Shodieva melixolning genomika fanidan tayyorlagan

 
 
 

---

BIOINFORMATIKA VA GENOMIKA FANLARI KELAJAGI GENITIKA 
INFORMATSIALLAR BANKI 
XXI asrning boshlanishi molekulyar biologiya va bioinformatika sohasida 
erishilgan
ulkan yutuqlar bilan sharaflidir. DNKning alohida qismlarining va turli 
ko‗rinishdagi
organizmlarning keng ko‗lamdagi genom ketma-
ketliklarini ma‘nosini ochishga imkon beruvchi
DNK asosining ketma-ketliklarini aniqlash uchun avtomatlashtirilgan tizimlarni 
yaratilishini
haqli ravishda muhim deb hisoblash mumkin. (Venter et al, 2001.)Inson genomlari
ni, hayvonlar,
o‗simliklar, bakteriyalar va viruslar genomlarini sekvenirlash bo‗yicha keng 
ko‗lamdagi
loyihalarni amalga oshirish nukleotid ketma-ketliklar to‗g‗risidagi axborotlar 
hajmini 
bamisoli
ko‗chkisimon o‗sishga olib keldi [http://www.ncbi.nlm. 
nih.gov/Genbank/ genbankstats.html]
Genetik molekulalarning vazifalari va ularning tuzilishi haqidagi bilimlarning 
to‗planishi 
va
umumlashtirilishi, ularning tahlili molekulyar genetikaning postgenom davridagi 
birmuncha
muhim muammolari sirasiga kiradi. Ma‘lumotlar bazasida to‗plangan ilmiy tajriba 
axborotlar va
DNK ketma-
ketliklari tahlili asosida kompyuter dasturlari yordamida yangi genlarning vazifavi
y
qisqa ma‘lumoti ushbu muammoni echishga yondashuvlardan biridir.
So‗nggi 10-15 yillar mobaynida ilmiy jamiyatlar DNK ketma-ketliklarini 
to‗plashga

---

kuchli e‘tibor qaratmoqdalar va taxminan 310 nukleotid juftdan iborat bo‗lgan 
inson
genomining aniqlangani ushbu faoliyatning cho‗qqisi bo‗ldi [Venter et al, 2001] 
Ayni 
paytda
ma‘lumotlarning asosiy molekulyar-genetik bankida [EMBL, GenBank, DDBJ]
mikroorganizmlar to‗la sekvenirlangan 180 ta 
genomlari va inson 
genomlarini ham qo‗shganda
o‗nlab eukariot genomlar to‗g‗risida ma‘lumotlar to‗plab bo‗lingan, boz ustiga 
aniqlangan
ketma-ketliklar 
hajmi 
shitob 
bilan 
o‗sib 
bormoqda.[ 
MICRO-BES /Complete.html] 
Fan uchun
, tibbiyot va inson hayotining boshqa 
jabhalari 
uchun
olingan axborotlar qiymatini ortiqcha baholab bo‗lmaydi. Biroq, ushbu axborotdan 
samarali
foydalanish uchun uning biologik mazmunini tushunish, ketma-ketlik vazifasini 
belgilash,
ularning tartibga solishdagi rolini va o‗zaro tadrijiy munosabatlarini aniqlash zarur.
Ayni paytda
DNK, RNK va oqsillar ketma-ketligini tahlil qilish uchun matematik uslublar 
tajribaviy
uslublarning o‗rnini bosa olmaydi. Biroq kompyuter uslublarida ixtisoslashgan 
ma‘lumotlar
bazasida to‗plangan DNK ketma-ketliklari to‗g‗risidagi ulkan miqdordagi ilmiy 
tajriba
ma‘lumotlar genomlar tuzilishi va tadriji haqidagi sifat jihatdan 
yangi bilimlarni 
olishning 
 
imkonini beradi. [Kanehisa and Bork, 2003; Galperin, 2004]Aynan genom 
ma‘lumotlarining 
statistik tahlili asosida genetik axborotni tashkil etish to‗g‗risidagi yangi bilimlarga 
ega 
bo‗lish

---

mazkur ishda tavsiya etilgan kompyuter tadqiqotlarining asosiy maqsadidir. XXI 
asrning
boshlarida DNK va oqsillar ketma-ketligining tuzilishi va xossasini o‗rganishga 
yo‗naltirilgan
dasturiy mahsulotlarning keng doirasi yaratildi. [Kolchanov, 1988; Wang et al, 
1999; 
Pevzner,
2000; Momit, 2001; Koonin and Galperin, 2002]Bu dasturlarga joylashtirilgan 
ko‗plab
algoritmlar texnikasini biopolimerlar ketma-ketligini qurishda statistik xossalar va
qonuniyatlarni tadqiq qilish uchun diskret matematikada [Gusfield, 1997] hamda 
matematik
statistika va ehtimollar nazariyasida qo‗llash muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ketma-
ketliklar 
 
o‗zgarishining tadrijiy cheklovini hisobga oluvchi matematik baholash yordamida 
genetik
ma‘lumotlar murakkabligining tahlilini o‗tkazish muhim muammolardan biridir. E
ukariot genlari
ta‘sirliligini tartibga soluvchi ketma-ketliklar genomida kompyuter tadqiqotini 
o‗tkazish 
va
izlash muammosi birmuncha muhimdir. Ketma-ketliklarni tartibga soluvchi 
ma‘lumot
murakkabligining miqdoriy tahlili va ma‘lumotiy tashkillashuvini har taraflama 
tadqiq 
qilish
uchun zamonaviy Internetbop kompyuter dasturlarini yaratish zarur.