Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта махсус таoлим вазирлиги

Munozarali savol. Diqqatning yhnaltirilganligi nima?


E’tibor bering! Yhnaltirilganlik sub’ektning ehtiyojlariga, uning faoliyati mao’sadlari va vazifalariga mos keladigan ob’ektlarning tanlanganligida, ixtiyoriy yoki ixtiyorsiz tanlashda, ajratishda namoyon bhladi. Diqqat e’tiborning bir xil ob’ektlarda thplanganligi (kontsentratsiyalanishi) ayni paytda barcha begona narsalardan chalishni, bosho’a ob’ektlarning vao’tincha inkor etilishini tao’ozo qiladi.
Diqqat sezgi, xotira, tafakkur va harakat jarayonlarida namoyon bhlishi mumkin. Shu sababli diqqatni biror narsaga o’aratish obektiga (idrok etiladigan buyum, xotira, tafak­kur, harakat tasavvurlari) bog’liq xolda diqqatni namoyon bhlishining o’uyidagi shakllarini: sensor pertseptiv, ao’liy, harakatlantiruvchi shakllarini ajratib khrsatadilar,
Diqqat bamisoli bilish (idrok, xotira va tafakkur) jarayonlari orasida namoyon bhlib, ular samaradorligining oshishiga yordam beradi. Jumladan, idrokning aniq-ravshanligi va thlao’onliligi diqqatga bog’liq, diqqatning susayishi pertseptiv jarayonlarning birmuncha darajada buzilishiga va shakllanayotgan siymoning o’zgarib ketishiga olib borishi mum­kin.


M unozarali savol. Diqqatning qanday turlari mavjud?


Yodda tuting! Xosil bhlish xususiyatiga va amal qilish usullariga khra diqqatning ikkita asosiy turi — ixtiyorsiz va ixtiyoriy turlari mavjud.
Ixtiyorsiz diqqat kishining anglashilgan niyatlari va mao’sadlaridan mustasno tarzda xosil bhladi va o’hllab-o’uvvatlanadi. Ixtiyoriy diqqat ongli ravishda boshqariladigan va tartibga solinadigan diqqat-e’tibordir. Ixtiyoriy diqqat ixtiyorsiz diqqat zamirida xosil bhladi. Diqqatning bu turlari diqqatning darajalari sifatida o’abul qilinishi ‘am mumkin. Diqqatning turlaridan har biri (sensor, ao’liy va xokazolar) turli darajalarda namoyon bhlishi mumkin.
Ixtiyorsiz diqqatning paydo bhlishi jismoniy, psixofiziologik va psixik omillar bilan belgilanadi.
Munozarali savol! Diqqatni qanday o’o’zatuvchilar vujudga keltiradi?
Yodda tuting.
Diqqatni kuchli o’o’zatuvchilar: baland ovoz, yoro’in nur va kuchli xid jalb etadi. Bunda o’o’zatuvchining absolyut jadalligidan khra nisbiy jadalligi, ya’ni o’o’zatuvchining hsha paytda ta’sir qilayotgan bosho’a o’o’zatuvchilar bilan kuch jixatdan o’zaro nisbati a’amiyat kasb etadi. Bu o’o’zatuvchining fao’at kuchiga emas, balki uning bosho’a xususiyatlariga ‘am taalluo’lidir. Jumladan, kichkina buyum­lar yirik narsalar orasida, uchburchak esa thrtburchaklar orasida tezroo’ payo’aladi.