Шартли белгилар, белгилашлар ва қИСҚартмалар

 
2.2. Метеорологик кузатишлар ва уларнинг таҳлили 
 
Маълумки, Зарафшон дарёси ҳавзасининг тоғли қисми қўшни
Тожикистон Республикаси ҳудудида, унинг тоғ олди ва текислик қисмлари 
эса Ўзбекистон Республикаси сарҳадларида жойлашган. Шу сабабдан дарё 
ҳавзасида барча турдаги метеорологик кузатишлар Ўзбекистон ва 
Тожикистон республикалари гидрометеорология хизмати тизимига қарашли 
метеорологик станциялар ва постларда амалга оширилади. Қуйида ҳар бир 
республика ҳудудида жойлашган метеорологик станциялар, постлар ва 
бошқа турдаги кузатиш пунктлари фаолияти ҳақида алоҳида-алоҳида 
тўхталиб ўтамиз.

---

34 
2.2.1. Ҳавзанинг Ўзбекистон қисмида амалга оширилган
метеорологик кузатишлар 
Зарафшон дарёси ҳавзасининг Ўзбекистон қисмида республикамиз 
иқтисодиётида ўз ўрнига эга бўлган учта вилоят жойлашган. Уларга 
Самарқанд вилояти ҳудуди деярли тўлалигича, Навоий ва Бухоро 
вилоятларининг жануби-шарқий қисмлари киради.
Зарафшон дарёси ҳавзасининг Самарқанд вилояти қисмида дастлабки 
стандарт метеорологик кузатишлар XIX асрнинг охири - XX асрнинг 
бошларида Самарқанд (1880 йил) ва Каттақўрғон (1901) шаҳарларида олиб 
борилган (2.5-жадвал).
2.5-жадвал 
Зарафшон дарёси ҳавзасининг Самарқанд вилояти қисмидаги
метеорологик станциялар ва постлар ҳақида маълумот 
Т/р 
Метеорологик
станциялар ва постлар 
Жойлашиш 
баландлиги 
H, м 
Кузатиш 
бошланган 
йил 
Ёғин миқдори, 
мм
йиллик 
кунлик
максимал
1 
Кўлбости 
400 
1951 
433 
44 
2 
Каттақўрғон 
485 
1901 
- 
- 
3 
Каттақўрғон сув омбори 
518 
1920 
325 
62 
4 
Митан
525 
1951 
386 
44 
5 
Улус 
530 
1956 
382 
52 
6 
Дибаланд
600
1952 
244 
46 
7 
Даҳбед 
645 
1970 
426 
58 
8 
Нагорний 
650 
1951
366 
60 
9 
Жом 
650 
1952 
416 
54 
10 
Самарқанд, шаҳар 
695 
1880 
311 
- 
11 
Жўш 
720 
1953 
319 
44 
12 
Самарқанд, АГМС 
726 
1932 
360 
41 
13 
Қўшрабод 
728 
1957 
372 
47 
14 
Жума 
750 
1951 
389 
47 
15 
Қорақудуқ
750 
1951 
370 
42 
16 
Сазағон 
800 
1951 
417 
47 
17 
Оқчоб 
810 
1951 
313 
45 
18 
Наримонов 
612 
1927 
399 
53 
19 
Ургут 
1090 
1927 
509 
44 
20 
Омонқўтон 
1266 
1932 
920 
167 

---

35 
Кейинчалик, яъни ўтган асрнинг 20-йилларидан Каттақўрғон (ҳозирги 
Каттақўрғон сув омбори), Наримонов, Ургут, 30-йилларидан эса Самарқанд 
(АГМС), Омонқўтон каби шаҳарлар ва қишлоқларда метеорологик 
кузатишлар амалга оширила бошланди. Вилоят ҳудудида фаолият 
кўрсатаётган метеорологик кузатиш пунктлари сони 50-йилларда сезиларли 
даражада ортди (2.5-жадвал).
Вилоят ҳудудида ўтган йиллар мобайнида 19 та метеорологик кузатиш 
пунктлари фаолият кўрсатган. Уларнинг мутлақ баландликлари 400-1266 м 
оралиқда ўзгаради. Ушбу метеорологик кузатиш пунктларида қайд этилган 
ўртача кўп йиллик ёғин миқдорлари, уларнинг жойлашиш баландлиги, нам 
ҳаво оқимларига нисбатан жойлашиш ўрни ва бошқа омилларга боғлиқ ҳолда 
244 мм дан (Дибаланд) 920 мм гача (Омонқўтон) бўлган қийматлар 
оралиқларида ўзгаради. Вилоят ҳудуди бўйича кунлик максимал ёғин 
миқдорининг энг катта қиймати (167 мм) ҳам мазкур метеорологик кузатиш 
пунктида 1960 йил март ойида қайд этилган. Бу миқдордаги ёғинларнинг 
кучли сел тошқинларини келтириб чиқаришини ҳисобга оладиган бўлсак, 
келажакда уларни алоҳида тадқиқот объекти сифатида, гидрологик нуқтаи 
назардан ўрганиш фавқулодда вазиятларнинг олдини олишда муҳим 
ҳисобланади. Ҳозирги кунда Самарқанд вилояти ҳудудида жойлашган 
Каттақўрғон сув омбори, Қўшрабод, Самарқанд ва Ургут метеорологик 
станцияларида атмосфера ёғинлари, ҳаво ҳарорати, туман, момоқалдироқ ва 
дўл ҳодисалари қайд қилиб борилади. Уларнинг айримларида, масалан, 
Самарқанд (АГМС) агрометеорологик станциясида агрометеорологик 
кузатишлар ҳам олиб борилади (2.5-жадвал).