T. C. KÜLTÜr ve turizm bakanliği tüRKİye küLTÜr portali projesi

Kaynak: 
 
Denel,  Serim,  Batılılaşma  Sürecinde  İstanbul’da  Tasarım  ve  Dış  Mekânların  Değişimi 
Nedenleri, İstanbul (1982) 
 
Ödekan, Ayla, “Mimarlık ve Sanat Tarihi”, Türkiye Tarihi-3, 2002, 369-455 
 
Ödekan, Ayla, İstanbul Çeşmeleri: Bereketzade Çeşmesi, İstanbul (1989) 
 
Ödekan, Ayla, “Saliha Sultan Çeşmesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, 1994, 
42-428 
 
Ödekan, Ayla, “Çeşmeler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, 488-491 
 
Batur, Afife, “Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e 
Türkiye Ansiklopedisi, C.3, 1985, 1038-1090 
 
Batur, Afife, “Selimiye Kışlası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, 1994, 515516 
 
Arslan, Necla, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, İstanbul (1992) 
 
Cezar, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul (1971) 
 
Arel, Ayda, Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İstanbul (1975)  
 
Kuban, Doğan, Osmanlı Mimarisi, İstanbul (2007) 
 

 
 
 
Kuban,  Doğan,  “Nuruosmaniye  Külliyesi”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.6, 
1994, 100-103 
 
Bakır, Betül, “XVIII Yüzyılda Tük Baroku Camiler”, Osmanlı, C.10, 1999, 265-275 
 
Eyice, Semavi, Ayazma Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, 1993, 471-472 
 
Tanyeli, Gülsün, “Laleli Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.5, 1994, 190-
193 
 
Ünsal,  Behçet,”İstanbul  Türbeleri  Üzerine  Sitil  Araştırmaları”,  Vakıflar  Dergisi,  S.XVI, 
1982, 86-98 
 
Batur, Selçuk, “Beylerbeyi Camii”,  Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, 203-
205 
 
Batur,  Selçuk,  “Ondokuzuncu  Yüzyılın  Büyük  Camilerinde  Son  Cemaat  Yeri  ve  Hünkâr 
Mahfili Sorunu Üzerine”, Anadolu Sanatı Araştırmaları, C.II, 1970, 97-112 
 
Batur, Selçuk, “Selimiye Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, 1994, 512-515 
 
Arık, Rüçhan, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara (1998) 
 
Arık,  Rüçhan,  “Batılılaşma  Dönemi  Anadolu  Türk  Mimarisine  Bir  Bakış”,  Osmanlı,  C.10, 
1999, 247-264 
 
Kubilay,  A.  Yetişkin,  “Humbaracı  Kışlası”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.4, 
1994, s.96-97 
 
Yavuz,  Yıldırım,  “Batılılaşma  Dönemi  Osmanlı  Sağlık  Kuruluşları”,  ODTÜ  Mimarlık 
Fakültesi Dergisi, S.2, 1988, 123-142 
 
Yıldırım,  Nuran,  “Askeri  Hastaneler”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.1,  1993, 
344-349. 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
Kaynağı Hazırlayan/ 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY/ 
Dr. Mesut DÜNDAR 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
Prof. Dr. H. Hale 
KÜNÜÇEN 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
SANAT TARİHİ 
OSMANLI’DA BATILILAŞMA DÖNEMİ DİNAMİKLERİ  
YENİLEŞME HAREKETLERİ
 
 
 
 
 
 
 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
 
2009 
ANKARA

 
 
 
8.3. Yenileşme Hareketleri 
 
Anahtar  Kelimeler:  Batılılaşma,  Tanzimat,  Meşrutiyet,  Abdülmecid,  Abdülaziz,  II. 
Abdülhamid, Sanat, Kültür. 
 
Abdülmecid’in tahta çıkmasıyla başlayan Tanzimat birlikte sosyo-kültürel ve sanatsal alanda 
köklü değişimlerin yaşandığı yeni bir döneme girilir. Tanzimat’ın meydana getirdiği bu 
değişiklikler yeni kavramlar, alışkanlıklar, ihtiyaçlar ve kurumlar ortaya çıkarır. Bütün bu 
yenilikler sanat ve özellikle mimaride kendini gösterir. Tanzimat’ın getirdiği uygulamalar 
sonucunda ihtiyaç duyulan yeni yapı türleri ve kentsel alan düzenlemeleri öngören büyük 
ölçekli projeler, mimari alanda yeni örgütlenme ve düzenlemeleri de beraberinde getirir. 
Ebniye Nizamnameleri (1848-49) oluşturularak, okul ve karakol gibi resmi binaları da içeren 
yeni mahalle modelleri belirlenir. Eskinin cami odaklı, kapalı ve dar sokaklı mahalle kurgusu 
yerini, geniş sokaklı ve düzenli mahallelere bırakır. 
Gayrimüslim  ve  azınlıklara  tanınan  haklar  gelir  düzeyi  yüksek  olan  bu  gurupların,  sivil 
yapıların  hız  kazanmasında  ve  kentsel  dönüşümde  etkili  olur.  Beyoğlu  ve  Galata  gibi 
gayrimüslimlerin çoğunlukta olduğu bölgeler Batılı bir kent görünümü kazanmaya başlayarak 
ticaret,  kültür ve sanat  merkezleri  haline  gelir.  Otel,  işhanı, pasaj,  banka, postane ve tiyatro 
gibi yeni yapılar Osmanlı yaşamı ve kentlerinde yerini alır. Avrupa tarzı yaşamın belirtisi olan 
bu  yapılara  apartmanlar  da  eklenir.  Bu  yoğun  yapı  faaliyetleri  Batı’da  olduğu  gibi  belediye 
dairelerinin kurulmasını zorunlu kılar ve “Altıncı Daire” diye anılan Beyoğlu Belediye dairesi 
kurulur. 
Toplum hayatındaki değişimlere dayalı mimari gelişmeleri yansıtan yeni yapı türleri hızla inşa 
edilirken,  bir  yandan  da  batılılaşma  hareketleri  ile  birlikte  daha  önce  Osmanlı  mimari 
programına  giren  kışla,  okul,  hastane,  karakol  ve  elçilik  binalarının  yapımı  da  aynı  hızla 
devam eder. Söz konusu eserler devletin gücünü ortaya koyan prestij yapıları olama özelliğini 
sürdürürler.   
Geniş kapsamlı imar faaliyetleri ve ortaya çıkan Batı tarzı yeni yapı türleri karşısında Hassa 
Mimarlar Ocağı’nın yetersiz kalması gayrimüslim ve yabancı mimarlara kapıları açar. Esasen 
elçilik binalarının yapımı için İstanbul’a gelen Fossati kardeşler ve W. James Smith’in başını 
çektiği  yabancı  mimarlar ile Osmanlı mimarisinde  yeni  bir dönem  başlar. Batı  tarzı  yapı  ve 
üslupların girmesinde etkili olan bu mimarları diğerleri izler. Levantenler arasında ise, batılı 
unsurlar ile geleneksel değerlerin bir sentezini yaratan Balyanlar, yüzyıllık bir süreçte, başta 
saray  ve  sultan  camileri  olmak  üzere  Osmanlı  mimarisine  yön  verirler.  İmparatorluğun  son 
dönemlerinde,  Raimondo  D’Aronco  ve  Alexandre  Vallaury  gibi  mimarlar  Art-Nouva  tarzı 
çağdaş  üslupların  uygulayıcısı  olurken  aynı  zamanda  Osmanlı  klasik  mimariye  dönüşün 
temellerini atarlar. İmparatorluğun son dönemlerinde yükselen milliyetçilik akımının sanattaki 
yansıması olan Neo-Osmanlı üslubu Mimar Kemaleddin Bey ve Mehmed Vedat (Tek) elinde 
gelişerek Türk mimarisinde yerini alır.     
Tanzimat’la  birlikte  devletin  kurumları  ve  toplumun  ihtiyaçlarına  göre  yeniden  şekillenen 
Osmanlı  mimarisinde  cami,  türbe  ve  çeşme  gibi  geleneksel  yapıların  inşası  da  dönemin 
mimari  anlayışına  uygun  olarak  devam  eder.  Sultanların  yenilikçi  yüzünü  ortaya  koyan 
camiler,  işlevi  ile  biçim  arasındaki  simgesel  bağın  çözüldüğü  bağımsız  bir  olgu  gibi 
düşünülerek dünyevi bir karaktere bürünürler. Bu karşın türbe ve çeşmelerde değişim yapısal 

 
 
 
olmaktan  çok  cephe  tasarımlarında  görülür.  Bir  üslup  çeşitliliği  sergileyen  bu  türbe  ve 
meydan çeşmeleri yüzyılın sonuna doğru önemini kaybederek sayıları azalır. 
 
Kaynak: 
 
Akın, Nur, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera, İstanbul (1998); 
 
And, Metin, “Tanzimat ve Meşrutiyet Tiyatrosu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye 
Ansiklopedisi, C.6, 1985, 1608-1622 
 
Denel,  Serim,  Batılılaşma  Sürecinde  İstanbul’da  Tasarım  ve  Dış  Mekânların  Değişimi 
Nedenleri, İstanbul (1982) 
 
Ödekan, Ayla, “Mimarlık ve Sanat Tarihi”, Türkiye Tarihi-3, 2002, 369-455 
 
Ödekan, Ayla, İstanbul Çeşmeleri: Bereketzade Çeşmesi, İstanbul (1989) 
 
Ödekan, Ayla, “Saliha Sultan Çeşmesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, 1994, 
42-428 
 
Ödekan, Ayla, “Çeşmeler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, 488-491 
 
Batur,  Afife,  “Batılılaşma  Döneminde  Osmanlı  Mimarlığı”,  Tanzimat’tan  Cumhuriyet’e 
Türkiye Ansiklopedisi, C.3, 1985, 1038-1090 
 
Batur, Afife, “Selimiye Kışlası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, 1994, 515516; 
 
Arslan, Necla, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, İstanbul (1992) 
 
Cezar, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul (1971) 
 
Arel, Ayda, Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İstanbul (1975) 
 
Kuban, Doğan, Osmanlı Mimarisi, İstanbul (2007) 
 
Kuban,  Doğan,  “Nuruosmaniye  Külliyesi”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.6, 
1994, 100-103 
 
Bakır, Betül, “XVIII Yüzyılda Tük Baroku Camiler”, Osmanlı, C.10, 1999, 265-275 
 
Eyice, Semavi, Ayazma Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, 1993, 471-472 
 
Tanyeli, Gülsün, “Laleli Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.5, 1994, 190-
193 
 
Ünsal,  Behçet,”İstanbul  Türbeleri  Üzerine  Sitil  Araştırmaları”,  Vakıflar  Dergisi,  S.XVI, 
1982, 86-98 
 
Batur, Selçuk, “Beylerbeyi Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, 203-
205 

 
 
 
 
Batur,  Selçuk,  “Ondokuzuncu  Yüzyılın  Büyük  Camilerinde  Son  Cemaat  Yeri  ve  Hünkâr 
Mahfili Sorunu Üzerine”, Anadolu Sanatı Araştırmaları, C.II, 1970, 97-112 
 
Batur, Selçuk, “Selimiye Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, 1994, 512-515 
 
Arık, Rüçhan, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara (1998) 
 
Arık,  Rüçhan,  “Batılılaşma  Dönemi  Anadolu  Türk  Mimarisine  Bir  Bakış”,  Osmanlı,  C.10, 
1999, 247-264 
 
Kubilay,  A.  Yetişkin,  “Humbaracı  Kışlası”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.4, 
1994, s.96-97 
 
Yavuz,  Yıldırım,  “Batılılaşma  Dönemi  Osmanlı  Sağlık  Kuruluşları”,  ODTÜ  Mimarlık 
Fakültesi Dergisi, S.2, 1988, 123-142 
 
Yıldırım, Nuran, “Askeri Hastaneler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, 1993, 
344-349. 
 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan / 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY/ 
Dr. Mesut Dündar 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
8.3.1. Tanzimat’tan Meşrutiyet’e İmparatorluğun Başkentinde Sanat ve Kültür Ortamı 
 
Anahtar Kelimeler: Batılılaşma, Tanzimat, Abdülmecid, Abdülaziz, Kültür, Sanat, Mimari. 
 
Tanzimat Dönemi’nde devlet yönetimin örgütlenmesi sonucu ortaya çıkan idari  yapıların en 
bilinen  örneğini  ünlü  Babıâli  (1844)  yapıları  oluşturur.  Bunu  Harbiye  Nezareti  (1864-1866) 
ve  Bahriye  Nezareti  (1865-1869)  binaları  izler.  Boyutları  ve  mimari  kuruluşlarıyla  dikkati 
çeken  bu  yapılar,  mutlak  simetri  gösteren  plan  şeması  ve  cephe  tasarımıyla  Avrupa 
kentlerindeki resmi binaların temel özelliğini yansıtırlar.  
Osmanlı  mimarisine  yabancı  olan  banka,  işhanı,  pasaj,  otel  ve  tiyatro  gibi  yapılar  Tanzimat 
döneminde  görülmeye  başlar.  Yeni  ihtiyaçlar  doğrultusunda  gelişen  bu  yapılar  Batılı 
örneklerine  göre  inşa  edilir.  Zincirli  Han  (1868),  Büyük  Balıklı  Han  (1875),  Çiçek  Pasajı 
(1874-1876)  ve  Hacopulo  Pasajı  (1871)  gibi  yapılar  çok  katlı  olmaları  ve  Eklektisist  cephe 
tasarımlarıyla  dikkati  çekerle.  Geleneksel  konaklama  binalarından  çok  farklı  bir  yaklaşımla 
tasarlanan  ilk  otel  Hôtel  d’Angletter  (1841)  adıyla  kurulur  ve  bunu  diğerleri  izler.  Büyük 
restoran  ve  kafelere  sahip  olan  ve  çeşitli  eğlence  ve  baloların  düzenlendiği  bu  oteller 
Beyoğlu’nda Batılı yaşam biçimin simgesi olurlar. Kısa zamanda yaygınlaşan bu yeni yapılar 
19.yy’ın son çeyreğinde Galata ve Pera gibi ticaret merkezlerinin yeni yüzleri olurlar.  
Tanzimat’ın  getirdiği  yeni  yapı  türleri  kent  siluetinde  yerini  alırken  kışla,  okul,  karakol  ve 
elçilik gibi  binaların  yapımı da hızla devam  eder. Kentin anıtsal  yapılarına dönüşen kışlalar 
dönemin öne çıkan eserleridir. Genel plan şemasının sürdürüldüğü bu yapılardan Maçka Kışla 
Silahhanesi (1862) ilginç strüktür sistemiyle Türkiye’de tamamen çelikten inşa edilen ilk yapı 
olarak  mimarideki  teknolojik  değişimleri  gösteren  önemli  bir  yapıdır.  Kışlalarla  birlikte, 
devletin  gücünü  simgeleyen  fonksiyonel  bir  anlam  da  yüklenen  karakollar  İmparatorluk 
üslubu  olarak  benimsenen  Neo-Klasik  cephe  tasarımlarıyla  dikkati  çekerler.  Çinili  Karakol 
(1842), Arnavutköy Karakolu (1843), Aziziye Karakolu (1866) ve Maçka Karakolu (1873) ilk 
akla gelenlerdir. 
Batı ile artan ilişkiler sonucu başkentte birbiri ardına yeni elçilik binaları yükselmeye başlar. 
Temsil  ettikleri  ülkenin  prestij  yapıları  olarak  görülen  bu  binaların  inşası  için  de  kendi 
mimarları  görevlendirilir.  Beyoğlu’ndaki  Rus  Elçiliği  Binası  (1838-1845)  kitle  ve  Ampir 
cephe tasarımı ile birçok yapının mimari biçimlenişe örnek olarak kent siluetine katılır. Bunu, 
Fransız  (1839-1847),  İngiliz  (1847-1850),  Hollanda  (1854),  İran  (1860)  ve  Alman  (1874-
1877) elçilik binaları izler. Yabancı mimarların elinde, anıtsal yapı kütlesi ve görkemli cephe 
tasarımlarıyla dönemin evrensel stili olan Eklektisist üslubunda inşa edilen söz konusu yapılar 
Osmanlı mimarisinin şekillenmesinde önemli rol oynar. 
Eğitim  alanındaki  reformlar,  yeni  kurumlaşmayla  birlikte  modern  anlamda  okul  binalarının 
yapılmasını  gerekli kılar.  İhtiyaçlara  göre  yeniden biçimlenen okullar,  genellikle dikdörtgen 
prizmal  kütleye  ve  sadeleşmiş  Neo-Klasik  bir  cepheye  sahiptirler.  Söz  konusu  yapılar 
arasında  Darülfünun  ve  Mekteb-i  Sultani  (Galatasaray  Lisesi)  dönemim  karakteristik 
örneklerini oluşturur.  
Tanzimat  dönemi  camileri,  eskinin  ruhani  yönü  ağır  basan  büyük  anıtsal  yapılarına  oranla, 
dünyevi bir anlam yüklenen daha küçük tek kubbeli kübik eserler olarak dikkati çeker. Yeni 
protokol  düzeninin  gereksinimlerine  göre  şekillenen  son  cemaat  yeri  ve  hünkâr  köşkü 
birleşkesi  ile  tek  kubbeli  kare  ibadet  mekânının  ikili  yapısı  caminin  dini  karakterini 
dünyevileştiren,  sivil  bir  nitelik  kazandıran  unsur  olarak  görülür.  Bu  yönü  ile  Mecidiye 

 
 
 
Camisi  (1848)  Tanzimat  ideolojisinin  en  ilginç  gösterimlerinden  biri  olarak  mimarlık 
tarihinde  yerini  alır.  Genel  tasarımıyla  Ampir  üslubun  son  temsilcisi  sayılan  Dolmabahçe 
Cami  (1853-1854)  ise  plan  ve  kitle  açıklığı  ile  dönemin  diğer  camilerinden  ayrılır.  Aynı 
yıllarda  inşa  edilen  Ortaköy  Cami  (1853),  cephedeki  Neo-Barok  dalgalanmalarla  güçlü  bir 
plastik etki bırakır. Aksaray’daki Pertevniyal Valide Sultan Camisi (1870-1871), cephelerdeki 
rumi ve palmetlerle bezeli alınlık, niş, mukarnaslarla birlikte üçlü Gotik pencerelerin yan yana 
kullanılması  gibi  mimari  öğelerin  biçimlenişiyle  yeni  bir  anlayışın  özgün  yorumunu  ortaya 
koyar.   
Türbe  mimarisindeki  gelişmeler  planlamadan  çok,  köşelerin  yuvarlatılması  ön  cephe 
revaklarına  yapılan  eklemeler  gibi  kütle  biçimlenişi  ile  süslemede  görülür.  Valide  Sultan 
Türbesi  Ampir  üslubun  saf  bir  yorumudur.  Mustafa  Reşit  Paşa  Türbesi’nde  (1858)  atnalı 
kemer biçimli pencerelerle kendini gösteren Oryantalizm, on yıl sonra inşa edilen Fuad Paşa 
Türbesi’nde  (1868)  soğan  biçimli  dilimli  kemerler,  moresk  başlıklı  sütunceler  ve  cephe 
süslemeleriyle tasarımın ana unsuru olur.  
Lale devrinde Osmanlı mimarisine giren meydan çeşmeleri Tanzimat ideolojisine göre 
yeniden şekillenirler. Maçka ve Topkapı Bezmiâlem Valide Sultan çeşmeleri bu anlayışın 
önemli örnekleridir. Ampir üslubun düzeyli uygulamalarını sergileyen bu yapılardan sonra 
çeşme mimarisinde üslup çeşitliliği görülür. Aksaray Valide Sultan Çeşmesi (1871) 
Oryantalist anlayışı ortaya koyarken, Hüseyin Avni Paşa Çeşmesi (1874) Barok ve Neo-
Klasik üslubun ilgi çekici bir sentezini sunar. 
 
Kaynak: 
 
Aksel,  Tibet  “Fransız  Elçiliği  Binası”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.3,  1994, 
331-332  
 
Arel, Ayda, Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İstanbul (1975)  
 
Arslan, Necla, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, İstanbul (1992) 
 
Aykut, Pelin, “Çiçek Pasajı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, 508 
 
Batur,  Selçuk,  “Ondokuzuncu  Yüzyılın  Büyük  Camilerinde  Son  Cemaat  Yeri  ve  Hünkâr 
Mahfili Sorunu Üzerine”, Anadolu Sanatı Araştırmaları, C.II, 1970, 97-112 
 
Batur, Selçuk, “Mecidiye Camisi”, Prof. H. Kemalî Söylemezoğlu’na Armağan, 1982, 61-78 
 
Batur,  Afife,  “Batılılaşma  Döneminde  Osmanlı  Mimarlığı”,  Tanzimat’tan  Cumhuriyet’e 
Türkiye Ansiklopedisi, C.3, 1985, 1038-1090 
 
Batur, Afife, “Bahriye Nezareti Binası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, 1993, 
549-551 
 
Batur, Afife, “Aziziye Karakolu”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, 1993, 510-511 
 
Batur, Afife, “Darülfünun Binası”, Dünden Bugüne  İstanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, 562-
563 
Batur, Afife, “Dolmabahçe Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, 1994, 88-89 

 
 
 
 
Batur, Afife, “Galatasaray Lisesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, 1994, 369-
371 
 
Batur, Afife, “Maçka Silahhanesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.5, 1994, 37; 
 
Batur, Afife, “Valide Cami”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.7, 1994, 360-362;  
 
Batur Afife, “Taşkışla”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.7, 1994, 220-223; Can,  
 
Cengiz, “Harbiye Nezareti Binası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, 1994, 550-
551 
 
Can, Cengiz, “Rus Elçiliği Binası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, 1994, 368-
370;  
 
Cezar, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul (1971) 
 
Cezar, Mustafa, XIX. Yüzyıl Beyoğlusu, İstanbul (1991) 
 
Çelebi, Rezan, “Çinili Karakol”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, 516-517;  
 
Çiftçi,  Aynur,  “Dönemleri,  Üslupları  ve  Kentsel  Dokudaki  Konumlarıyla  İstanbul 
Karakolları”, Art Decor, S.51, 1997 74-86 
 
Denel,  Serim,  “19.  Yüzyılda  Osmanlı  Sivil  Mimarisinde  Bazı  Oran-Ölçek  Değişmeleri”, 
Bedrettin Cömert’e Armağan, 1980, 544-546 
 
Denel,  Serim,  Batılılaşma  Sürecinde  İstanbul’da  Tasarım  ve  Dış  Mekânların  Değişimi 
Nedenleri, İstanbul (1982) 
 
Durudoğan,  Seza,  “Hacopulo  Pasajı”,    Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.5,  1994, 
482 
 
Eyice, Semavi, Otaköy, Tarih-Sosyal ve Mimari Doku, İstanbul (1991) 
 
Kuban, Doğan, Osmanlı Mimarisi, İstanbul (2007) 
 
Ödekan, Ayla, “Mimarlık ve Sanat Tarihi”, Türkiye Tarihi-3, 2002, 369-455 
 
Ödekan, Ayla, “Çeşmeler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, 488-491; 
 
Ödekan,  Ayla,  “Valide  Sultan  Çeşmesi,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.7,  1994, 
362 
 
Özgüven, “İngiltere Elçiliği Binası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.4, 1994, 175 
 
Saner,  Turgut,  “Alman  Elçiliği  Binası”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.1,  1993, 
209-210 
 

 
 
 
Saner, Turgut, “Fuad Paşa Türbesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, 1994, 342 
 
Saner,  Turgut,  “Mustafa  Reşit  Paşa  Türbesi”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.5, 
1994, 567 
 
Tanyeli, Uğur, “Bâbıâli (Mimari)”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, 1993, 522-
523 
 
 Tuğlacı, Pars, Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma Dönemi ve Balyan Ailesi, İstanbul (1981) 
 
Tuğlacı, Pars, Osmanlı Mimarlığında Balyan Ailesi’nin Rolü, İstanbul (1993); 
 
Ünsal,  Behçet,”İstanbul  Türbeleri  Üzerine  Sitil  Araştırmaları”,  Vakıflar  Dergisi,  S.XVI, 
1982, 86-98;  
 
Yavuz,  Yıldırım,  “Batılılaşma  Dönemi  Osmanlı  Sağlık  Kuruluşları”,  ODTÜ  Mimarlık 
Fakültesi Dergisi, S.2, 1988, 123-142 
 
Yıldırım,  Nuran,  “Askeri  Hastaneler”,  Dünden  Bugüne  İstanbul  Ansiklopedisi,  C.1,  1993, 
344-349. 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan / 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY/ 
Dr. Mesut Dündar 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN