Statistikasi

' л О а п  
o l d i n ^ y jig a  
n is b a la n , 
%
2 0 0 0 'у 1 ] е з
n is b a la n ,
m a r l:)
o '7 id a r t
u ld in ^ p  
niSbSEnn, %
2 W 0
I.O U
I.U O
i m
1 2 6 6 ,9
3 5 6 ,0
3 5 6 , 0
1 .3 ^
1 3 9 ,1
1 ,3 9
3 9 ,1
2 0 0 2
1 8 6 4 ,2
9 5 3 ,3
5 9 7 ,3
2 .0 5
1 4 7 , ]
2 , 0 5
4 7 ,1
2 0 0 3
2 3 4 2 ,1
U 3 I , 2
4 7 7 , 9
2 .5 7
1 2 5 , 6
2 . 5 7
2 5 , 6
2 0 0 4
2 7 4 2 , 0
1 8 3 U
3 9 9 , 9
3,1
1 1 7 ,1
3 , 0 0
17,1
2 0 0 5
3 5 1 0 , 9
2 4 U 0 ,U
5 6 8 * 9
3 , 6 4
1 2 0 , 7
3 , 6 4
7 0 , 7
2 0 0 6
4 0 4 2 , 5
3 l 3 t , 6
7 3 1 , 6
4 , 4 4
1 2 2 ,1
4 , 4 4
2 2 1
2 0 0 7
5 t 0 0 . 9
4 1 9 0 , 0
Ю 5 М
5 , 6 0
1 2 6 , 2
5 , 6 0
2 6 , 2
2 0 0 8
8 7 6 0 ,8
7 8 4 9 , 9
3 6 5 9 , 9
9 . 6 2
1 7 1 , 7
9 , 6 2
7 1 , 7
2 0 0 9
1 0 9 8 5 ,0
1 0 0 7 4 ,1
2 2 2 4 . 2
t2 .U 3
1 2 5 . 4
1 2 , 0 6
2 5 . 4
4.3-jadval ma’iumotiaridan ma’Iumki, respublikada budjet daro­
madlari keying! 8 yilda yuqori darajalarda oshib borgan va o'sish 
tendensiyasiga ega. Masalan, 2007-yilda 2000-yilga nisbatan budjet
! 0 6

---

daromadlari 4,2 mlrd. so'mga yoki 4,6 marta oshgan. Bu ko'rsatkicli 
bazis Lisulda hisoblaganda jiida yiiqori darajalai^ga erishilgandek tuyuladi. 
Aslida esa 0 ‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishi 2003-yildan boshJab 
barqaror rivojianish tendensiyasiga ega. Masalan, 2003-2007-yillar- 
da qo‘shimcha o'zgarish sur’ati deyarti bir xit darajada saqianmoqda.
0 ‘rtacha yiilik mutlaq o'zgarish quyidagi fonnijla bi)an aniqlanadi:
Д
356,0
 + 
597,3
 + 
477,9
 + 
399,9
 + 
568,9
+ 
731,6
 +
1058,4
 + +
4190,0
 + 
3659,9
-ь 
2224,2
= 1119,3 
m/rd, so'm.
0 ‘rtacha yiilik o‘zgarish sur’ati o‘rlacha geomctrik formula bUan 
hisoblanadi:
i l y , 
1) 910,9 
^
= 1,282 
yoki 
128,2%.
yoki
T = ^ R ^ x R , - x . . . x R ^  =
= ^l,39Ix 1,471X 1,256x1,171 x 1,207 x 1,221 x 1,262 x 1,717 x 1,254 -
= 0 2 ,0 6 yoki 128,2%.
Bu degani, o ‘rganilayolgart davrda (2000-2009-yil) davlat bud- 
jetining daromadlari bar yili o‘rtacha 1119,3 mlrd. so'mdan oshib 
borgan. Ushbu ko'rsatkichlar davlat budjetining istiqboldagi prog- 
nozini tuzishda ishlatilishi mumkin, Davlat budjeti daromadlari va 
xarajatlari bilan makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar o'rtasida bog'liqlik 
mavjudligi hammaga ma'lum. Mana shu bog'liqlikni o‘tganishda moliya 
statistikasida parallel qatorlardan, nisbiy miqdorlardan, korrelat- 
sion-regression tahlil, indeks va boshqa metodlardan foydalaniiadi.
Davlat budjeti daromadlari va yalpi ichki malisulot summasi 
bo'yicba parallel qatorlarini tuzib, ular o‘rtasidagi bog'Iiqiikni (alo-
107

---

qani) elastiklik koeffitsiyenti orqali liam baliolash nuimkin (4,4- 
jadval).
4.4-jadval
K u 'rsalk ich b r
2003
2004
2005
2007
2009
1, Y alM qo 'sh im ch a o ‘zgarish s u r'a ti 
{zanjirsim on usulda), %
32,0
23.9
30,6
32,2
27,4
2. Biidjet darom adlarining q o 'sh im c h a
o 'z g arish su r'a li (zanjirsim on usulda), %
25,6
17,1
20,7
26,2
25,4
3. Eiastikiik koefrusiyenllari
0,80
0,72
0,68
0,81
0,93
4.4-jadval ma’lumotlari 2003-2009-yil]arda budjet daromadlarining 
qo'shimcha o‘sish sur’ati yalpi ichki mahsulot bo‘yicha qo'shim cha 
o‘sish sur’atidan pastligini ko‘rsatadi. Bu iilar o'rtasidagi bog‘!iqIik 
yaxshi emasligidan dalolatdir. Ushbu bog‘liq]ikka baho berish uchun 
eiastikiik koeffitsiyenti hisoblanadt;
Лх
bu yerda: Ду - davlat budjeti daromadJarining qo'shim cha 
o'sish sur’ati; Дх ~ yalpi ichki mahsulotning qo'shim cha o'sish 
sur’ati.
Eiastikiik koeffitsiyenti yalpi ichki mahsulotnibirpunktga o'sishida 
davlat budjeti daromadlari qancha punktga (bizning misolda foizga) 
0‘sishini ko'rsatadi. Masalan, 2003-yilda yalpi ichki mahsulot bir 
foizga o ’sishi biian davlat budjeti daromadlari 0,8 foizga ortadi, 
2009-yiIdaesa-0,93%.
Indeks metodi yordamida davlat budjeti daromadlari darajasi va 
makroiqtisodiy ko'rsatkichlar o ’rtasidagi bogOiqlikni o'rganishga 
to'xtalamiz.
Davlat biidjetining daromadlari darajasiga yalpi ishlab chiqaril- 
gan mahsulot va ko’rsatilgan xizmatlar hajmining o’zgarishi, yalpi 
ishlab chiqarilgan mahsulot va ko'rsatilgan xizmatlarda yalpi ichki 
mahsulot hissasining o ’zgarishi, yalpi ichki mahsulot va milliy mah­
sulot nisbatining o ’zgarishi, yalpi milliy mahsulotda foydalanilgan 
milliy daromad hissasining o ’zgarishi, foydalanilgan milliy daro- 
madda davlat budjeti daromadlari hissasining o’zgarishi ta ’sir qiladi.
108

---

Agar davlat biidjeti ciaromadltirining boshlangdch dariijasini 
Yj, bilan, yuqorida sanab odilgan oniillarni — 
J,, 
bilan
beigilasiak, daromadlaming sliu oiniilarning o'zgarishini hisobga oi- 
gan holdagi darajasi quyidagicha hisoblanadi:
Y = Y * J
‘ jj 
-'ll
Y 
= Y 
-
Lib 
I
m
ti
^ J„
Y 
= Y
Ijhv 
Ijb
Y, ь = Y ,, M
lahvz 
iLibv 
к
Y 
= Y 
* J
* labivgd 
* Ijh v g
Bu tengliklardan foydalanib, ayrim omiliar hisobidan davlat 
budjeti daroinadlarining o ‘zgarishini quyidagi formulalar bilan 
aiiiqlaymiz;
AYa = Y,-Y,^
^ Y , = Y , , - Y ,
AY = Y, ^ - Y, ^
V 
lahv 
ijo
AY = Y 
- Y
Д 
^
J
- Y,^^^
Shunday qilib, budjet darom adlarining umumiy mullaq 
o ‘zgarishi quyidagiga teng:
AY = A Y a + AYb + AYv + AYg + A Yd
4.5-jadval