So‘z boshi xalqimiz shuni yaxshi bilishi kerak: oldimizda uzoq va mashaqqatli yo‘l turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz o‘qib
Download 1.85 Mb. Pdf ko'rish
|
|
3.4. Ikki tilli ta’lim tizimlari Pedagogik ahamiyati. Umumta’lim maktabi ikki tilli (yoki ikki tilli) ta’limni joriy etish bilan bog‘liq muammolarni hal qiladi. Yetakchi etnik guruhning tili millatlararo muloqotning noyob vositasi va milliy o‘ziga xoslik kafolati, jahon madaniyatiga ega bo‘lgan asosiy vositachi ekanligi inobatga olinadi. Ikki tilli ta’lim samarali ta’limning eng istiqbolli usullaridan biri hisoblanadi. Katta ko‘p tilli jamoalarga ega bo‘lgan ko‘plab mamlakatlarda ta’lim tizimida ikki tilli, uch tilli va undan ko‘proq ta’lim yo‘lga qo‘yilgan: Rossiya, Avstraliya, Belgiya, Qozog‘iston, Kanada, AQSh, Finlyandiya, Shveytsariya va boshqalar. Ta’limdagi tillarning rolini baholashda har bir etnosning nutqning o‘ziga xos pragmatikasi borligini va ijtimoiy-madaniy qadriyatlarning nutq uslubi, muayyan modal fe’llardan foydalanish, axloqiy me’yorlarga mos keladigan so‘z qo‘shimchalari orqali o‘tishini hisobga olish kerak. Ikki tilli ta’lim orqali ko‘p tilli va ko‘p madaniyatli makonda madaniyatlararo aloqalarning vakolatlari olinadi. Shu munosabat bilan, ikki tilli ta’limning madaniy yo‘nalishi alohida ahamiyatga ega, chunki tillar nafaqat madaniyatlararo aloqaga xizmat qiladi, balki turli subkulturalarning fikrlash, his qilish, xulq-atvor va boshqa ma’naviy qadriyatlari bilan tanishadi. Ikki tilli ta’lim madaniy, etnik o‘ziga xoslik va xilma-xillikni anglashga, milliy qadriyatlarga qo‘shilishga imkon beradi. Bunday 146 mashg‘ulotlar tufayli turli etnik tillarda so‘zlashuvchi guruhlar o‘rtasida aloqa o‘rnatiladi, ijtimoiy harakatchanlikning kafolatlaridan biri sifatida qo‘shimcha til bilimlari olinadi. Ikki tilli ta’lim jarayonida turli til va madaniyatlarning umumiy va o‘ziga xos ma’ruzachilarining o‘zaro ta’siri, o‘zaro bog‘liqligi va xabardorligi ro‘y beradi. Bolaning majoziy tafakkuri til bilan uzviy bog‘liq holda shakllanadi va qiyosiy ma’nolarga asoslangan ikki tilli so‘zlashuv bu va o‘sha madaniyatni yanada yaxshiroq tushunishga va shuning uchun etnik nizolarni olib tashlashga imkon beradi. Ikki tilli maktab o‘quvchilari boshqa tengdoshlariga qaraganda kengroq madaniy ufqlarga ega. Ular madaniyatlararo muloqotga yanada ochiq. Bu, ayniqsa, iqtidorli odamlarning ikki tilli ta’limida sezilarli. Ijtimoiy qatlamlarning past darajadagi o‘quvchilari ko‘pincha ona tilini begona va tushunarsiz madaniyatning bir qismi sifatida qabul qiladilar. Bunday talabalar biron bir tilda munosib ta’lim olishmaydi. Rossiyadagi ikki tilli ta’lim rus tili va madaniyati, boshqa etnik guruhlarning tillari va madaniyati teng darajada xabardorligini shakllantiradi. Ammo rus tilini bilmasdan, terminologiyasi milliy tillarda mavjud bo‘lmagan matematika, fizika, biologiya fanlarini o‘zlashtirish mumkin emas. Ikki tilli ta’lim orqali rus tilidagi madaniyat va Rossiya xalqlarining lingvistik madaniyatining dialogik funktsiyasi Rossiya Federatsiyasida turli yo‘llar bilan namoyon bo‘ladi. Katta avtoxronik til guruhlaridan tashqari, Rossiyada o‘z ona tillari va an’anaviy madaniyatlarining moslashuv va tartibga solish funktsiyalari zaiflashgan tubjoy ozchiliklarning maxsus guruhi mavjud. Ularning aksariyati yozilmagan, ushbu etnik guruhlarning yoshlari deyarli o‘z ona tillarini bilishmaydi. Bunday sharoitda ikki tilli ta’lim kichik etnik guruhlarning tillari va madaniyatini saqlashga yordam beradi. Shunday qilib, Shimoliy kichik xalqlarni ikki tilli ta’lim berishda, yozma madaniyati kam rivojlangan etnik-madaniy guruhlar ishtirok etishini yodda tutish kerak. Bu holda ikki tilli ta’limning vazifalari bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda ozchiliklarning tili va madaniyati bo‘yicha ma’ruzachilar dominant etnik-madaniy guruhning madaniy qadriyatlari bilan boyitilgan tilini o‘rganadilar. Keyin subkulturaning tashuvchilari rus ko‘pchiligining tili va madaniyatini chuqurroq o‘zlashtiradilar, 147 o‘zlarining madaniy qadriyatlarini, birinchi navbatda rus tilidagi yozuvlarni, adabiyotni yaratadilar. Bundan tashqari, ular sifat jihatidan yangi madaniy qadriyatlarni, shu jumladan ona tilidagi adabiyotlarni vujudga keltirishi kutilmoqda. Ikki tilli ta’limning istiqboli ayon: rus va boshqa etnik guruhning tili, madaniy va ma’rifiy vazifalarida turlicha. Shunday qilib, Rossiya Federatsiyasining hududlari va hududlarida rus tili dominant til sifatida harakat qiladigan sharoitlarda, etnik respublikalar hududlarida esa bu holatni mahalliy etnik guruhlarning tillari bilan taqqoslash mumkin. Ikki tilli ta’lim (rus va nodavlat tillarida) milliy maktablarda olib boriladi. Ularning soni o‘sib bormoqda: 90-yillarning boshlarida umumiy ta’lim muassasalarida bunday maktablarning 13 foizi, 2011 yilda esa 45 foizi bor edi. Milliy maktablarda ona tili alohida fan sifatida o‘rganilishi mumkin. Ba’zi hollarda barcha mashg‘ulotlar unda o‘tkaziladi. 2011 yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, milliy maktablarda 239 til va lahjalarda 89 til o‘rganilmoqda; shulardan 39 ta tilda darsliklar olib boriladi. Ona tili va adabiyotini o‘rgangan talaba imtihon doirasida ixtiyoriy fan sifatida qatnashishi mumkin. Bundan tashqari, rus tilida davlat tili sifatida imtihon talab etiladi. Download 1.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|