Strategiyalíq menedjment 5230200-Menedjment (tarmaqlar hám tarawlar boyınsha) bakalavr talim bagdarı studentleri ushın oqíw qollanba

8 TEMA DIVERSIYALANǴAN KOMPANIYALARDIŃ 
STRATEGIYALIQ ANALIZI 
Joba 
8.1 Diversifikaciyalasqan kompaniyanıń buyırtpa portfellerin matricalı 
bahalaw usılları 
8.2 Ósiw-úles matrisasınıń kúshli hám ázzi tárepleri. 
8.3 Tarmaqtıń tartımlılıǵın bahalaw baǵdarları 
8.1 Diversifikaciyalasqan kompaniyanıń buyırtpa portfellerin bahalaw 
usılları 
Kompaniya diversifikaciyaǵa óte baslaǵanda onıń aldında 3 strategiyalıq 
mashqala payda boladı. 
1. 
Házirde kompaniya shuǵıllanatuǵın iskerlikler qanday dárejede tartımlı? 
2. 
Kompaniya házirgi iskerligin dawam ettirse, keleshekte qanday 
nátiyjelerin kútiw múmkin? 
3. 
Eger joqarıdaǵı eki sorawǵa juwap qanaatlandırarsız bolsa, keleshektegi
nátiyjelerdi jaqsılaw ushın qanday iskerlikten waz keshiw lazım, ulıwma jáne 
qanday jańa tarawlarǵa kiriwge tuwra keledi? Diversifikaciyalasqan kompaniyalardı 
strategiyalıq jaqtan analizew, biznes penen shuǵıllanıwshı kompaniyalardı 
analizlewge uqsaydı. Diversifikaciya kompaniyalardı durıs analizlew hám qanday 
strategiiyalıq háreketlerdi ámelge asırıw múmkinligi tómendegi 8 qádemde anıq 
kórinedi: 
1. 
Kompaniyanıń processlik strategiyasın anıqlaw; 
2. 
Kompaniyanıń buyırtpa portfeliniń xarakterin (biliw) túsinikke iye bolıw, 
bir yamasa bir neshshe alternativ portfellerdi jaratıw; 
3. 
Kompaniyanıń biznes baǵdarlarınıń uzaq múddetlik tartımlılıq dárejesin 
salıstırıw; 
4. 
Kompaniyanıń bazar statusınıń bekkemligin biliw ushın sáykes biznes 
baǵdarlarında onıń báseki abıroyı menen salıstırıw; 
5. 
Keleshek nátiyjelerin esapqa alǵan halda shólkem bólimlerin bahalaw; 

---

95 
6. 
Shólkem bólimleriniń strategiyasın kompaniya strategiyasına sáykesligin 
bahalaw; 
7. 
Jańa tarawlarǵa qarjılardı kiritiwdiń izbe-izligin anıqlaw. Kapital 
kiritiletuǵın taraw strategiyasın (hújim jasaw, ekspansiya, bekkemlew hám qorǵaw, 
ózgertiw, waz keshiw hám qısqartıw) anıqlaw; 
8. 
Kompaniya jumısınıń nátiyjeliligin asırıw ushın jańa strategiyalıq 
háreketlerdi jaratıw. Buyırtpa portfelin realizaciyalaw hámde kompaniyanıń
resursların kóbirek nátiyje beretuǵın tarawlarǵa baǵdarlaw. 
Diversifikaciyalanǵan kompaniyanıń strategiyalıq analizi kompaniyanıń
processli strategiyasınıń analizinen baslanadı. 
Diversifikaciyalasqan kompaniyanıń isbilermenlik portfelin bahalawdıń 
diversifikaciya strategiyasın anıq belgilewden baslaw 
usınıs etiledi. 
Diversifikaciyalasqan kompaniyanıń strategiyasın analizlewde tómendegilerge 
itibar beriw lazım: 
1. 
Kompaniyanıń diversifikaciya kólemi qanday? 
2. 
Kompaniya 
portfeli 
uqsas 
yamasa 
uqsas 
emes 
tarmaqlarda 
diversifikaciyalanǵan ba? 
3. 
Kompaniyanıń ishki yamas sırtqı bazarǵa (kóp milletli, global) 
baǵdarlanǵan ba? 
4. 
Tiykarǵı xojalıq birlikleriniń keyingi qádemleri qanday bolǵan? 
5. 
Iskerlik baǵdarın keńeyttiriwge ham abıroyın bekkemlewge qaratılǵan 
qanday ilajlar ámelge asırılǵan? 
6. 
Óziniń tartımlılıǵın joǵaltqan tarawlardan waz keshiwge qaratılǵan 
qanday ilajlar ámelge asırılǵan? 
7. 
Báseki ústinliginen paydalanıw ushın diversifikaciya baǵdarlarına 
basqarıw appartı qanday itibar bergen? 
8. 
Xojalıq bir birligine sarıplanǵan kapital qatnası qanday? 
Kompaniyanıń hárekettegi strategiyası haqqında anıq túsinikke iye bolǵannan 
soń basqarıw apparatı maqul kóretuǵın ózgerislerdi ámelge asırıw múmkin. 

---

96 
Portfel matrisası eki ólshemli grafikalıq bolıp, ol diversifikaciyalasqan 
kompaniyanıń abıroyın belgileydi. 
Kompaniya iskerligin bahalawda eń kóp paydalanatuǵın usıllardan biri bul – 
portfeldi matrisalı bahalaw esaplanadı. Portfel matrisası – bul eki ólshemlik grafigi 
bolıp, diversifikaciyalasqan kompaniyanıń hár bir biznes baǵdarınıń strategiyalıq 
statusın kórsetedi. Strategiyalıq sharayattı sáwlelendiriwshi har qanday jup 
kórsetkishler járdeminde matrisanı kóriw múmkin. 
Eń kóp paydalanatuǵın kórsetkishler tarmaqtıń ósiw tezligi, bazar úlesin, 
tarmaqtıń uzaq múddetli tartımlılıǵı, básekige shıdamlılıǵınıń kúshli tárepleri, 
bazardıń rawajlanıw basqıshları hám basqa usı sıyaqlılar esaplanadı. Ádette 
matrisanıń bir tárepi tarmaqtıń tartımlılıǵınıń basqa tárepi bolsa kompaniyanıń
tarmaqtaǵı kúshli tárepin ańlatadı. Matrisanıń tómendegi úsh túrinen kóbirek 
paydalanadı. Bul Boston konsultativ toparı (BKG), tarmaqtıń tartımlılıǵı – 
kompaniyanıń kúshli tárepleri (General Electric–GE) hám tarmaqtıń turmıslıq cikl 
matrisalarınan ibarat. Portfeldi bahalawdıń BKG matrisası tórt kvadratdan ibarat. 
BKG matrisasi 8.1.1 sızılmada keltirilgan. 
Matrisa tarmaqtıń ósiw tezligi ham bazardıń salıstırmalı úlesiniń kórsetkishleri 
tiykarında qurıladı. Hár bir xojalıq birligi yamasa biznesler (matrisada sheńber 
kóriniste) kvadratlardıń birinde sáwlelenedi. Bunda sheńberdiń ólshemi 
kompaniyanıń ulıwmalıq portfelindegi dáramat úlesin sáwlelendiredi. 
BKG metodı boyınsha dáslep, tarmaqtıń «joqarı» hám «tómen» tezligi ıxtıyarlı 
ráwishte real jalpı milliy ónim menen inflyasiya jıyındısınan eki ese joqarı dárejede 
alınǵan edi, biraq usı shegaranı hár qanday (5%, 10% hám taǵı basqa) dárejede 
ótkiziw múmkin. Ósiw tezligi ekonomikalıq ósimnen joqarı biznesler «tez ósiw», 
ekonomikalıq ósimnen tómen biznesler bolsa, «áste aqırın ósiw» (áste aqırın ósiw 
tarmaqları – bul derlik qartayıp baratırǵan, bir qálipte yamasa sónip baratırǵan 
tarmaqlar) kvadratlarına jaylastıradı. Joqarı hám pás ósimdi bir-birinen ajıratıp 
turatuǵın sızıǵın kemnen-kem jaǵdaylarda 5% dan tómenge ótkiziwge tuwrı keledi. 

---

97 
Bazardıń salıstırmalı úlesi - bul sáykes tarmaqlarda belgili bir kárxananıń bazar 
úlesiniń eń iri básekileslerdiń bazar úlesine qatnası menen anıqlanadı. Bunda bazar 
úlesi sómda emes, al natural kórsatkishlerde sáwlelenedi. 
BKG matricasınıń dáslepki variantlarında joqarı hám pás bazar úlesleri 
ortasındaǵı shegara, 8.1.1 sızılmada kórsetilgeni sıyaqlı, 1,0 ǵa teń cızıqtan ótedi. 
Shegara 1,0 ge teń bólǵan halda matrisanıń shep tárepindegi eki kvadratta óz 
tarawında sárdar firmalar (biznesler) sáwlelendiriledi. Óń táreptegi eki kvadrattan 
bolsa, sárdarlardı quwıp júriwshi kompaniyalar orın iyeleydi. Olardıń sárdarlardan 
keyinde qalıwınıń qatnası bazar úlesin sáwlelendiredi. Bazar úlesiniń 0,10 ǵa teń 
bolıwı firmanıń sárdarlarǵa salıstırǵanda bazardaǵı úlesiniń 1/10 ekenligin, 0,80 teń 
qatnas bolsa 4/5 yamasa sárdar firmanıń bazardaǵı úlesi 80% ekenligin bildiredi. 
Kópshilik portfel analitikleri joqarı hám tómen bazar úleslerinin 1,0 ǵa teń 
salıstırmalı úlesin orınsız ayawsız kriteriya dep esaplaydı, sebebi usı sharayatta shep 
tárepte jaylasqan eki kvadrattan tek óz tarmaǵında eń úlken tovar satıw kólemine iye 
bólǵan firmalar orın iyeleydi. Ayırım izertlewshiler 0,75-0,8 dárejesindegi 
salıstırmalı úlesin belgilewdi usınadı. Sonday bólǵanda, shep kvadratlarda bazarda 
abıroyı haqıyqattanda kúshli firmalar jaylasadı(olar bazar sárdarları bolmawları 
múmkin), oń kvadratlarda olardan ázzirek firmalar jaylasadı.