Sharq psixologiyasida shaxs muammosi

Qadimgi yodgorlikda ta’kidlanishicha, kim yaxshi xulq-atvor, xatti-harakat egasi bo’lsa, savob ishlar qilsa, keyingi safar tug'ilganida braxman, kshatriy yoki vaysha bo'lib tug'iladi. Qadimgi hind Vedalarida shaxs tushunchasi «hammabop», barchaga xos «umumiylikni ifodalamasdan, balki o'zining kelib chiqishi va rivojlanish tarixiga ega bo'lgan ayrimlik, yakkalik ramzi sifatida ta’riflangan. Vedalarda ta’kidlanishicha, ayrim kishidagi hammaga xos, barchaga taalluqli fazilatlaming vujudga kelishiga sabab braxmanlardir. Braxmanlar tufayli odamda shaxsiy xislatlar, fazilatlar shakllangan. Chunki o'sha braxmanlar jamiki mavjudotning asosi, uning vujudga kelishi uchun dastlabki absolut substansiya vazifasini bajarar ekan. Vedalarda yozilishicha, bir butun yaxlit borliqning ayrim xususiyatlarini o'zida mujassamlashtirgan shaxs ikki yirik mohiyat:

Qadimgi yodgorlikda ta’kidlanishicha, kim yaxshi xulq-atvor, xatti-harakat egasi bo’lsa, savob ishlar qilsa, keyingi safar tug'ilganida braxman, kshatriy yoki vaysha bo'lib tug'iladi. Qadimgi hind Vedalarida shaxs tushunchasi «hammabop», barchaga xos «umumiylikni ifodalamasdan, balki o'zining kelib chiqishi va rivojlanish tarixiga ega bo'lgan ayrimlik, yakkalik ramzi sifatida ta’riflangan. Vedalarda ta’kidlanishicha, ayrim kishidagi hammaga xos, barchaga taalluqli fazilatlaming vujudga kelishiga sabab braxmanlardir. Braxmanlar tufayli odamda shaxsiy xislatlar, fazilatlar shakllangan. Chunki o'sha braxmanlar jamiki mavjudotning asosi, uning vujudga kelishi uchun dastlabki absolut substansiya vazifasini bajarar ekan. Vedalarda yozilishicha, bir butun yaxlit borliqning ayrim xususiyatlarini o'zida mujassamlashtirgan shaxs ikki yirik mohiyat:

 

 

Tana bilan jonning qorishmasidan iborat;

Tana bilan jon esa hamisha o'zaro aloqadorlikda, biri ikkinchisi bilan bog'liq.

Tana shaxs jismining umumiy asosini tashkil etadi. O'sha asosni esa braxman yaratgan. Don atman (ruh) tomonidan yaratilgan bo'lib, u doimo absolut mavjud. Tanadan keyin yaratilgan jon indivi dual xususiyatlarga ega bo'ladi. Shuning uchun ham jon shaxs o'lishi bilan yana atmanlarga (ruhga) aylanib qoladi va braxmanlar bilan birga absolut substansiyaga quyiladi. Xullas, Hind Vedalarida yozilishicha, shaxs «atman—braxmanning» yig'indisidan iborat. Boshqacha aytganimizda, qadimgi Hind falsafasida e’tirof etilishicha, shaxs borlig'ining mohiyatida «Hamma narsa braxmandan tashkil topgan, braxman esa atmandan iborat», degan qoida yotadi. Biroq «atman — braxman» birligi hamisha ham sodir bolavermaydi. Shaxsning yerdagi faoliyati turli nopokliklar bilan bog'lanmasa, atman — braxmanlaming aralashish jarayoni sodir bo'ladi. Mabodo shaxs faoliyati yerdagi nopokliklar bilan aloqador bo'lsa, uning joni jon ko'rinishda emas, balki hayvoniy tana sifatida qayta tug'iladi. Shunday qilib, qadimgi Hind Vedalarida aytilishicha, olam bir butun, tirik mavjudotlarning hammasi o'sha butunning 1 zarralaridir.