T atamuratova, X. Ergasheva, M. Qurbonov mutaxassislik

Didaktik jarayonni tashkil qiluvchilar

Boshqaruv turi

Uziq

Tutash

Aralash sistemalar

Informatsion jarayon turi

Tarqoq

Y nal- tirilgan

Tarqoq

Y nal- tirilgan

Ma'\umotni uzatish vositalari

P

A

P

A

P

A

P

A

Didaktik sistema

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Taxminiy k rsatkichlar

zlashtirishning erishuv darajasi

I

I

I

I

III

IV

IV

IV

II

II

II

Ishoralami «yoyib tashlash»

>

»

0

»

>

>

0

<

>

>

>

Ma'JumotJarga ishiov berish vaqti

<

<

<

>

>

>

>

>

<

<

<

zlashtirilgan ma'lumot ulushi

«

«

<

«

>

>

»

»

<

<

>

Auditoriyani t ldirish

Istalgan

l s

Istai gan

8

30 s

Is

?

Istalgan

30 s

Odam-soat mash ulot bahosi

<

?

»

«

>

?

»

?

<

<

>

Shartli belgilar: > - katta, < - kichik, » - juda katta, « - juda kichik, >> - aniq sharoitga bo liq, P - q Ida, A - avtomatlashtirilgan.
K rsatilgan turlarni uch tashkil qiluvchisining turli uy unlashuvi quyida keltirilgan sakkiz monotizimni hosil qilishi mumkin.

1. 
   tizim - An'anaviy. Bizning davrimizda ma'ruza an'anaviy tizimni q llashning ziga xos namunasi hisoblanadi.
   

Ma'ruza qisqa vaqt ichida katta hajmdagi ma'lumotga ishlov berish imkonini beradi. qituvchi hech qanday avtomatik vositalardan foydalanmasdan butun mash ulot davomida ishlashga majbur. Auditoriya e'tiborini doimiy ravishda ushlab turish uchun tajribali va qobiliyatli qituvchining ham asabi taranglashishini alohida ta'kidlash Iozim. Bunda qituvchining ma'lumotlarni qiziqarli qilib yetkazib berish qobiliyati, mash ulotni j shqin va ajoyib qilib tkazishi, nutqining ravonligi va burro mimikaga egaJigi
oyada muhim rol ynaydi.

2. 
   tizim - MaHumotning texnik vositalari (MTV). Bu didaktik tizim qitishning an'anaviy usulidan qituvchining rnini bosa oladigan, ma'lumotlarni uzatuvchi va idrok etish faoliyatini boshqaradigan
   

70

avtomatlashtirilgan vositalardan foydalanilishi bilan farq qiladi. Bu tizim keyingi vaqtlarda markaziy televideniye va radioning quv dasturlarida, quv muassasasining xususiy tarmo i orqali uzatiladigan hamda talabaning istagiga binoan hammavaqt harakatga tayyor turuvchi, takror aks ettiruvchi qurilmalar, disk, videomagnitofon va magnitofon lentalariga yozib olingan chiqishlar va ma'ruzalarda, quv kino va diafilmlarda keng q llanilmoqda. Bu tizim birinchisiga qaraganda ma'lum afzalliklarga ega. U yordamida yaxshi ma'ruzachilar va yetakchi olimlarning s zlarini mamlakatning istalgan nuqtasiga yetkazish mumkin. Kinodagi mavjud aroyib imkoniyatlardan foydalangan holda eng murakkab jarayon va hodisalarni dinamikada topqirlik bilan va yorqin namoyon etish mumkin. Radio va televideniyedan foydalanganda guruhlar liq t ladi. Biroq zaro bo liqlik hamda informatsion jarayonning y qligi, mas'uliyatni his qilmagan holda y naltirilishi bu didaktik tizimda ta^limning samaradorligini keskin tushiradi va nihoyat,

zlashtirish darajasi b yicha natijalar sayozlashadi.
3~tizim - Maslahat yoki yomon repetitor. Informatsion jarayonlar q l va uzoq boshqarish vositasi yordamida uzatiladi. Masalan, qituvchi faqat bir talaba bilan shu ullansa, ikkinchi talaba qanchalik muvaffaqiyatli zlashtirsa, birinchi talabada shunchalik qiziqish
susayadi.
Bu tizimda zaro bo liqlik y qligi k pchilikning yaxshi zlashtirmasligiga sabab b ladi.

4. 
   tizim - Odatdagi darslik. Bu tizimni sirtqi talabaning mash uloti odatdagi darslik b yicha, deb oddiygina tushunish mumkin. Bunda talabaning e'tibori u yoki bu ketma-ketlikda bayon etilgan ma'lumotga qaratilgan b ladi, biroq quv faoliyati va zlashtirish nazorati b yicha boshqaruv y q. Ular kelajakda mustaqil rganish imkoni b lmagan material bilan ishlaganda ko⁴pincha birinchi darajadan yuqoriga k tarila olmaydi va baholar sayozligi ham yuqori b ladi.
   
5. 
   tizim - Kichik guruhlar. 15 kishidan oshmaydigan guruhlarda qituvchi barcha talabalarga bir xil ma'lumot uzatadi (tarqoq jarayon). Bunda chegaralangan darajada b lsa-da, zaro bo liqlikni rnatish va zaruriyat tu ilganda shu ullanishga muhtoj