Суюн каримов ўзбек тили функционал стилистикаси

Жонпантириш. Бу усул ҳам БУга хос хусусият бўлиб, метафоранинг бир кўриниши ҳисобланади ва унинг ёрдамида предметларга, ҳодисаларга худди инсон билан муомала қилинаётгандек муносабат билдирилади, улар ҳам худди инсонлардек ҳаракат қилади, «гапиради» ҳамда шу йўл билан бадиий образнинг ибратли намуналари яратилади: «Фауст» ёнди гуллаб, «Хамса» ўтга туташди (Э.Воҳидов). Р. Қўнғуров жонлантириш бадиият қадар қадимий эканлигини кўрсатиб, авваллари табиат ҳодисалари жонлантирилган бўлса, даврлар ўтиши билан унинг доираси кенгая борганини, аста-секин конкрет предметлар, турли хил тушунча ва тасаввурларга ҳам инсон учун хос бўлган хусусиятлар кўчириладиган бўлганини таъкидлайди.¹⁵³ Кузнинг рутубатли оқшоми эди Боглар секингипа чекар эди оҳ (А.Орипов) каби.
Жониворларга ҳам худди инсонлардай, марҳумларга тириклардай мурожаат қилиш жонлантириш усулининг имкониятлари кенг эканлигидан далолат беради. А.Ориповнинг «Оҳужон» ва «Паҳлавон Маҳмуд қабри қошида» каби асарлар бунга мисол бўла олади.
Услубий Фигуралар бадиий ижод намуналарини бир қадар гўзал, жарангдор, таъсирли қилиб баён этиш заруратидан келиб чиққан.
Илмий адабиётларда бу фигураларнинг ўнлаб кўринишлари мавжудлиги БУда ифода тасвир имкониятларининг нақадар кенглигидан далолат беради.¹⁵⁴ Аммо уларнинг ҳаммаси ҳам БУда маҳсулдор саналмайди. Айримларини кўздан кечирамиз.
Антитеза. Табиат ва жамиятдаги нарса-ҳодисаларнинг моҳияти, инсонларнинг характери уларни бир-бирига қиёслаш, таққослаш, чогиштириш асосида ойдинлашади. Шунинг учун ҳам, бу қиёслаш тафаккур жараёнида доимо ҳамқадамдир. Бадиий адабиёт тилидаги антитеза усули ҳам бир-бирига нисбатан қарама-қарши маъноларни берадиган сўзларни, ибораларни баёнда ёнма-ён қўллаш орқали образлиликни келтириб чиқаришга асосланган: Барча шодлик сенга бўлсин, Бор ситам зорлик менга. Бу жаҳоннинг роҳатин ол, Бор азобин менга бер. Сенга бўлсин барча ором. Барча бедорлик менга (Э. Воҳидов). «Баённинг бундай воситаси ёқимлидир, - дейди
Қуп.-урпп I’. Ў чбск тилининг тасвирий воситалари, !05-106-бетлар.
^15,1 Каричов Бадиий услуб ва тилнинг ифода тасвир воситалари.
Аристотель «Риторика» асарида, - чунки қарама-қаршилик англаш учун қулайдир, агар улар ёнма-ён турса яна ҳам тушунарлидир, яна шунинг учун қулайки, бу восита исбот қилиш, зиддиятларни қиёслаш бўлганидан силлогизмга яқинлашади».¹⁵⁵ Ш.Балли эса қуйидагиларни айтган: «Антитеза услубий воситалар нутқнинг табиий йўналишини «эстетиклаштириш» ва янгилашининг яққол намунасидир.¹⁵⁶
Оксюморон антитезанинг бир кўринишидир. Бунда ҳам маънолари бир-бирига қарама-қарши бўлган сўзлар иштирок этади. Аммо фарқ шундаки, антитезада маъно бир-бирига зид бирликларни параллел, ёнма-ён қўйиш орқали очилса, оксюморонда бу икки сўз бирикма ҳолида бўлади ва зид маъноли сўзлардан уларнинг ҳар бирининг маъноси сақлаб қолинган яхлит бир матний маъно келиб чиқади: Дунё қаршисида ожиз жасорат Инсон боласига ҳамиша хосдир (А. Орипов).