Sobitjon Inog’omov farmasevtik qurilmalarida

Qiyoslash
ni o‘tkazish
Tashqi ko‘rik
1. Tashki ko‘rikda qiyoslanayotgan konduktometrni quyidagi talablarga mos 
kelishlari o‘rnatiladi:

---

95
-konduktometr qiyoslashga pasporti (formulyari) va foydalanish bo‘yicha 
qo‘llanmasi bilan , shuningdek avvalgi qiyoslash haqida guvohnomasi bilan taqdim 
etilishi lozim; 
-davriy qiyoslashda konduktometrni butlanganligi pasportda ko‘rsatilgan
butlanganligiga muvofiq kelishi zarur. Ta’mirlashdan keyingi birlamchi 
qiyoslashda butlovchi qismlarni mos kelmasligiga yo‘l qo‘yiladi; 
-etalon bo‘lgan konduktometr korxona-tayyorlovchining yoki qiyoslovchi 
tashkilotning buzilmagan tamg‘asi va belgisiga ega bo‘lishi lozim. Agar tamg‘a 
(belgi) buzilgan bo‘lsa buzilish sabablari ko‘rsatilgan akt (rasmiy xujjat) taqdim 
etilishi kerak. 
2. Konduktometr quyidagi tashqi nuqsonlarga ega bo‘lmasligi shart: 
- boshqarish organlarida, bo‘lakli qismlarida, qisqichlarida klemmalarida,
shtutserlarda, biriktiruvchi simlarida, kabellarida, quvur o‘tkazgichlarida 
nosozliklar;
- siferblatlar va raqamli tablolarda ifloslanishlar; 
- markirovkalar va yozuvlarni noaniq bo‘lishi; 
-korpusini va tashqariga chiquvchi konstruktiv elementlarni shikastlanishlar;
- birlamchi qayta hosil qiluvchilarni bo‘shliqlaridan suyuqlikni oqib ketishi.  
 
Namunalash 
1. Konduktometrni namunalashda quyidagilar tekshiriladi: 
- boshqarish organlarini nazarga olingan vaziyatlardagi istalgan xolatlarga, 
yurish moyilliklari o‘rnatish va sozlashga imkoniyatlari, edirilishlarni mavjud 
emasligi va o‘rnatilgan sharoitlar, haqida qayd etishlarni ishonchliligi;
- konduktometrni signalini ta’minlovchi to‘rga ulash qurilmasini 
sozlanganligi va saqlagichning nominal tok qiymatini talab qilingan qiymatlarga 
mos kelishi;
- konduktometrni texnik xolatlari boshqa parametrlar bo‘yicha uni 
foydalanishga oid qo‘llanmasiga mos kelishi.
2. Asosiy xatoliklarni aniqlash.

---

96
2.1. 
Asosiy 
xatoliklarni 
qiyoslanayotgan 
va 
etalon 
bo‘lgan 
konduktometrlardan foydalangan holda bitta o‘sha nazorat eritmalarining 
solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchash natijalarini solishtirish usuli bilan 
aniqlanadi.
2.2. Asosiy xatoliklarni konduktometrni har diapozonida (ost diapozonida)
uchtadan kam bo‘lmagan nuqtalarda aniqlanadi. Nuqtalar o‘lchashlarni 
boshlang‘ichda 10%—30%, o‘rtada 40 %—60 % va oxirlarida 70 %—90 % 
uchastkalar diapazonida (ost diapazon) olib boriladi; o‘lchashni yuqori 
chegaralarini pastkisiga nisbati bo‘lgan konduktometrlar uchun, 10:1 dan ortiq 
o‘lchash diapozonida (ost diapozonida) va me’yorlashtirilgan nisbiy xatoliklarida 
tekshiriladigan nuqtalar soni o‘lchash diapozonini har bir o‘ntalik razryadida 
uchtadan kam bo‘lmasligi kerak. 
Asosiy xatoliklari me’yorlashtirilgan konduktometrlarni qiyoslashda har bir 
qiyoslanayotgan nuqtada solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni uchtadan kam 
bo‘lmagan o‘lchashlari o‘tkaziladi va tashkil etuvchi (sistematik va tasodifiy) 
xatoliklari me’yorlashtirilgan konduktometrlarning qiyoslashda beshtadan kam 
bo‘lmagan o‘lchashlar amalga oshiriladi. Har bir o‘lchashdan avval 
qiyoslanayotgan konduktometr ko‘rsatkichini (chiquvchi signal) muhim 
o‘zgarishini ta’minlash lozim. Bunga konduktometr uchun bitta o‘sha qiyoslash 
eritmasi namunasini o‘lchashni ost diapozonida to‘ldirilgan va moslashtirilgan 
qayta hosil qiluvchilar bilan almashtirishda erishiladi, bunda keyingi o‘lchashlar 
orasidagi vaqt oraliqlari 5 minutdan kam bo‘lmasligi kerak.
2.3. Asosiy xatoliklarni yo‘l qo‘yiladigan qiymatlarining chegaralari 1,0%
ko‘p bo‘lgan konduktometrlarni qiyoslashda, xatoliklarni baholashda birinchi 
ikkita o‘lchashlar natijalarini inobatga olmaslikka yo‘l qo‘yiladi qaysiki, agar ular
bir-biridan va (yoki) keyingi o‘lchash natijalaridan asosiy xatoliklarni yo‘l 
qo‘yiladigan qiymatlaridan ikki chegaradan ortiq farqlansa; bunda o‘lchashlarni 
umumiy soni hisobga olinmagan sonlarga ko‘paytirilishi kerak.
2.4. Etalon bo‘lgan va ishonchlanadigan konduktometrning birinchi qayta
hosil qiluvchilarini o‘lchashdan avval, konduktometrni foydalanishga doir 

---

97
qo‘llanmada ko‘rsatilgan tartibda, o‘lchashga mansub bo‘lgan nazorat eritma bilan 
yuviladi.
Konduktometrni asosiy xatoliklarini u bilan birga qo‘yiladigan butlovchilari 
tarkibiga kiruvchi barcha birlamchi qayta hosil qiluvchilarda aniqlanadi 
(qo‘llanishi albatta konduktometrni sozlashni shart qilib qo‘ygan butlovchi 
qismlardan tashqari). 
Etalon bo‘lgan va qiyoslanadigan konduktometrning birinchi qayta hosil 
qiluvchilarida nazorat eritmasi haroratini yo‘l qo‘yiladigan farqlari quyidagilardan 
oshmasligi kerak:
- 0.02
o
S — asosiy xatoliklarni (yoki uni tizimiy tashkil etuvchi xatolikalrni) 
yo‘l qo‘yiladigan chegaralarini qiymatlari ±1,0% dan kam bo‘lgan 
konduktometrlar uchun;
- 0,1
o
S —asosiy xatoliklarni (yoki uni tizimiy tashkil etuvchi xatolikalrni) 
yo‘l qo‘yiladigan chegaralarini qiymatlari ±1,0% dan ko‘p bo‘lgan 
konduktometrlar uchun.
Konduktometrlarni termokompensatsiyada qiyoslashda etalon bo‘lgan va 
qiyoslanadigan konduktometrning birlamchi qayta hosil qiluvchilaridagi nazorat 
eritmaning harorati 25°S bo‘lishi lozim, ya’ni qiyoslaanayotgan konduktometrga 
ruxsat berilgan chetlashishlarda. Bu esa foydalanishga oid yo‘riqnomadagi 
me’yoriy 
sharoitlarda, 
etalon 
bo‘lgan 
konduktometr 
uchun 
(termokompensatsiyaga ega bo‘lmagan) x ±0,02 °S yoki ± 0.1 °S oraliqdagi 
og‘ishishlarga muvofiq keladi.
Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchash (ko‘rsatkichlarni sanash)
birlamchi qayta hosil qiluvchilaridagi nazorat eritmaning barqaror haroratni 
o‘rnatishda o‘tkaziladi. Bu haqda konduktometrning ko‘rsatkichni olish uchun
etarlicha bo‘lgan vaqt muddatlaridagi (biroq 1 minutdan kam bo‘lmagan) 
ko‘rsatkichlarini doimiyligi guvohlik beradi. Bunda bitta o‘lchashni bajarish
uchun lozim bo‘lgan vaqt 30 minutdan oshmasligi kerak. O‘xshash bo‘lgan, sanash 
qurilmali konduktometrlarni ko‘rsatkichlarini bo‘lim qiymatlarini 0,5 gacha 

---

98
yaxlitlash bilan sanaladi, bunda sanash xatoliklari 0,25 bo‘laklash bahosini 
tashkil etadi.
2.5. Asosiy xatoliklarni qiymati % quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: 
%
100


