o zlar o ra sid a bolalarig a q o vushgan sigirlarning o g ‘ir moMashlari bilan o n a la rin i sog‘ingan b u z o q la rn in g erka m a ’rashlari m ungli va yoqim li esh itila rd i. M ingboshi, o t- d a n tu sh a r-tu sh m a s, so ‘radi: — M iry o q u b keldim i? M in g b o sh in in g m u su lm o n m irzasi H a k im jo n q o i qo v u sh tirib tu rib , ja v o b berdi: 66 — H a , sh u y erd a. M e h m o n x o n a d a uxlab yotibdi. M in g b o sh i o ‘zid a n x u rsa n d , kuldi: — N o in so fn in g k ech k irg an d a u xlashini qarang! Bor, uyglo tib chiq! Ikki m irsh ab m in g b o sh in i y e c h in tirm o q q a b o s h ladi. M ingboshi hali h a m boyagi k u lish id a davom etardi: — O b b o b etavfiq-ey. N a m o z sh o m d a uxlaganini! M e h m o n x o n a d a n k o ‘zlarin i u q a la y -u q a la y M iryoqub ch iq ib keldi. U , hali ay v o n d an tu sh m ay turib: — H o rm a n g , x o ‘jayin! — d eb q ich q ird i. M in g b o sh i y an a o ‘sh a kulish b ilan o ‘tirg an jo y id a u n ga to m o n evrildi: — H a , x u d o bexabar! N im a bu b em ah a l uyqu?? N a m o z sh o m paytida-ya! — H a , x o ‘ja y in , sh u n a q a ... S izni k utib o ‘tirib , uxlab q o lib m an . — Q a c h o n kelib eding? — K ech p esh in d a. S h u n d a n beri y o ‘lingizga k o ‘z tu tib o ‘tirib m a n . — Q an i o ‘tirg an in g ? U y q u n i u ribsan-ku! Q a n i, n im a g ap lar b o r? Y angi g ap lard an gapir. — Y angi g ap n i sizd an esh itam iz. S h a h a rd a edingiz. K im larn i k o ‘rdingiz? — K im n i k o ‘ra rd im ? N o y ib t o ‘ra n i k o ‘rdim . — N im a g ap ek an ? — N im a g ap b o ‘lardi. B eriroq kel! M in g b o sh in in g bu a m ri b ilan u n g a to m o n b o ra y o tg a n M iry o q u b m irsh ab larg a ish o rat qildi, u la r uzo q lash d ilar. S h u n d a n s o ‘ng m ing b o sh i ovozini p asa y tirib ro q s o ‘zlay boshladi: — Q u m a riq n in g paynovidagi d e h q o n la r m en in g us- tim d a n ariza b erg an g a o ‘xshaydi. A ftidan: « H a m m a suv- ni m in g b o sh in in g yerlari ic h a d i-y u bizga teg m ay qoladi. S h u n a q a qilib, n e c h a yildan beri ek in larim iz q u rib k eta- y otibdi», d eb arz q ilishganga o ‘xshaydi. N oyib t o ‘ran in g s o ‘zid a n sh u m a ’lu m b o ‘ladi... S hu yerga k elg an d a , m in g b o sh in in g q o v o g ‘i so lin a b o sh lag an ed i, qisiq k o ‘z larin in g te z -te z yum ilib p irp i- ray o tg an d ay b o ‘lganini M iry o q u b ham payqadi. 67 — X o ‘ja y in , — dedi u, — xotirjam boMib, b itta -b itta g apirib bering! H e c h bokisi y o ‘q. M ingboshi u n in g bu s o ‘zlariga q u n t q ilm a sd a n , z a b t- lik b ir ovoz b ilan so ‘radi: — K im ning ishi b u? Q a n i, ayt-chi! M iry o q u b m in g b o sh in in g h ec h b ir s o ‘zini bird an ig a q ay targ an o d a m em asd i. S h u n in g u c h u n bu safar h am , eski o d a tic h a , ay la n m a y o ‘l b ilan ja v o b berishga b o sh la di: — K im n in g ishi b o ‘lsa h a m bilm ay q o ‘ym aym iz. Ilgari noyib t o ‘ra n in g m u o m ilasin i, sizga n im a la r d e g a n i- ni g apirib bering. — Q aysi, x o tin ta lo q in in g ishi, d e d im m e n senga! M ingboshi ovozini b ir o z k o ‘ta ra tu sh g an edi. — N o y ib t o ‘ra n in g g a p id a n b ilin a d i o ‘zi, — dedi M iryoqub. — Siz boMgan g a p la m i aytib bering! M ingboshi y an a h o v u rid an tu sh m a g a n edi. S h u n d a y b o ‘lsa h a m o ‘sha jo h il ovozi b ilan M iry o q u b n in g sav o l- lariga ja v o b berdi: — N oyib t o ‘ra aytadi: m en seni yaxshi b ila m a n , d ey - di. S en fu q a ro n i yaxshi k o ‘ra d ig a n o d a m sa n , deydi. B asharti, a riz ad a bitilgan g a p la r rost b o ‘lganda h a m seni ayblashga k o ‘nglim b o rm ay d i, d eydi... y erlaringga q a ra y digan m u ta sa d d ila r sh u n d a y qilsa q ilishgandir. 0 ‘sh alarn i c h a q irib , tay in lab q o ‘y, sen in g yeringga ik k i-u ch m a rta suv b e rg a n d a , b ir-ik k i m a rta u la rn ik ig a h a m b e rib q o ‘ysin. O d a m la m in g ek in in i q u ritib y uborish yaxshi em as, deydi. B ildingm i e n d i ariza b ergan n in g kim ligini? Q an i, a y t-c h i? — Bu g ap lard an hali bilib b o ‘lm aydi. B oshqa g ap la- rini ayting! — B oshqa gap i y o ‘q. B o‘lsa h a m e sim d a tu ra d i, d eysanm i? — 0 ‘ylang. M en u n in g h a m m a g ap in i b ilishim kerak... — B ilsang b ila q o ‘y: o ‘sh a ta ra fla rd a Y o d g o rx o ‘ja , U m aralib o y d eg an o b ro ‘yli o d a m la r b o r, deydi; u larn in g h a m k o ‘p g in a y er-suvlari b o r, yaxshi em as, deydi. Q o ra fu q aro b o ‘lsa — ish b o sh q ay d i, deydi, fu q a ro n in g gapiga q u lo q so lm ay m an ... A m m o lekin y u rtn in g esli, o b ro ‘yli o d a m la rin i xafa q ilm a n g la r, dey d i... 6 8 — A n a , xolos, k o ‘rinib turibdi: ariza b erg an larn in g b o sh id a Y o d g o r ech k i b ilan U m a ra li p u c h u q tu ra r ekan! N o y ib to ‘ra o p -o c h iq aytib beribdi. M ingboshi kuldi: — Esingga q o y ilm a n , betavfiq! S h u n c h a esing b o r-u n a m o z o ‘qim aysan! — Sizga erg ash ib , sh u n d a y boM dim-da! M ingboshi e n d i ju d a yoyilib kuldi: — O b b o , b en a m o z -ey ! G a p d a n to z a b ergan senga x u do! S haylaysan, shaylaysan! Y an a ov o zin i pasay tira tushdi: — Y o d g o r e c h k i b ilan U m arali p u c h u q n in g b ir ad a b i- ni b e rm a sa m , k o ‘n glim tin c h im a y d i. Bir ilojini qil! Senga aytam an! — X o ‘p , x o ‘jayin! S h o sh m a n g , m e n yan a b ir su rish ti- ray. — S u rish tirish n in g n im a keragi b o r? 0 ‘sh a la rd a n b o sh q a kim qiladi? — E h tiy o t sh a rt, x o ‘jayin! A dab b erish q o ch m ay d i... M asa la n in g tagiga yetaylik, balki b o sh q a g a p la r ham c h iq ib q o lar... M ingboshi bu s o ‘z d a n sh u b h ag a tushdi: — N im a deding?! B oshqa g ap h a m ch iq ib q o lad i, d ed in g m i? Bu n im a d eganing? — E h tiy o t sh a rt, d e y m a n m en! E htiyot! Y axshiroq su rish tirsak , yaxshi roq b ila m iz -d a , axir! S izning ishingiz b o ‘lm asin , m e n o ‘z im ikki k u n d a tagiga yetib, sizga arz q ilam an . — H a , m ayli, surishtir! S u d ra m a lekin! Ha!.. M ingboshi sh u jo y d a o ‘z in in g M iryoqubga e ’tim o d in i k o ‘rsa tm o q u c h u n u n in g yelkasiga u rib -u rib q o ‘ydi. — B o‘ldi x o ‘ja y in , xotiijam ! — d e d i M iryoqub. Ikkalasi h a m jim b o ‘ldilar. B ir o z d a n s o ‘ng m in g boshi m irsh ab larg a q arab baqirdi: — K im b o r, hoy! H a k im jo n y ugurib keldi: — B or, o v q a td a n x ab a r ol! Q o rin ochdi! H a k im jo n yugurib ichkari to m o n g a k etg ach , m in g b o sh i M iry o q u b g a yuzlandi: — Q a n i, g a p ir e n d i, sen n im a x ab a r to p ib q o ‘yding? 69 M iry o q u b d a rh o l ja v o b berdi: — T o ‘y. M ingboshi bu b irg in a, lekin kutilm ag an so ‘zga b ir oz hay ro n boMdi. — T o ‘y? — H a , to ‘y! — N im a t o ‘y? K im to ‘y qilibdi? — M en to ‘y q ilm o q c h im a n ... — S en? K im ga? — Sizga! — A , b en a m o z -ey ! M enga? — H a , sizga. M ingboshi b ird a n g a p n in g s u r’a tin i to rtd i: — Q o ‘y e n d i, b itta -b itta g ap irib ber: n im a g ap o ‘zi? M iry o q u b y aq in o ‘tirib , s o ‘zlay b oshladi: — S h a h a rd a b ir x u d o b an d a sin in g ikkala du n y o g a arziydigan b ir qizi b o r ekan! M ingboshi e rk in -e rk in kuldi: — T avba d e, betavfiq! A stag ‘fu ru llo , de! M iry o q u b «astag‘furullo» o ‘rniga uy at b ir so ‘z aytdi. M ingboshi b esh b a tta r yoyilib kuldi. — A, b attol-ey! O , b atto l-ey ! X u d o urdi seni! X u d o urdi endi!.. — dedi u. M iry o q u b a sta -a sta d avom etdi: — 0 ‘zi o ‘n b e s h -o ‘n o ltid a e k a n ... J u d a yetilgan vaqti... — U n a q a y etilg an lar q ish lo q d a h a m k o ‘p. — U n in g b o sh q a b ir xosiyati b o r ek an ... — X o ‘sh? — Ju d a yaxshi, bulbul singari a sh u la q ilar ek an . O vozi D o vud p ay g ‘a m b arn ik i singari, deydilar... M ingboshi y an a kuldi. — «Sallala», d e, betavfiq! «Sallala», de! — Q a zo sin i a y ta m a n b ir y o ‘la! — d ed i M iry o q u b , so ‘ngra d av o m etdi: — S hu n i sizga o lib be ray, d ey m an . — O d a m la r ayta b erad i. 0 ‘zing esh itd in g m i ovozini? — Y o ‘q! M en in g x o tin im , qizim esh itib , h a r kun m aq tash a d i. H a m m a n in g o g ‘zid a shu ... — O d a m larg a ish o n m a , d e d im -k u . B u o d a m la r teg ir- 70 m o n c h i S h a m s id in n i h a m yaxshi q o ‘s h iq c h i, d eb y e r k o ‘kka sig ‘d irm a y m a q ta y d ila r. O v o z in i e s h it- g an d irsa n ? E shak h a n g rasa, u n d a n a ’lo... — X o ‘jayin! 0 ‘zingiz b ir eshitsangiz edi... — B o‘lm aydigan gapni gapirm a! — N im a g a b o ‘lm asin? Q iz o ‘zi h o z ir shu y erd a, q ish - log‘im izda. K a tta x o tin in g izg a ayting, m e h m o n qilib ch a q irsin . E shitasiz... — Q ish lo q d a? K im n ik id a? — X o lm atn ik id a. — S h u X o lm a tn ik id a ? S h u o ‘z im iz n in g X o l- m a tn ik id a -y a ? U b e c h o ra o c h id a n o ‘lo lm a y yuribdi, m e h m o n ch a q irib n im a q ila r ekan ? B itini b erib b o q ad i- mi! — S h u n in g u c h u n siz c h a q irtirsan g iz, X o lm at ham xu rsa n d b o i a d i , m e h m o n la ri h am . — U n d a y b o i s a , m e n k a tta x o tin im g a a y ta y in , ch a q irtirsin . E shitaylik... M iry o q u b n in g q u lo g ig a egildi — K a tta n in g rashki k elm as-a ? — dedi. — E ng k ich ig id an b o sh q a h e c h qaysisining rashki kel m aydi. H a r qalay, k a tta x o tin in g iz esliroq. — Y o ‘g ‘asa, — d ed i m ingboshi o ‘rn id a n turib: — m en b ir ichkariga kirib ch iq ay . O v q a td a n shu c h o q q a c h a d arak b o im a d i. Sen o i i r a t u r , ketib qolm a! Ichkariga to m o n asta bosib y u ra bosh lad i. H ali h am , boyagi o d a tic h a , x u rsa n d b o i i b k u lar va birushta: — O bbo, betavfiq-ey!.. — d eb s o ‘zlan ard i. M ingboshi ichkariga kirib, k a tta x o tin in i c h a q irg a n - d a, m e h m o n la r P o sh sh ax o n n in g u y id a se rta k a llu f b ir d astu rx o n u stid a edilar. D a stu rx o n solib x izm at qilish - m o q u c h u n c h iq q a n U m rin isab ib in i b ir n a rsad an g u - m o n la n ib P o s h s h a x o n q u v ib c h iq a rg a n : u Z e b in in g b oshiga kelajak fa lo k atn i u n g a yoki u n in g yaqin o ‘rto q - la rig a q a n d a y q ilib a y tish in i b ilm a s d a n , o ‘z uyida p a rv o n a singari ay lan ard i. P o sh sh ax o n b ilan X a d ic h a x o n n in g boshlari o sm o n d a . S u lto n x o n n in g k a tta , d aran g - lag an uylari b o ‘m -b o ‘sh , o ‘zi bu h a n g o m a la rd a n xa- barsiz, d u to rc h i q iz la r h a litd a n d a stu rx o n yig‘ilm ay tu rib , d u to r so z la m o q d a ed ilar... 71 M in g b o sh in in g c h a q irig ‘iga b ird a n ikkala x o tin «lab- bay!» d eb yugurdi. F a q a t m ing b o sh i k a tta x o tin ig a im o qilib: — B ittang kel! — dedi. P o sh s h a x o n o rq a g a q a y td i, le k in b u s u h b a td a n k o ‘ngil u z o lm asd a n , y aq in b ir jo y g a b erk in ib tu rd i... M ingboshi o d a td a x o tin la rg a k alta g ap irar, u la r b ilan ezilib o ‘tirish n i o ‘z erkaklik s h a ’n ig a sig‘d iro lm as edi... — X o lm a tn ik ig a k elg an s h a h a rlik m e h m o n la rn i ch a q irtirib , yaxshi b ir ziyofat qilin g lar, — d ed i u. — S h a h a rd a n kelib, X o lm a tn in g q u ru q n o n in i yeb ketsa, yaxshi emas! S o ‘n gra X a d ic h a x o n n in g ja v o b b erish in i kutib o ‘tir- m asdanoq: — O vqating n im a b o ‘ldi? — d eb s o ‘radi. — Jadallat! Q o rin och! X a d ich ax o n m ulo y im k ulim siradi: — M e h m o n la r b izn ik id a, sh u u c h u n o v q atim iz b u gun k ec h ro q boNadi. M en sizlarga n o n -c h o y c h iq a ra m a n . M ingboshi m e h m o n la rn in g o ‘z uyida e k a n in i eshitib, hay ro n boNdi: — M e h m o n la r shu y erda? Q a c h o n kelishdi? — N a m o z sh o m g a yaqin. — Y axshi, yaxshi. Bir o z d a n s o ‘ng y an a ta k ro r qildi: — Y axshi. Y axshi... S o ‘n gra b irdan: — A shulachisi b o rm i, y o bq m i? — d eb so ‘radi. — B or, — d ed i X a d ich ax o n . — A shula q ilg an d a, m en i chaqirtir! D u ru stm i? — shu so ‘zni ay tg ach , x o tin in in g ja v o b b erish in i k u tm a sd a n o q , b u rilib , tash q arig a to m o n yurdi. B utun u m rla rid a deyarlik b u n d a y se rta k a llu f ziyofatni k o ‘rm ag an yosh q iz la r takallu fg a y arash a b etakalluflik b i la n , o ‘lg u d ek q u tu rib , o ‘y in -k u lg i q ild ila r. H o rib - c h a rc h a b , z o ‘rg‘a - z o ‘rg‘a oyoq tash lab q o ‘shx o n alarig a qaytgan v aq tlarid a , yarim k e c h ad an a n c h a o ‘tib qolgan edi. U y d a q o lgan ikki k am pirga — sa h a r tu rib , arav an i q o ‘sh tirish g a b u y u rd ila r-d a , o ‘zlari k o ‘z larin i y u m a r- y u m m as, o g ‘ir uyquga ketdilar. B ular y o sh lik n in g b e p a r- 72 vo q u c h o g i d a , m a ’su m g o ‘d a k la rd a y , h a r n a rsa d a n xabarsiz, t o ‘lib -to sh ib u x lark an , s o ‘ri to m o n ikki k am - p irn in g tashvishli b ir u n b ila n , allan e g a b esa ran jo m b o ‘lib p ich irlash g an i eshitilard i. U la rn in g biri o ‘z im iz bilgan U m rin isab ib i boN ib, se v im li Z e b in in g y o sh u m rig a q a s d la n g a n y o m o n la r to ‘g ‘risida g ap irard i... * * * T o n g y o rish m asd an y o ‘lga tu sh ib , q ish lo q d an ch iq a r- c h iq m a s ash u lan i b a la n d q o ‘ygan Z ebi n e c h a yillik g ‘a m - tash v ish lard a n t o ‘rt-b e sh kun ich id a o rtig ‘i bilan yozilib k elark an , o ‘z o rq a sid a o ‘y n ayotgan o ‘y in lard a n xabarsiz edi. K echasi U m rin isa b ib id a n Z ebi t o ‘g‘risidagi tash v ish li x a b a rn i e s h itg a n id a n k e y in E n a x o n n in g o n asi m e h m o n la r jav d ish g an v aq td a S a lta n a tn i b ir chekaga c h a q ir ib , haligi x u su sd a o g o h la n tirg a n b o ‘ls a -d a , S a lta n a t b u q a d a r y o y ilib va q u v n a b b o ra y o tg a n o ‘rto g ‘ini xafa qilm aslik u c h u n unga h ec h narsa d e - m aslikni ep k o ‘rdi. S a lta n a t u t o ‘g ‘rida bu yosh qizga gap o c h ib , u n in g y o ru g 6 t a ’bini xira q ilm a sd an , o ‘z onasi o rq ali Z eb in in g o n asig a esh itd irib q o ‘y m o q ch i b o ia r d i. M in g b o sh in ik id a ju d a se rta k a llu f ziyofat yegan bu yosh q iz ziyofat b ergan ju v o n la rd a n ju d a m in n a td o r b o ‘lm oq b ilan birga, sh u n d ay q ari va n ih o y at d a ra ja d a x u n u k o d a m g a , yan a k u n d o sh ustiga, tu sh ib qolg an lari u c h u n ularga c h in k o ‘n g ild an ac h in a rd i. S a lta n a t bilan birga Z eb in in g o ‘zi va b o sh q a h a m m a q iz la r m in g b o sh in in g d avlati va o b ro ‘si to ‘g brisida q a n c h a m aq to v eshitgan b o ‘lsalar, u n in g b ad b a sh ara lik d a h am tengsiz b o ‘lgani to ‘g ‘risida o ‘s h a n c h a v ah im ali s o ‘z la m i tinglagan edilar. Q iz la rd a n h ec h biri m ingboshi x o tin la rin in g davlatiga q iz iq m a g a n , u larn in g to lelarig a k o bz o la y tirm a g a n , u d a v la tla r t o ‘g ‘risida o ‘z a ro gap o c h ilg a n d a , o c h iq jirk a - nish b ila n , «D avlati b o sh id an qolsin!» dey a qich q irg an edi. S a lta n a t q izlarn in g ash u lalarig a q o ‘sh ilm a sd an , o ‘z o ldiga o g ‘ir-o g ‘ir o ‘ylab b o ra rk a n , o ‘zin i xayolida — b ir nafas u c h u n m in g b o sh i x o tin la rid a n b irin in g o ‘rniga q o ‘yib q arad i... U stid a g o ‘yo x o n atlas k o ‘ylak, X itoy to - v ard an k a lta c h a , to z a b eq asam kam zu l, q im m a tb a h o 73 sh o h i ro ‘m o l, am irk o n k av ish -m ah si... K eng hovlida, daran g lag an a y v o n lar va s o ‘lu m uy lard a, o d a m n i chiroyli qilib k o ‘rsatad ig an q alin to sh o y n a k la rn in g q arsh isid a... T illa b ila k -u z u k la r, y o q u t k o ‘zli u z u k la r, x in a bilan c h o ‘g ‘d ay lovullab tu rg an b a rm o q la r, su rm ali k o ‘zlar... X o n tax ta u stid a anvoyi n o z - n e ’m a t, tu rli-tu m a n m ev a- ch ev a... T u rg a n sari y u m sh arib , pish a b o ra d ig a n va p ish - g an v aq tid a o g ‘izga solsa, eriydigan n o k lar... Q u vaning yirik d o n a li va n o rd o n a n o rla ri... H aligi n o k n in g eng to ‘lganini olish u c h u n d astu rx o n g a q o ‘l u z a ta r ek an , q o ‘lini b o sh q a b ir q o ‘l kelib u sh lay d i... U n in g h a m qizlik havaslari uyg‘o n a d i, yuraklari m u lo y im va yoqim li b ir talvasa b ilan d u k -d u k u ra boshlaydi: ikki yuzi d astu rx o n ustidagi a n o r singari q ip -q izil b o ia d i... E n d i u o ‘zin in g «m ingboshi xotini» b o ig a n in i u n u tg a n , y oshlikka xos keng xayol q u c h o g id a b o sh q a o lam larg a o ‘tg a n edi. U n in g qarsh isid a o ‘tk ir va serhavas k o ‘zlarin i o ‘y n atib , yosh b ir yigit tu rg a n kabi b o ia r d i... Bu q o i , alb a tta , o ‘sha yigitning o ch va q a y n o q q o ila r id a n o ‘zga em asd i... nih o y at, yosh qiz yosh yigitga to m o n a stag in a qayriladi va qayrilgan h a m o n o ‘zid a n ketib q ich q irad i: — M ingboshi!!! M u n in g h o lid an b e x a b a r ash u la qilishib bo ray o tg an q izlar bu q ic h q iriq n i esh itg ac h , c h o ‘c h ib tu sh d ilar. — Voy, n im a b o i d i sizga, S a lta n a tx o n ? — ded i Z ebi. Q iz la r S a lta n a tn i o ‘rta g a o ld ila r. U esa ikki q o i i k o ‘ksida, rangi o kc h g a n , o ‘zini Z e b in in g q u c h o g ig a ta s h ladi. S o ‘ngra a sta -se k in k o ‘zini o c h g a c h , h a m m a g a b ir-b ir q arab oldi; u n in g bu q arash larid a o g i r b ir h o r g in lik b o ri- di... K eyin k o ‘zlari Z ebiga tik ild i, en d i u k o ‘z lard a aybini yashirgan b ir g u n o h k o rn in g q arash lari telm irard i. — N im a b o i d i sizga, S a lta n a tx o n ? — d e d i y an a Z ebi. S a lta n a tx o n ja v o b o ‘m ig a q o i l a r i n i k en g o c h ib , Z ebiga tash lan d i va: — Z ebixon! Jo n im Z ebixon!! — deya uni m ah k am q u c h o g ig a oldi... Q izlar h a y ro n , h a m m a sin in g k o ‘zi ularda. S a lta n a tn in g «m ing b o sh i..,» dey a q ich q irish i b ilan b a ro b a r arav an i t o ‘xtatg an O im a s jo n o t u stid a orqasiga qayrilib — q a n d a y h o d isa b o ig a n in i a n g la y o lm a sd a n — 74 tan g riq o sh n azarlari b ilan qizlarga tik ilg an ed i. Ikki q iz n in g b ir-b iri b ilan q u c h o q la sh ib , «aylanay, o ‘rgilay» qi- lishlari h ali-b e ri tu g alm ay d ig an boN gandan keyin yelk a- sini q o q ib , y an a o ld in g a o ‘g irildi va astag in a « c h o ‘x» deb o tin i q a m c h ila d i. S o ‘n gra, u k ic h k in a b ir a n h o rn in g k ech ig id an k e c h a rk a n , o tin i sug‘orish g a t o ‘x tagan v a q ti d a Z eb i b ilan b irga S a lta n a t h am sh a ra q -sh a ra q gapga tu sh g a n edi. S h ah arg a k irg an d a n keyin q iz la r o ‘z uylariga yaqin jo y la rd a b itta -b itta tu sh a b o sh lad ilar, shu bilan safar o x irid a 0 4 m a s jo n n in g Z e b id a n b o sh q a yoMchisi q o lm a - d i. K o ‘n g illa rid ag i ajib h isla rn i b ir-b irig a b ild irm o q u c h u n hali fursat to p o lm a sd a n e n tik k a n bu ikki yosh e n di o ‘n - o ‘n besh m in u t xoli fursat to p g a n la rid a , o rtiq c h a talvasaga tu sh g an yuraklari d a stid a n n im a deyishlarini b ilo lm ay e n tik a rd ila r... U n isi h a m , b u n isi h a m b ir o g ‘iz g ap ay to lm ad i. Ikki yosh k o ‘n gilning sh u to p d a k ich k i- n a g in a b ir tilagi b o i s a , h a m — b ir-ik k i m a h a lla o ig a c h , y etilad ig an h o v lin in g y an a b ir n e c h a m a h a lla nariga c h o ‘z ilis h i, yo b o i m a s a , k e k sa la r a y tg a n d e k , «yer ta n o b i» n in g p ic h a g in a c h o ‘zilm ay tu rish i edi. H o lb u k i, sh ah a rg a, o ‘ziga o sh n a jo y larg a , o ‘z o tx o n asi b o r yerlarga k elganini pay q ag an va q o rn i o ch q a y tu sh g an o t, o sh iq - m a ’sh u q n in g k o ‘ngil tila k la rid a n bex ab ar, q a d a m in i il- d a m la ta r, «yerning tan o b i» o ‘z id a n - o ‘zi to rtilib b o ra rd i... A rava Z e b ila r m asjidi oldiga y etg an d a , R azzoq s o ‘fi b ir n e c h a kishi b ilan birga, b o sh q a b ir arav ad a qarshi to m o n g a o ‘tib ketdi. — O ta m b iro r jo y g a k etay o tg an g a o ‘xshaydi, — d ed i Z ebi q u v o n g a n in i yashirolm ay. — Y iro q ro q safarga o ‘xshaydi. O q y o i bersin! — d e di O im a s jo n va y u m sh o q q in a kuldi. S h u c h o g ‘d a Z e b in in g k o ‘n g lid a n o g i r b ir to g ‘ k o ‘c h g a n edi. VI S a lta n a tn in g onasi Z ebi t o ‘g ‘risidagi tash v ish n i u n in g o n asig a astag in a esh ittirib k etg a n id a n keyin, b ir kun o ‘tib , R azzo q s o ‘fi q ish lo q d a n keldi. 75 U esh ik d an k ira r-k irm a s, to ‘y t o ‘q q izin i xotiniga uzatib: — Q izing q a n i? — dey a s o ‘radi. Bu sh o sh ilin c h savol s h o ‘rlik o n a n in g b ag ‘riga tik o n - dek b o td i. R angi d arro v o lin d i... — N im a g a in d am ay sa n , hay, F itn a ? N im a b o ‘ldi senga? — dedi s o ‘fi. X o tin in in g b u ahvoliga u h a m q u n t qilgan edi. Q u rvonbibi tu tilib , z o ‘rg ‘a - z o ‘rg‘a g ap epladi: — S hu y erd a... shu y erd a... qizingiz... U ch boMib aytilgan shu ikki o g ‘iz so ‘zd a h a m b e- saran jo m b ir ja d a llik b o rid i. E rin in g b iro r n arsa dey ish i- ni k u tm a sd a n , b e c h o ra x o tin boyagi b e sa ran jo m lik bilan q ato rasig a u ch savolni ch izib tashladi: — N im ay d i? N im a g a so ‘raysiz? C h a q irib beraym i? B ir-b ir k etin va shosh ilish b ilan b erilg an bu u ch savol b ir o n a n in g q alb id a yolg‘iz bolasiga q a n d a y z o ‘r m u h a b - bat saq lan g a n in i R azz o q so T id ay b ir o d a m g a h a m k e- ra g ic h a k o ‘rsa ta o lg an edi. U y asa m a b o ‘lsa h am k i k u lim sira g an d ay b o ‘ldi. — Q iz im b o ‘la d i-y u s o ‘r a m a y m a n m i? Q iziq ek a n san ... U yga jo y qil, jin d a k o ro m olay. T o ‘yga borgan o d a m u y q u d an qo lad i... Q u rvonbibi en d i o ‘ziga kela boshladi. — K im to ‘y qilibdi? — B adavlat b ir o d a m . K a tta o sh to rtib d i, lekin! H ast esh o n im izn i ch a q irg a n e k a n , h a m m a m iz birga b o rd ik ... Q iy o m at s u h b a tla r1 b o ‘ldi! L ekin o n a n in g k o ‘ngli hali h a m tin c h im a g a n edi: — Z eb in i nim ag a s o ‘rab edin g iz? — d e d i yana. E ndi bu safar so ‘fin in g a c h c h ig ‘i keldi va birdaniga: — 0 ‘z q izim n i s o ‘ray o lm ay m an m i! — d eb b aqirdi. — H a , b o ‘p ti... b o ‘p ti.. B aqirm ay q o ‘ya qoling! — d e di k a m p ir va sh o sh ilg a n ich a uyga kirib ketdi. H ovlida — h o v u z b o ‘y id a k ash tasin i tikib o ‘tirg an Z ebi o ta sin in g k elg an in i p ay q a m a g an edi. F a q a t bu so ‘nggi baqirish u n in g q u lo g ‘iga alay n a bo rib y etd i, h a t- to «o‘z q izim n i..,» d eg an i ju d a a n iq esh itild i. S h u n d a n 'E s h o n la m in g z ik r m ajlisi. 76 s o 'n g k o ‘ngli b ez o v ta b o ‘lib, d a rh o l o ‘rn id a n tu rd i. U bu yoqqa c h iq q a n v aq tid a c h o l-k a m p ir u y d a e d ila r, sh u n in g u c h u n u astag in a so ‘rich ag a b o rib o ’tird i va, ikki k o ‘zi uyn in g eshigida, b ilin m ag a n b ir ko ngil qoraligi bilan o n asin in g ch iq ish in i k u ta b o sh lad i... U yga kirib, esh ik larn i b e rk itd irg a n d a n keyin R azzoq so ‘fi so ‘z ochdi: — Z ebi q a c h o n keldi? — S iz k etg an kuni... — Ikki kunga d e b k etgan narsa n e c h a ku n yurd i, bi- lasanm i? — E sh o n o y im q o ‘y m ab d ilar... — E shonoyim !.. M en d a m i ixtiyor, e sh o n o y im d am i? — 0 ‘zingiz, axir, «M ayli, esh o n o y im n in g ra ‘ylariga qarasin » , d em ab m id in g iz? — E, r a ’ylari q u rsin , ra ’ylari! Yosh b o lan i b ir h afta — o ‘n k u n saqlaydim i? K a m p ir n im a deyish n i b ilo lm ay qoldi. K echagina b u - tu n ixtiyorni esh o n o y im g a b erib q o ‘yib, b ugun e s h o n o y im n in g ta b a rru k ra ’ylarini h a m so ‘kib o ‘tirg an bu jo h il soT iga n im a d eb b o ‘lad i? H a r n im a b o ‘lganda h a m , b o - lasini k o ‘rish o ‘z zim m asiga tu sh g an k a m p ir g ap to p ib ja v o b q ilm o q q a m ajb u r edi. — S h u n c h a v a q td a n beri uyda o ‘tira b erib yuragi siq ilg a n d an keyin, yosh narsa, u c h - to ‘rt ku n y ay ram ay d i- m i? 0 ‘zingiz k o ‘c h a d a n kirm aysiz-ku! — M en d a y b o ‘lganda, yuraversin! — d eb b aq ird i Download 124.23 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|