Strategiyalíq menedjment 5230200-Menedjment (tarmaqlar hám tarawlar boyınsha) bakalavr talim bagdarı studentleri ushın oqíw qollanba

3.3.Tarmaqtı táriyiplewshi ulıwma ekonomikalıq kórsetkishler
Tarmaqdaǵı ulıwma jaǵday hám ondaǵı básekiniń analizi tiykarǵı 
ekonomikalıq kórsetkishlerdi 
úyreniwden baslanadı. Bul kórsetkishler 
tómendegilerden ibarat
14
: 
1. Bazar kólemi.
2. Báseki sheńberi (jergilikli, regional, dún`ya).
14
Strategic Management concepc and cases. Arthur A. Thompson. Jr. A.J Strikland. p.81

---

31 
3. Bazardıń ósiw pátleri hám rawajlanıwdıń qaysı basqıshta ekenligi.
4. Básekilesler sanı hám olardıń kólemi.
5. Qarıydarlar sanı hám olardıń finanslıq imkaniyatları.
6. Integraciya qay tárepke qarap ketip atır?
7. Texnologiyalıq ózgerislerdiń baǵdarı hám pátleri.
8. Tarmaqqa kiriw hám onnan shıǵıwdıń jeńilligi.
9. Básekileslerdiń ónimi hám xızmetleriniń klassifikaciyalanıw dárejesi. 
10. Kompaniyanıń islep shıǵarıw kólemi, transportirovka islew, marketiń hám 
reklamanı shólkemlestiriwde únemlilikke erisiw imkaniyatınıń barlıǵı.
11. Tarmaqdaǵı «oqıtıw/ tájriybe» iymek sızıǵı unamlı tendenciyaǵa iye me? 
12. Tarmaqqa zárúr bolǵan kapital qoyılmalar qoyılıp atır ma?
13. Tarmaqdaǵı dáramat dárejesi ulıwma dáramat dárejesinen páspe yamasa 
joqarı ma? 
Usı kórsetkishler boyınsha tarawlardıń «portretin» dúzip, soń onı analizlep 
shıǵıw maqsetke muwapıq. Bunıń ushın usı kestede ayrım ekonomikalıq 
kórsetkishlerdiń strategiyalıq jaqtan áhmiyetliligine tiyisli maǵlıwmatlar keltirilgen. 
3.4. Tarmadaǵı báseki kúshleri hám olardıń tásir dárejesi(bes kúsh) 
«GARVARD» universitetiniń professorı Maykl Porter tarmaqtaǵı báseki 
kúshlerin tómendegishe toparlarǵa bólgen: 
1.Tarmaq ishinde satıwshılar ortasındaǵı báseki. 
2.Basqa tarmaqdaǵı kompaniyalardıń óz tovarları menen bul tarmaqdaǵı 
qarıydarlardı iyelip alıwına xáreket etiwi. 
3.Tarmaq ishinde jańa básekileslerdiń payda bolıwı. 
4.Shiyki zat hám awısıq detallar jetkerip beriwshilerdiń óz shártlerin ótkiziwge 
urınıslar. 
5. Qarıydarlar óz shártlerin ótkiziwge urınıslar. 
Bul analiz kárxananıń usı tarmaqta duwshar bolıwı múmkin bolǵan qolaylı 
imkaniyatlar hám qáwip-qáter anıqlap alıw maqsetinde ámelge asırıladı. 
Porter bunıń ushın «bes kúsh» modelin usınǵan. Ol usı modeldi tiykarlap berer 
eken, bul kórsetkishlerdiń tásir kúshi qansha dárejede joqarı bolsa, bul 

---

32 
kompaniyalarda baha hám dáramatın arıttırıw imkaniyatı sonsha dárejede kem 
bolıwın aytıp ótken edi. Bul kúshlerdiń ázzilewi bolsa kompaniyalar ushın qolaylı 
imkaniyatlarıdı júzege keltiredi. Kompaniya óz strategiyasın ózgertip, usı 
kórsetkishlerdi óz paydasına ózgertiwi múmkin.