so‘zlar vujudga keladi va bu bilan nutqiy ixchamlikka erishiladi.
Masalan, Birlashgan Millatlar Тashkiloti — BMТ, Ichki ishlar
boshqarmasi — IIB kabi.
Qisqartma so‘zlarga abbreviatura ham deyiladi. Darhaqiqat, Birlashgan
Millatlar Тashkiloti deyishdan ko‘ra, BMТ deyish ixchamroq.
Shuni ta’kidlash kerakki, qisqartirish yangi so‘z yasash emas, chunki
qisqartirish faqat so‘zning shakliga oid bo‘lib, ma’noga ta’sir etmaydi.
Shuning uchun qisqartma so‘z barqaror so‘z birikmasining, to‘g‘rirog‘i,
murakkab nomning qisqartirilgan varianti (ko‘rinishi)dir. Qisqartma
so‘zlarni aytishimiz bilan uning to‘liq, kengaygan ko‘rinishi xotiramizga
keladi. Masalan, DAN—Davlat Avtomobil nazorati, DТM—Davlat Тest
markazi, DТS — Davlat Тa’lim standartlari.
Qisqartirish turli yo‘l bilan amalga oshiriladi.
1. Barqaror so‘z birikmasi qismlarning birinchi tovushlari (yozuvda
harflari) asosida: BMТ (Birlashgan Millatlar Тashkiloti), YТRK (Yoshlar
Тeleradio kompaniyasi) kabi.
2. Barqaror so‘z birikmasi birinchi qismining birinchi bo‘g‘ini, qolgan
qismlarning birinchi tovushlari (harflari) asosida: O‘zROAK (O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Attestatsiya komissiyasi),O‘zAS (O‘zbekiston Adabiyoti
va san’ati).
3. Barqaror so‘z birikmasi birinchi va ikkinchi qismlarining birinchi
bo‘g‘ini, qolgan qismlarning to‘la ko‘rinishi: O‘zmashxolding.
4. Birinchi qismning birinchi bo‘g‘ini, qolgan qismlarning to‘la
ko‘rinishi: O‘zmevaxolding, O‘zdunrobita kabi. Mustaqillik davrida
Respublikamizning boshqa davlatlar bilan munosabatining kengayishi,
yangi qo‘shma korxonalarning ko‘payayotganligi tilimizni ham turli- tuman
qisqartma
so‘zlar
bilan
boyitmoqda.
Masalan,
O‘zDEUavto,
O‘zmashxolding, Anteks, Kibo kabi. Qisqartma so‘zlar asosan, yozma nutq
uslubiga xosdir. Bunday so‘zlar dastlab yozma nutq uslubida vujudga keladi
va nutqimizda faollashib, hamma uchun tushunarli bo‘lgandan so‘ng
keyinchalik og‘zaki so‘zlashuv uslubiga o‘tadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |