Sotsiologiyaning fan sifatida vujudga kelishi va taraqqiyotini asosiy bosqichlari

XVII – XVIII asrlarga - kelib amaliyot masalasi bilgan Shug’ullanish
kuchaydi, Inson tabiyatni o’rgana boshladi. Natijada insonning tabiatni o’rganish,
o’zgaritishga qaratilgan faoliyati kuchaygan bir davrda amaliyot mohiyatini
tushunish, amaliyot bilan nazariya nisbatini aniqlash alohida ahamiyat kasb eta
boshladi. Frantsuz mutafakkirlari ilmiy bilishning amaliy ehtiyojlariga xizmat
qilishini ta’kidlaganlar. Gegelda amaliyot nazariyadan ustun turgan. Marksizm-
lenenizm ta’limotida esa amaliyot sub’ektiv tarzda talqin qilinadi. Kundalik -
turmushdan cheklandi. Amaliyot kishilar o’rtasidagi iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy
munosabatlarni o’z ichiga oladi. Demak:
Amaliyot - tashqi olamdagi ob’yektiv mavjud bo’lgan narsa o’zgarish bo’lib,
bu o’zgarish umri tugagan eski ijtimoiy tuzumning hodisalarga faol ta’sir etish,
ularni o’zlashtirish va qayta kurish yo’li bilan insonning uni o’rab turgan tabiiy
ijtimoiy muhitga kirib borish jarayonidir. Amaliyotda 2 ta tizim. Sotsial
revolyutsiyaning asosiy masalasi - siyosiy hokimiyat ob’yekt va sub’yekt bir-biri
bilan dialektik bog’liqda bo’ladi. 
Amaliyot ob’yekti – ob’yektiv reallikning sub’ekt tomondan qayta
qurilayotgan jamiyatdir. Unga kishilardan tashqari, mehnat qurollari, vositalari,
texnika ham kiradi. Demak, amaliyot ham ob’ekt-sub’ekt", ham "sub’ekt-sub’ekt"
munosabatlari jarayonida shakllanadi va rivojlanadi.
Amaliyotning asosiy Shakllari quydagilardan iborat:
1) Ishlab chiqarish faoliyati shakli (tabiyatni o’zgartirishga qaratilgan faoliyat
- bu eng muhim Shakli)
2) Ijtimoiy munosabatlar Shakli (jamiyatni o’zgartirishga qaratilgan faoliyat
ham deyiladi)
3) Ijtimoiy mexanizmni boshqarish faoliyati.
4) O’zbekiston Respublikasida mustaqillikni ta‘minlash va mustahkamlash
uchun olib borilayotgan faoliyat Shakli (Hozirgi davrdagi shakli).
5) Ilmiy ekperiment (tajriba) Shakli.

---

6) Insonning texnik faoliyat Shakli. Texnika so’zi lug’aviy ma’nosi "malaka",
"uddalay olish" degan so’zlarga to’g’ri keladi. (texnika va texnologiyadan
amaliyotda foydalanish masalasi asosiy evalyutsion ta’limotga ko’ra (biologiyada)
organik dunyo tarixiy masalalardan)