Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Buxoro amirligi-
ning Rossiya
protektoratiga
aylantirilishi
odsho hukumati tomonidan yangi bosib olingan hududlarda Samarqand va Kattaqodg‘on bodimla- ridan iborat Zarafshon okrugi tuzildi. Unga general Abramov boshliq qilib tayinlandi. Zirabuloq jan- gidan keyin Amir Muzaffar o‘z magdubiyatini tan olib, fon Kaufmanning Turkiston general-gubematorligining yangi chega- ralari haqidagi taklifini qabul qilishga majbur boddi. Shu bilan Rossiya imperiyasi istilochilik yurishlarining ikkinchi bosqichi yakunlandi.
F


Bobobek. Jo‘rabek.
Shahrisabz hokimi Kitob hokimi

on Kaufman 1868-yil 23-iyunda Samarqandda Amir Muzaffar bi­lan Buxoro amirligini Rossiya imperiyasining protektoratiga aylantirgan shartnomani imzoladi. Unda amir urush boshlanishida aybdor ekanligi, abadiy do‘stlik belgisi sifatida Rossiya qo‘shinlarining harbiy xarajat- lari uchun 500 ming rubl todanishi e’tirof etildi. Shartnomaga koda bosib olingan Toshkentdan Samar- qandgacha bodgan barcha hudud - Xo‘jand, 0‘ratepa, Panjikent, Jizzax,
Samar qand, Kattaqo‘rg‘on shaharlari Rossiya imperiyasi ixtiyoriga oddi.
Amir o‘z ixtiyorida qolgan hudud- larni boshqarishda Turkiston gene- ral-gubernatorining kodsatmalariga rioya etish majburiyatini oldi. Siyosiy qaramligi uchun tarixchilar tomoni-
2
- 0‘zbekiston tarixi, 9
dan Buxoro hukmdori vassal deb ham yuritiladi. Rossiya savdogarlariga amirlikda erkin savdo qilishiga sharoit yaratib berish va ularni himoya qi- lishni o‘z zimmasiga oldi. Rossiyalik savdogarlarga savdo agentliklarini ta’sis etishga ruxsat berildi, tovarlardan olinadigan boj umumiy qiymat- ning 2,5 foizidan oshmasligi belgilanib, ular amirlik hududidan boshqa davlatlarga erkin odish huquqini oldi.
Mazkur shartnoma amirlikni tahqirlagan, huquqsizlikka va qashshoq- likka mahkum etgan sharmandali shartnoma boddi. Amirning tobelik si- yosatidan norozi bodgan kuchlar o‘z harakatini boshladi. Xalq tomonidan qo d 1 ab-quvvatlangan Amir Muzaffarning katta o‘gdi Abdumalik to‘ra, Jodabek va Bobobeklar boshchiligidagi qo‘shin Samarqandni ozod qilish uchun kurashlarini davom ettirdi. Ular Amir Muzaffarning taxtdan tushi- rilganligini va Abdumalik to‘ra amir etib tayinlanganini e’lon qildi. Xalq qo‘shinlari avval Shahrisabzni, so‘ng Qarshi va Karmana shaharlarini o‘z qodlariga olishdi. Turkiston general-gubernatori fon Kaufman tomonidan bu harakatlarning oldini olish va bostirish uchun I. F. Abramov boshchi­ligidagi qo‘shin yuborildi. Zamonaviy qurollar bilan ta’minlanmaganligi sababli janglarda qo‘zg‘olonchilar egallab olgan hududlaridan birin-ketin surib chiqarila boshlandi. Natijada Abdumalik to‘ra Xiva xonligi hudu- diga, undan Afg‘onistonga o‘tib ketdi. Afg‘on amiri Sheralixon Angliya bilan yaqinlashib kelayotgan urushda Rossiyaga tayanishini rejalashtir- gani uchun unga y or dam bermadi. Hech qayerdan y or dam ololmagan Abdumalik to‘ra Peshovarga ketadi va u yerda 1909-yilda vafot etadi. Shunday qilib, Rossiya imperiyasining 0‘rta Osiyodagi istilochilik uru- shining ikkinchi bosqichi Samarqandning egallanishi va Buxoro amir- ligining Rossiya imperiyasi protektoratiga aylanishi bilan yakunlandi.
B