Shaxsning tashqi qiyofasi ifodalovchi sifatlar

Xushtabassum soʻzi tashqi qiyofa ifodalab keladi: Xushtabassum ayol. Bu soʻz 
toʻgʻrisida “O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning uchinchi tomida quyidagilar yozilgan:
“Xushtabassum [xush +tabassum] Yuzidan yoqimli tabassum arimaydigan; xushfeʼl. 
Xushtabassum ayol” .
28
Xushtabiat soʻzi ham tashqi qiyofa ifodalagan: Xushtabiat ayol. Xushtabiat yigit. 
Ayni shu soʻz haqida “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”ning uchinchi tomida quyidagilar 
yozilgan: “Xushtabiat [xush + tabiat] Xatti-harakati yoqimli, xushfeʼl; ochiq. Oddiygina 
kiyingan xushtabiat ayol Dadashevni kutuvchilar stoliga taklif qildi. I. Rahim, 
Taqdir. Ruqiya opa oʻrta yoshlardagi xushtabiat ayol ekan. Oʻ. Umarbekov, Koʻk 
daftarning siri”.
29
Xushtabiatli soʻzi ham tashqi qiyofa ifodalaydi: Xushtabiatli yigit. Xushtabiatli 
odam. Mana shu soʻz toʻgʻrisida “O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning uchinchi tomida 
quyidagilar yozilgan: “Xushtabiatli ayol. xushtabiat. Neʼmatjon xushtabiatli, uyatchan bir 
yigit boʻlib, odamlar bilan ham juda odobli, bir maromda soʻzlashardi. J. Sharipov, 
Saodat”.
30
28
O'sha joyda 
29
O'sha joyda 
30
“O‘zbek tilining izohli lugʻati.5 tomlik. 1-tom. -Toshkent: O‘zbekistan milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy 
nashriyoti, 2006.
433-bet. 

---

Ayyor soʻzining uchta maʼnosi boʻlib, uchinchi maʼnosi tashqi qiyofa ifodalagan: 
Ayyor boqish. Ayyor tabassum.. Mazkur soʻz haqida “O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning 
birinchi tomida quyidagilar yozilgan: “Ayyor [a. mugʻambir; yalangoyoq, bekorchi] 3. ot 
O‘zbek xalq dostonlarida: hiylagar; aygʻoqchi. Shu orada Alpomish Qalmoq elining 
ayyorlarini oʻtda kuydirib yubordi. “Alpomish” . Ayyor boqish - Kishining tashqi 
koʻrinishiga xos sifat, chunki odamning qarashi va boqishidagi ayyorlik uning tashqi 
qiyofasi bilan ifodalanadi. Shu soʻzining birinchi va uchinchi maʼnolari esa tashqi 
qiyofasini anglatmaydi. 
Baland soʻzi yettita maʼnoga ega boʻlib, birinchi maʼnosi tashqi qiyofa ifodalagan: 
Baland odam. Baland kuyov. U toʻgʻrisida “O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning birinchi 
tomida quyidagilar yozilgan: “Baland [f.-yuqori] 1 Pastdan yuqoriga tomon oʻlchami 
Uzun. Boʻyi uzun; novcha. Baland minora. Baland devor. Baland tom. Boʻyi baland. 
Baland tog‘. Ikki yog‘i baland tog‘ — piyoda yursa, oyog‘i kuyadi. “Nurali”. Mashina bir 
baland tepaning orqasiga oʻtib toʻxtadi. S. Anorboyev, Xamsuhbatlar” .
31
Barvasta soʻzi ikkita maʼnoga ega boʻlgan holda birinchi va ikkinchi maʼnolari 
tashqi qiyofa ifodalagan: Barvasta gavda. Barvasta yigit. Ushbu soʻz haqida “O‘zbek
tilining izohli lug‘ati”ning birinchi tomida quyidagilar yozilgan: “Barvasta [f.-
bogʻlangan, mahkamlangan; yopilgan, rivojlanmay qolgan] 1. Gavdali, keng yagʻrinli. 
Barvasta yigit. Arslonqul barvasta qomat, oʻmrovli, sodda, oʻn sakkiz yashar yigitcha edi. 
Oybek, Navoiy. Akaxonning oyog‘ida orqasi bosilgan kigiz shippak, barvasta gavdasi 
og‘ir chayqaladi. N. Aminov, Qahqaha. 
2.Tik qomatli, kelishgan, ko‘rkam. Barvasta qiz. Men oʻzim oshiq 
boʻlibman Boʻylari barvastaga. S. Zunnunova. Koʻtida kitobi, barvasta, 
31
“O‘zbek tilining izohli lugʻati.5 tomlik. 1-tom. -Toshkent: O‘zbekistan milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy 
nashriyoti, 2006.
146-bet. 

---

lobar, Manglayi kengligi baxtidek ravshan, Gʻ. Gʻulom”.
32
Avliyonamo soʻzi tashqi qiyofa ifodalay oladi: Avliyonamo odam. Avliyonamo 
bola. Ushbu soʻz haqida “O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning birinchi tomida quyidagilar 
yozilgan: “Avliyonamo [a.f.] Avliyoga oʻxshash”. 
Shoʻx soʻzining beshta maʼnosi boʻlib, ikkinchi va uchinchi maʼnolari bilan tashqi 
qiyofani ifodalash mumkin: Shoʻx qiz. Shoʻx koʻzlar. U toʻgʻrisida “O‘zbek tilining izohli 
lug‘ati”ning beshinchi tomida quyidagilar qayd etilgan: “Shoʻx [f. o‘ynoqi; goʻzal 
sevgili] 2. O‘yin-kulgini, hazil-huzulni yaxshi koʻradigan; xushchaqchaq, quvnoq. Shoʻx 
qiz. Bizning yigitlar juda shoʻx boʻladi, — dedi Muharram oʻtirayotib, — bitta namunasi 
mana, qoshingizda turibdi. Shuhrat, Shinelli yillar. Temirjon qishloq qizlarining 
nihoyatda shoʻx, hazil-mutoyiba gaplarga chechet boʻlshilarini koʻp eshitgan edi. J. 
Abdullaxonov, Oriyat. 
3. 
O‘z qiliqlari, ishvasi, noz-karashmasi bilan kishini oʻziga maftun 
qiladigan; oʻynoqi. Shoʻx koʻzlar. Necha kundan beri koʻrsatmayin vaslin 
sogintirdi, Tarahhum aylasun, ul shoʻxi jonon bir kelib ketsun. Hamza”.
33
Yoqut soʻzi omonim boʻlib, uning birinchi omonimi uchta maʼnoda qoʻllanadi, 
shundan ikkinchi maʼnosi tashqi qiyofa ifodalaydi: Yoqut lablar. U haqida “O‘zbek 
tilining izohli lugati”ning ikkinchi tomida quyidagilar yozilgan: “Yoqut [a. - turli rangli 
qimmatbaho tosh]. 2. sft. Qizil, yoqutday qizil. [Odilbikaning] Sarv qomati, .oy kabi yuzi, 
qora qalam qoshi, shahlo koʻzlari, yupqa yoqut lablari har bir kishini oʻziga beixtiyor jalb 
qilardi. J. Sharipov, Xorazm. Bir tup joy.
34
32
“O‘zbek tilining izohli lugʻati.5 tomlik. 1-tom. -Toshkent: O‘zbekistan milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy 
nashriyoti, 2006.
165-bet. 
33
“O‘zbek tilining izohli lugʻati.5 tomlik. 1-tom. -Toshkent: O‘zbekistan milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy 
nashriyoti, 2006.
14-15-betlar 
34
34
“O‘zbek tilining izohli lugʻati.5 tomlik. 2-tom. -Toshkent: O‘zbekistan milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy 
nashriyoti, 2006.
56-57-betlar 

---