Statistikasi

l - ( l + 
i y
Misol. Renta har yili 500 ming so'mdan toManadi, yiliik foiz 
stavkasi 6%. Ustama yil oxirida yoziladi, Renta 10 yil to'Iansa, uning 
hozirgi qiymatini aniqlang.
^ = 5 0 0 f l = i l ± M ^
I 
0,06
= 36 80,04 m in g s o ' m
Yuqorida biz faqat doimiy rentalar bo'yicha oshgan qiymat va 
keltirilgan miqdomi hisoblashni ko'rib chiqdik. Moliyaviy renta­
larning oshgan va keltirilgan qiymatlari R-muddatli (m = l; p=m ; p 
Ф m ), foizlami uzluksiz yozib borish holatlari, o'zgaruvchan va 
uzluksiz rentalar bo'yicha ham hisoblanadi. Bu savoUar moliya mate- 
matikasi fanida yoritiladi.
Ayrim paytlarda rentalarni to'lash to'g'risidagi moliyaviy bi- 
tim larning shartini o'zgartirishga to ‘g‘ri keladi. Bitimlar sharti
47

---

o'zgargan ho!at rentalar konversiyasi deb ataladi. Masalan, ren- 
taning to'Iash davri uzunligini o ‘zgartirisii kerak, ya’ni n mud- 
datli yiliik rentani w^muddatliga almashtirish zarur. Bu paytda 
ni aniqlash kerak;
a .
bu yerdan
O..: = '
i - ( i + 0 '
Misol. Yillik retita besh yiliik muddat bilan 2000 ming so‘mni 
tashkil qiladi (i=0,06). Buni 8 yillik rentaga almashtirish talab etiladi. 
Boshqashartlaro'zgarmas. Bu yerdan
R, = R,-
■ =
2000
( l - ) . 0 6 ) ~
0 -1,06)-
= 1356,68 
ming so'm
2.4. Uzoq muddatli kreditlami qoplash metodlari
Olingan kredit turli-tuman yo'llar bilan qoplanishi rnumkin. 
Masalan, biryo'la, teng vaqtlarda teng to ‘lovlar bilan, har xil 
toiov bilan va h.k.
M a’lumki, kredit hajmi va vaqti qancha katta bo‘lsa, uni qop- 
lash riski har ikkala tomon uchun ham yuqori bo'iadi. Masalan, 
lOOOO so'mlik 5 yilga olingan kreditni qoplash bilan 100 min. so'mlik 
olingan kreditni qoplash riskini taqqoslab boMmaydi, Chunk! 10000 
so'mlik kreditni bir paytning o'zida qoplash jismoniy va yuridik 
shaxs uchun katta qiyinchilik tug‘dirmaydi, 100 min. so‘m kreditni 
va unga yoziladigan ustama foizlari bilan bir paytning o‘zida qop­
lash har qanday yuridik shaxs uchun ham oson emas, chutiki 
qoplash payti yetib kclganda har qanday hodisa ro'y berish mumkin 
(iqtisodiy inqirozlar, valuta kurslarining o'zgarishi, siyosiy o'zga- 
rishlar va h.k,).
Shularni hisobga oigan holda moliyaviy hisoblashlarda olingan 
kreditni qoplash fondini tuzish orqali yopish usuli keng tarqalgan.
Qoplash fondi unga o‘tkazilgan toMovlar va ularga yoziladigan 
foiz ustamalaridan tashkil topadi, Undan tashqari, qarzdor kredi- 
torga qarz bo'yicha foizlar to'laydi. Bu to'loviarning yigindisi mud­
datli to‘lovlar deb ataladi. Bu yerda bir narsaga to'xtalmoqchimiz,
48

---

p o p lash fondi ma'liim bir bankda ochiladi. Tusligan toMovlardan 
foydalangani uchun bank foiz to ‘laydi. Agar qarzdor bankdan o ‘7,i 
lo‘laydigan foizdan yuqoriroq foiz olsa, qoplash fondini tuzish 
qarzdor uchiin juda mantaatlidir.
Uzoq muddatli kreditlarni qoplash bir qancha usullar bilan 
amalga oshirilislii mumkin. Shulardan biri — qoplash rejasini tuzish- 
dtr. Qoplash rejasini tuzishdan oldin muddalii to'Iovlar summasi 
aniqianadi. Ular teng badallarda va tcng bo'lmagan to'lovlardan 
tashkil topishi mumkin, Shartiiomada qarzni qoplash teng bo'lmagan 
muddatli toMovlarda ko'zda tutilgan bo'Isa, muddatli toMovlar sum- 
masi quyidagi formula bilan hisoblanadi;
V = [ D ~ R ( K ~ - \ ) ] -
i
 + R
Agar qarzni teng muddatli to'lovlarda qoplash ko‘zda tutilsa, 
muddatli to ‘lovlar summasi quyidagi formula bilan aniqianadi:
V = D -
Ф*')'
( U l f - I
bu yerda: D — umumiy qarz miqdori; R — yillik badailar; К — 
hisoblanadigan yilning tartib raqami.
Misol. Bank 250 min. so‘m kredit berdi. Foiz stavkasi 20%, kredit 
muddati 5 yil. Shartnoma sharti bo'yicha asosiy qarz summasi teng 
badailar bilan qoplanadi, foizlar ustamasi yil oxirida yoziladi. Qop- 
lash rejasi tuzilsin.
Asosiy qarz teng badailar bilan qoplanishi ko‘zda tutilgan bo‘Isa, 
yillik badal hajmini aniqlash uchun umumiy qarz summasi yillar 
soniga bo‘iinadi, ya’ni
R = — = — - - 50/» In . ,vo fti 
n 
5
So'ngra muddatli toOovlar summasi aniqianadi:
V| ^.i= 250 — 50 (I — 1) x0,2 -t- 50 = 100 min. so'm 
V, ^ii= 250 ~ 50 (2 - l)x 0,2 + 50 = 90 min. so ‘m
250 - 50 (3 - I)x0,2 
+ 50 = 80 min. so'm
^ 4-yii “ 250 — 50 (4 - l)x 0,2 + 50 = 70 min. so7»
V5.^ij= 250 -
50 (5 - i) x0,2 + 50 = 60 min. so'm
49

---

Bu hitioblangiin ma’lumoilar asosida qoplash rcjasini tuzamiz. 
Qoplash rejasi quyidagi jadvalda o‘z ifodasini topadi,
K iv d iln i qopbsl) rcj'isi. m ln.so'in
Y illa r
V il bosliiiJagi
Y