Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта махсус таoлим вазирлиги

Munozarali savol: Sezgining mutloo’ yuo’ori sezuvchanligi nima?
Diqqat qiling:
Sezgining mutloo’ yuo’ori sezuvchanligi deb, o’o’zatuvchining eng khp darajadagi kuch bilan ta’sir qilishiga aytiladi. Bizning retseptorlarimizga ta’sir qilayotgan o’o’zatuvchilar kuchining yana ‘am oshirilishi orio’ sezgisini ‘osil qiladi.
‘am o’uyi ‘am yuo’ori mutloo’ chegaraning hlchami turli xildagi shart-sharoitlarga: kishi faoliyatining xususiyati va yoshiga, retseptorning funktsional ‘olatiga, o’o’zolishning kuchiga, uning davom etishi va ‘okazolarga o’arab o’zgarib turadi.
Yodda tuting: Sezgi a’zolari yordamida biz u yoki bu o’o’zatuvchining kuchi va sifatiga o’arab faro’lay olamiz. Sezgilar hrtasidagi bilinar-bilinmas faro’ni ‘osil qiluvchi ikkita o’o’zatuvchi hrtasida mavjud bhlgan minimal faro’ faro’ni ajratish chegarasi yoki ayirma chegarasi deb ataladi.
Sezgilar chegarasining absolyut me’yori bilan belgilanadigan analizatorlarning sezgirligi baro’aror bhlmasdan o’ator fiziologik va psixologik shart-sharoitlar ta’siri ostida o’zgarib turadi. Ushbu shart-sharoitlar orasida adaptatsiya ‘odisasi alo’ida hrin egallaydi.
Diqqat savol: Adaptatsiya nima?
Yodda tuting:
Adaptatsiya yoki moslashuv-sezgi organlari sezgirligining o’o’zatuvchi ta’siri ostida o’zgarishidir.
Bu ‘odisaning uch ‘il turini alo’ida khrsatish mumkin.

1. 
   O’o’zatuvchining uzoo’ muddat davomida ta’sir etishi jarayonida sezgining tamomila yho’olib o’olishi. Doimiy o’o’zatuvchilar masalan, terining ustiga o’hyilgan engilgina yuk tezdayoo’ sezilmaydigan bhlib o’oladi. ‘id bilish sezgilari atrof-mu’itga yoo’imsiz ‘id yoyilganidan keyin khp htmay batamom yho’olib o’olishi ‘am oddiy bir ‘odisadir. Agar tegishli moddani oizda bir oz vao’t sao’lab turiladigan bhlsa, ta’m bilish sezgisining jadalligi susaya boshlaydi va sezgi umuman yho’olib ketishi mumkin.
   
2. 
   Adaptatsiya deb, shuningdek kuchli o’o’zotuvchining ta’siri ostida sezgining zaiflashib o’olishi bilan ifodalanadigan ‘odisaga ‘am aytiladi. Masalan, sovuo’ o’o’zatuvchi ‘osil qiladigan sezgining jadalligi o’hlni sovuo’ suvga solganda susayadi. Biz yarim o’oroni xonadan yoro’in yoritilgan joyga chio’qanimizda oldiniga ko’zlarimiz o’amashadi va tevarak-atrofdagi narsaning faro’iga eta olmaymiz. Birmuncha vao’t htgandan keyin esa khrish analizatorining sezuvchanligi keskin susayib, biz odatdagidek khra boshlaymiz. Yorulikning jadal o’o’zatishi natijasida ko’zning sezuvchanligi susayib ketishini yorulik adaptatsiyasi deb ataladi. Adaptatsiyaning bu ikki turini negativ adaptatsiya deyish mumkin, chunki buning oo’ibatida analizatorning sezuvchanligi susayib ketadi.
   
3. 
   Kuchsiz o’o’zatuvchining ta’siri ostida sezgirlikning ortishi ‘am adaptatsiya deb aytiladi. Ayrim sezgi turlariga xos bhlgan adaptatsiyaning bu turini pozitiv adaptatsiya deyish mumkin. Khrish analizatoriga nisbatan buni o’oronilik adaptatsiyasi deyilib, bunda o’oronilikda uzoo’ vao’t bhlganlik ta’siri ostida ko’zning sezuvchanligi ortadi. Eshitish khnikmasining shunga hxshaydigan shakli sokinlik adaptatsiyasi ‘isoblanadi. Harorat sezgilarida pozitiv adaptatsiya oldiniga bir xil haroratdagi suvga solingan sovitilgan o’hl issio’likni va aksincha oldiniga isitilgan o’hl esa sovio’ni sezgan paytda ma’lum bhladi.