Strategiyalíq menedjment 5230200-Menedjment (tarmaqlar hám tarawlar boyınsha) bakalavr talim bagdarı studentleri ushın oqíw qollanba

7.1.1-sızılma. Sarıplanǵan kapital birligine tuwra keletuǵın qosımsha 
paydanıń diversiyalaw qárejetlerine baylanıslılıǵı. 
Diversiyalawdı qollaw 
Diversiyalawdıń negizgi maqsedi akcionerler ushın qolaylıqlar jaratıw 
esaplanadı. Birden bir korporativ sistemasına birlesken firmalar toparı olardıń hár 
biri beretuǵın ónimdarlıqtan kóbirek nátiyje bermes eken, diversiyalaw akciyalarınıń 
dáramatlılıǵın asırmaydı. Egerde «A» kompaniya «B» kompaniyanı satıp alıw 
d
3
МВС
МВС
1
МВА

---

82 
menen diversiyalasa hám olar alatuǵın payda olar birlesiwinen aldın alatuǵın payda 
summasınan aspasa onda bunday diversiyalaw sáciz sanaladı. «A» kompaniyanıń 
amanachıları 2+2=4 nátiyjeni óz qarjıların «B» kompaniya akciyalarına qoyıpta 
alıwları múmkin edi. Biraq, diversiyalaw nátejsi 2+2=5 nátiyjeni bermese, 
akciyanıń dáramatlılıǵı aspaydı. 
Korporativ basqarıwshılar diversiyalaw boyınsha ol yamasa qararlardı 
akciyalardıń dáramatlılıǵın asırıwǵa uqıplı ekenligin, tómendegi úsh kriteriyadan 
paydalanıp bahalawları múmkin: 
Tartımlılıq ólshemi. Diversiyalaw ushın tańlanǵan tarmaq qoyılǵan qarjılardan 
jaqsı payda alıwı kóz qarasınan tartımlı bolıwı kerek. 
1. 
«Kiriw ushın qárejetler» kriteriyası. Payda alıw potencialına zıyan 
jetkermew ushın tarmaqqa kiriw qárejetleri ol dárejede joqarı bolmaslıǵı lazım. 
2. 
Qosımsha mápler kriteriyası. Iskerlikte jańa báseki ústinligin payda 
etiw ushın kompaniya belgili háreketlerdi ámelge asırıw zárúr. 
Diversiyalaw menen shuǵıllanıwshı korporativ basqaruwdıń strategiyalıq 
tańlawı diversiyalawdıń tómendegi strategiyalarında sáwlelenedi: 
1. 
Jańa tarmaqqa kiriw strategiyası. 
2. 
Uqsas tarmaqlarǵa diversiyalaw strategiyası. 
3. 
Uqsas emes tarmaqlarǵa diversiyalaw strategiyası. 
4. 
Qısqarttırıw ham tamamlaw strategiyası. 
5. 
Qayta tarmaqlastırıw, qayta tiklew háam únemlilik strategiyası. 
Birinshi úsh strategiya diversiyalaw usılların ózinde jámleydi, tórtinshi hám 
besinshi bolsa diversiyalanıp bolınǵan kompaniya poziciyaların bekkemlew 
strategiyası sanaladı. 
Diversiyalawdıń eki tiykarǵı túri – baylanıslı hám baylanıslı bolmaǵan túrleri 
bar. Baylanıs islew arqalı diversiyalaw kompaniya iskerligindegi biznestiń bar 
bolǵan tarawları (mısalı, óndirislik, marketiń, materiyallıq támiynat yamasa 
texnologiya) menen baylanıslı bolǵan jańa taraw sanaladı. 
Baylanıs bolmaǵan diversiyalaw – iskerliktiń, biznestiń bar tarawları menen 
ashıqtan-ashıq baylanısı bolmaǵan jańa tarawı sanaladı. 

---

83 
Diversiyalaw tómendegi jollar menen ámelge asırılıwı múmkin: 
- 
ishki kapitallar bazarı arqalı; 
- 
quramlıq jaqtan qayta bólistiriw arqalı; 
- 
funkciyalar yamasa resurslardı bólistiriw arqalı. 
Ishki kapitallar bazarı járdemindegi diversiyalaw fond bazarı qaysı 
funkciyalardı orınlasa, olda usı funkciyalardı orınlaydı. Ishki kapitallar bazarında 
korporaciya tómendegi tiykarǵı wazıypalardı orınlaydı: 
- 
korporaciya xojalıqtıń orta buwını quramındaǵı strategiyalıq 
jobalastırıw funkciyaların orınlaw; 
- 
finanslıq maqsetlerdi belgilep alıw hám xojalıqtıń orta buwınınıń 
iskerligin baqlap barıw; 
- 
korporativ kapitallardı básekilesiwdi orta kárxanalar ortasında 
jaylastırıw. 
Bunday sharayatlarda orta kárxanalar tiykarǵı mekemeniń tek finanslıq 
finanslıq qadaǵalawı astında bolǵan ǵárezsiz dáramat oraylarınıń wazıypasın 
orınlaydı. 
Quramlıq jaqtan qayta bólistiriw strategiyası ishki kapitallar bazarı 
strategiyasınıń bir túri sanaladı. Olar ortasındaǵı ózgeshelik korporaciyanıń orta 
kárxanalar iskerligine aralasıwı dárejesinde bolıp tabıladı. Quramlıq jaqtan qayta 
bólistirilgen kárxanalardı ádette shólkemlestiriw hám rawajlandırıw procesinde 
jaman basqarılǵan boladı. Maqset olarǵa óz iskerligin jedellestiriwine járdem beriw, 
orta kárxanalar dárejesinde jańa strategiyalardı rawajlandırıw hám kompaniyaǵa 
jańa finanslıq hám texnologiyalıq resurslardı kiritiwden ibarat. 
Resurslardı qayta bólistiriw jolı menen ámelge asırılatuǵın diversiyalaw 
hárekettegi hám jańa orta kárxanalardıń bir yamasa bir neshshe áhmiyetli 
funkciyaları uqsas bolǵan jaǵdaylarda ámelge asırıw múmkin. Resurslardı qayta 
bólistiriwden maqset kompaniya iskerligindegi ulıwma óndirislik, bólistiriw 
kanalları, alǵa súriw quralları, IITKJ hám usı sıyaqlılardan paydalanıwda 
sinergizmdi ámelge asırıw bolıp tabıladı.

---

84 
Kompaniya iskerligin diversiyalawda basqarıw uqıplılıǵında esapqa alıw lazım 
boladı. Usı qárejetler orta kárxanalar sanı hám olar ortasındaǵı koordinaciyanıń 
zárúrligi menen anıqlanadı. Mısalı, belgili bir sinergizm bar bolǵan 12 orta 
kárxanadan ibarat kompaniyadaǵı basqarıw qárejetleri sinergizm bolmaǵan 10 orta 
kárxanadan ibarat kompaniyadagǵıǵa salıstırǵanda azıraq boladı (7.1.2-sızılmaǵa 
qarań). Koordinaciyaǵa mútájlik kúshli bolǵan kompaniya óz abıroyın orta 
kárxanalardıń sinergizmi arqalı kúsheytiriwge umtılmaqta, dep qarayıq. 
Koordinaciyaǵa bolǵan mútájligi kúshli bolmaǵan kompaniya bolsa ishki kapital 
bazarı yamasa qayta strukturalaw strategiyasınıń háreketine ámel etedi. 
Qárejetler 
Diversiyalaw dárejesi