Щзбекистон Республикаси Олий ва щрта махсус таoлим

1.2. Muntazam geometrik shaklli namunaning o‟rtacha zichligini aniqlash. 
Ishlatiladigan 
asbob-uskunalar: 
texnik 
tarozi, 
tarozi 
toshlari, 
shtangentsirkulp va cho’tka. 
Ish tartibi. Avvalo namuna sirtidagi chang cho‘tka bilan tozalanadi, keyin 
material tarozida tortiladi va uning o‘lchamlari shtangentsirkulp vositasida 0,1 
mm aniqlikkacha o‘lchanadi. 

---

7 
Agar namuna kub yoki parallelepiped shaklida bo‘lsa, har qaysi yoьi uch 
joyidan o‘lchanadi. Har bir yoqning xaqiqiy o‘lchami uch o‘lchovning o‘rtacha 
arifmetik qiymatiga teng bo‘ladi. 
Namunaning xajmi quyidagi formuladan hisoblab topiladi: 
V=abc,sm
3
(2) 
Bu yerda V – namunaning xajmi, sm
3
hisobida; 
a,b,c- namuna o‘lchamlarining o‘rtacha qiymati, sm hisobida. 
Agar namuna tsilindr shaklida bo‘lsa, uning xajmi quyidagi formuladan 
topiladi; 
V=
4
2
d

h sm
3
(3)
bu formulada V- namunaning xajmi, sm
3
hisobida;
d- namuna (tsilindr) diametrining o‘rtacha qiymati,
sm hisobida; 
h- namuna balandligining o‘rtacha qiymati, sm hisobida. 
Namunaning massasi va xajmi aniqlangandan keyin (1) formuladan 
foydalanib, namunaning o‘rtacha zichligi topiladi. Bunday tajriba har bir 
material uchun ikki marta o‘tkaziladi 
2-LABORATORIYA ISHI 
 Noto‟g‟ri geometrik shaklli namunalarning 
 o‟rtacha zichligini aniqlash. 
Penza, tuf, g‘isht, qurilish qorishmasi kabi materiallar qattiq g‘ovak 
jismlar qatoriga kiradi. Bunday materiallarning o‘rtacha zichligi parafinlash 
usuli bilan topiladi. 
Ishlatiladigan asbob-uskunalar: texnik tarozi, tarozi toshlari, elektr 
plitka, parafin, metall idish, kichikroq yumshoq cho’tka, bir bo’lak sim. 
Ish tartibi. Quruq yoki quritilgan tosh namunasi tarozida tortiladi. 
Namunaga eritilgan parafin cho‘tka vositasida yupqa qilib surtiladi. Parafin 
qotgandan keyin parafinli tosh yana tortiladi. Tosh sirtini qoplashga ketgan 
parafinning massasi va zichligini bilib olingandan keyin parafinning xajmi 
quyidagi formuladan topiladi: 
Vn=
n
n
m

sm
3
, (4) 
Bu formuladan Vn – parafinning xajmi, sm
3
hisobida; 
m
n
- tosh sirtini qoplashga ketgan parafinning 

---

8 
miqdori, g hisobida;
ρ
n
– parafinning zichligi, u 0,93 g/sm
3 
ga teng. 
SHundan so‘ng xajm o‘lchagichga jo‘mrakdan oqib tushgunga qadar suv 
quyiladi. Jo‘mrakdan suv tomishi to‘xtagach, jo‘mrak tagiga toza, yaxshilab 
quritilgan va tarozida tortilgan, xajmi 250 sm
3
li idish qo‘yiladi. Parafinlangan 
namuna ingichka pishiq ip po‘xta bog‘lanib, suvli xajmli o‘lchagichga o‘istalik 
bilan tushiriladi (1-rasm).