T. C. Fatih sultan mehmet vakif üNİversitesi LİsansüSTÜ EĞİTİm enstiTÜSÜ tarih anabiLİM DALI tarih programi yüksek lisans tezi

Kitâbu Fezâ’il’il-Mekke ve’l-Medîne ve’l-Kudüs, haz. Fatih Özek, Kesit Yayınları, İstanbul, 
2015, s. 136. XV. yüzyıl Eski Anadolu Türkçesi ile sade bir dille yazılmış olan eser, Mekke, Medine 
ve Kudüs’ün faziletlerini anlatır. İstinsah tarihi 1451 yılı olarak gösterilen eserin müellifi Muhammed-
i Yemenî, müstensihi ise Yusuf bin Abdillahi’l-Ercani’dir. Eserin Arapça’dan tercüme olduğu da 
söylenmektedir. Bu kanıya eserin içerisindeki Arapça unsurların fazlalığı sebep olmuş, Süleymaniye 
Kütüphanesi Fatih Bölümünde kayıtlı, Hârizmî Muhammed b. İshak tarafından yazılan Fezâ’il-i 
Mekke ve’l Medîne ve’l-Beyti’l Makdis ve’l- Mescid-i İbrah adlı Arapça eserin tercümesi olabileceği 
düşünülmüştür. Bu eser Muhammed b. Ahmed b. Nühas b. Ali tarafından 1430’da istinsah edilmiştir. 
Afyon Gedikpaşa Kütüphanesi, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Fransa Milli 
Kütüphanesi gibi yurtiçi ve yurtdışında birçok nüshası bulunan eserin ilk istinsah tarihli yazması 
Amasya Bayezıt İl Halk Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Farklı kütüphanelerdeki nüshalar pek çok 
araştırmaya konu olmuştur. Bkz: Mehmet Aydın, Feza’il-i Mekke ve’l Medine ve’l Kudsü’ş-Şerif 
İnceleme-Metin (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler 
Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ankara, 1987, s. 1-4. Kitaptan alıntılanan bölümler için 
neşredenin transkiripsiyonu kullanılmıştır.
44
Kitâbu Fezâ’il’il-Mekke ve’l-Medîne ve’l-Kudüs, s. 138. 
45
Kitâbu Fezâ’il’il-Mekke ve’l-Medîne ve’l-Kudüs, s. 139. 
46
Genel olarak velî ve evliyâların kerametlerinin anlatıldığı eserler olmakla beraber, Osmanlı 
Devleti’inde padişah, sadrazam ve vezirlerin hayatlarına, kahramanlıklarına dair yazılan eserlere 
verilen addır. Ayrıntılı bilgi için bkz: Haşim Şahin, “Menâkıbnâme”, DİA, C. XXIX, 2004, s. 112-
114; Ahmet Yaşar Ocak, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler, Türk Tarih Kurumu 
Basımevi, Ankara, 2010, s. 51-65. 
47
Osmanlı Devleti’inde Hristiyan devletlere karşı yapılan savaşların konu edinildiği eserlere verilen 
ad. Ayrıntılı bilgi için bkz: Mustafa Erkan, “Gazavatnâme”, DİA, C. XIII, s. 439-440. 
48
Mehmet İpşirli, “Osmanlı Tarihçiliği”, İslam Kültürü (Çeşitli Konular İle): İslam’da Kültür ve 
Bilgi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C. V, Ankara, 2008, s. 601. 

---

27 
Şeyh Bedreddin’in hayatının biyografik tarzda anlatıldığı Menâkıb-ı Şeyh Bedruddîn 
adlı eserde, Şeyh’in Kudüs’ü ziyaretine de yer verilmiştir. XV. yüzyılın sonlarında 
yazıldığı düşünülen eserde Kudüs’te altı ay kalan Şeyh Bedreddin, burada İbn 
Askalân’dan ders almıştır. Eserden anlaşıldığı kadarıyla Kudüs o dönemde âlimlerin 
çokça yaşadığı bir yer hüviyetindedir. 
“Geldiler Kuds’e eyâ rûh-i revan 
Mescid-i Aksâ’da dutdılar mekân 
Kuds’de çok âlimler ol dem varıdı 
Câ-becâ tâlibler okurlarıdı. 
Cümlenün dersine hâzır oldı ol 
Hiçbirinin kirbügine salmadı ol 
Varıdı amma muhaddis bir kişi 
Lîyk anunıla hoş oldı başı 
Dirleridi ana İbn-i Askalân 
Fenni Sahîhayn idi anun heman 
Altı ay okuyuban itdi heman.”
49
Kudüs’ten Mısır’a oradan da Mekke’ye geçerek hac vazifesini yerine getiren 
Şeyh Bedreddin esere göre Medine’ye gitmeden Kudüs’e geri dönmüştür. 
“Geldi Şeyhıla Muallâ’yadek ol 
Didi bismillah bizimle işte yol 
Şeyhıla Müeyyed’i bir mahmile 
Bindürüb kendüyile aldı bile 
Gelicek şehr-i Medîne’ye bular 
Azm-i Beytü’l Makdis içün kaldılar 
Fitne irdi râh-ı Mısr’a key katı 
49
Halil bin İsrail bin Şeyh Bedrüddin Mahmûd, Sımavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin Manâkıbı, 
haz. Abdülbâki Gölpınarlı, İsmet Sungurbey, Eti Yayınevi, İstanbul, 1967, s. 27-28. Alıntılanan 
bölümlerde neşredenin transkiripsiyonu kullanılmıştır. Ahmet Yaşar Ocak’a göre eser, XV. yüzyılın 
sonlarında Şeyh Bedreddin’in torunu Hâfız Halil b. İsmail tarafından yazılmış, Şeyh Bedreddin’in 
doğumundan ölümüne dek hayatını anlatan bir biyografidir. Bkz: Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e., s. 57. 

---

28 
Râh-ı Kuds’e itdi bunlar rağbeti 
Kuds’e irincek oluk sâat hemîn 
Fitne basıldı tarıyk oldı emîn.”
50
Menâkıbnâme türü eserlerden biri olan Saltık-nâme’de Kudüs yazımı çeşitli 
olaylarla birlikte anlatılmaktadır. Kaynağa göre Sarı Saltuk, birlikte hareket ettiği 
Osman Gazi ile Kaydafan’a vardıklarında ilk olarak bir kiliseye girmiştir. Bu kilise 
altın kandiller ve kubbesinde bir değnek ile süslüdür. Bu kandiller Kudüs-i Şerif’ten 
getirilmiştir ve askere yağma izni verildiğinde bu değerli eşyalara dokunulmaması 
istenmiştir. 
“Seyyid kasd itdi kim indüre. Nâgâg bir âvâz geldi kim: 
-Anlara değmen, diyü 
Pes Şerîf karşuda bir mermerde birkaç yazu gördi, okıdı ve dimiş kim: 
-Ben kim Baht-ı Nasram, Kudüs’i yakdum, mâlın ve esbâbın bunda 
getürdüm. Ol kandiller Kudüs-i Şerîf’ten getürdüm ve bu değnek Mûsâ’nun 
‘asâsıdur ve zırh Dâvud’undur ve bu tâc ‘İsâ’nundur. Bu yirde kodum 
gitdüm.”
51
Eserde Türkiye Selçukluları hükümdarı I. Alaeddin Keykubat döneminde 
Müslümanların mallarından çokça zekât verdiği ve bu zekâtların gönderildiği 
yerlerden birinin de Kudüs-i Mübârek olduğu bilgisi verilmektedir. 
“Pes anda dahı çıkan mâlı Müslümânlara virdiler. Biraz mâL kaldı. Anı 
Seyyid dört kısım eyledi. Dört hareme göndürdi. Anda olan fukarâya 
50