Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Qoraqalpoqlarning
ijtimoiy hayoti

oraqalpoqlar urug‘larga bo‘lingan, ular da yerdan foydalanish jamoa tariqasida kechar edi. Urug‘- lar sug‘orish kanallari qazilishi uchun mas’ul bodishgan. Chorva xususiy mulk bodgani bois unga urug‘ tamg‘asi uri- lar va jamoa yaylovlarida boqilar edi. Qoraqalpoqlarning har bir ovul aholisi bitta urug‘ga mansub edi. Qoraqalpoqlarni boshqarish qulayroq bodishi uchun Muhammad Rahimxon I «Qoraqalpoq ulusi»ni shakllan- tirdi, barcha qoraqalpoq jamoalari ana shu ulusga kirgan. Ulusni boshqa­rish xonning ixtiyorida edi. Urugdar va qabilalar ancha yirik guruhlarga birlashtirilib, ularni boshqarish uchun xon saroyining oliy amaldorlari -
otaliq va beklarbegi tayinlangan. Ayrim viloyatlarni boshqarish uchun tayinlangan hokimlar, odatda, xonning yaqin qarindoshlari bodishgan.
Qoraqalpoq ruhoniylari, eshonlari va aholining nufuzli kishilari Xiva xonlarining alohida homiyligida bodgan. Qoraqalpoqlar orasida sudlaming ikki turi — qozilar sudi va biylar sudi mavjud edi.
O ‘zirtgizni si/iang!
XIX asr boshlarida qoraqalpoqlar ... Qoraqalpoqlar ... yashaganlar XIX asr o‘rtalarida ... Sudlarning ikki turi - ...
Q
Xo‘jaligi va
mashg‘ulotlari
oraqalpoqlar XIX asrning ikkinchi yarmiga ke- lib odroqlashib, dehqonchilik ular hayotida asosiy odinni egallay boshladi. Ammo chorvachilik ham yetakchi sohalardan biri bodib qolaverdi. Dehqonchilik ishlari qizgdn vaqtlarda qoraqalpoq oilalari ekinzor yerlarning qulay bir joyiga o‘z odovlarini qurib mehnat qilganlar. Ana shunday tinch mehnat bilan band bodgan paytlarda bosqinchilik bilan boylik orttirishni kasb qilib olgan qaroqchi guruhlar qoraqalpoqlar odovlariga to‘satdan hujum qilar edi. Bu kutilmagan bosqin natijasida ular ko‘plab mol-mulklaridan ajralardi. Bunday paytlarda yurt oqsoqollari Xiva xonidan o‘zlarini himoya qilish- ni sodab choparlar yodlardilar.
Qoraqalpoqlar hayotida baliqchilik va ovchilik ham muhim odin egallagan. Amudaryoning bo‘ylarida va Orol dengizi atrofidagi kodlarda baliqlar serob bodib, ular ko‘plab oila hamda urugdar uchun asosiy tirik- chilik manbayi edi. Hatto sharqdan g‘arbga borayotgan savdo karvonlari tuzlangan baliqni ko‘p miqdorda ana shu baliqchilik bilan shug‘ullanuvchi oilalardan olib ketardilar. Qoraqalpoqlar, asosan, ro‘zg‘or uchun zarur buyumlarni tayyorlash bilan shug‘ullanar edilar. Ehtiyojdan ortgan bu-
y umlar esa bozorga chiqarilgan. Ular odovlarning atrofini odash uchun matolar, tuya junidan guldor namatlar to‘qir edilar. Ularning xalq amaliy san’atida odovlar uchun o‘ymakor eshiklar, uy-ro‘zg‘or bu- yumlari yasash, gilam to‘qish, kashtachilik yuqori darajada rivojlangan. Bu qoraqalpoqlarda xo‘jalik va turmush talablarini ta’minlab turuvchi hunar- mandchilik sohalarining ham rivojlanganligini, ular, ayniqsa, yog‘och va suyakka ishlov berish borasida Qoraqalpoq bezaklari qodi gul usta bodishganligini kodsatadi.
_TO‘zingizni sin ang!
'