T. C. KÜLTÜr ve turizm bakanliği tüRKİye küLTÜr portali projesi

 
 
 
Kaynak: 
O.Aslanapa, Osmanlı Devri Mimarîsi, İstanbul. 1986 
 

 
 
 
E.H.Ayverdi, Osmanlı Mimârîsinde Fâtih Devri 755-886 (1453-1481), III-IV, İstanbul.1973, 
1974 
 
G.Goodwin, A History of Ottoman Architecture, London. 1971 
 
D.Kuban, Çağlar Boyunca Türkiye Sanatının Anahatları, İstanbul.2004 
 
İ.A.Yüksel,  Osmanlı  Mimârîsinde  II.Bâyezid,  Yavus  Selim  Devri  (886-926/1481-1520),  V, 
İstanbul.1983 
 
 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Doç. Dr. Z. Kenan BİLİCİ  
    
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ VE SANAT TARİHİ 
BİR İMPARATORLUĞUN SANATI: OSMANLI MİMARİSİNİN 
KİMLİĞİ
 
İSTANBUL, KANUNΠVE MİMAR SİNAN: KLASİK ÇAĞIN 
KÜLTÜREL PANORAMASI 
 
 
 
Doç. Dr. Z. Kenan BİLİCİ 
 
 
 
 
 
ARALIK - 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
6.2. İstanbul, Kanunî ve Mimar Sinan: Klasik Çağın Kültürel Panoraması 
 
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, mimari, İstanbul, Kanunî Sultan Süleyman, Mimar Sinan   
 
15.yüzyılda, İstanbul’un fethiyle başlayıp bir sonraki yüzyılda klasik çağına ulaşan Osmanlı 
İmparatorluk sanatını,  16.yüzyılda,  Türkler için  adeta özümleyen dört  ad öne çıkar:  Kanuni 
Sultan Süleyman, İstanbul, Süleymaniye ve bunları görsel bir simgeye dönüştüren Sinan. 
 
Kanunî  döneminin  başlangıcında  başkent  İstanbul,  büyük  fetihlerle  genişleyen  bir 
İmparatorluğun,  fetihler  sonucunda  kazandığı  yeni  topraklardan  elde  edilen  vergilerle  inşa 
edilmiş  Fatih  ve  II.Bayezid’in  inşa  ettirdiği  külliyeler  gibi  anıtsal  yapı  ve  yapı  alanlarıyla, 
Ortaçağ  sonrasının  en  büyük  kentlerinden  biri  haline  dönüşmüştü.  Bu  yapılara,  daha  sonra 
Yavuz  Sultan  Selim  tarafından  yapımına  başlanan,  fakat  oğlu  Kanunî  zamanında  inşaatı 
tamamlanan külliye de katılmıştır.  Hanedanın mutlak iktidarını sergileyen anıtsal külliye ve 
camilerin İstanbul’da yoğunlaşması, bir bakıma, Anadolu’dan yönelen göçlerle artan başkent 
nüfusunun  ihtiyaçlarını  karşılamaya  da  yöneliktir.  Fakat  İstanbul’un  16.yüzyılın  ilk 
yarısındaki  halini  ve  yapı  alanlarını  gösteren  Matrakçı  Nasuh’un  minyatürleri,  yine  de  sur 
içinde  hâlâ  iskân  edilmemiş  kentsel  mekânlar  olduğunu  gösterir.  Hiç  şüphe  yok  ki, 
16.yüzyılın  ortalarında  inşa  edilen  ve  kentin  tümünü  kapsayan  bir  etkinlik  odağı  olarak 
Süleymaniye külliyesinin orada yapılma nedeni de, bu bölgenin cami ihtiyacından değil, fakat 
Sultan’ın  kentin  toplumsal  yaşamına  ve  fiziksel  görünümüne  hükümdarlığının  gereklerini 
katmak istemesi ile açıklanabilir.  
 
Matrakçı Nasuh’un minyatürleri, tarihsel yarımadada ve sur içi yerleşmesinde, kentin merkez 
ekseni üzerinde sıralanan anıtsal camileri, kapalıçarşıları, meydanları, çoğu iki katlı konutları, 
büyük  yapıların  çevresini  kuşatan  kurşun  kubbeli  dükkânları  ve  hamamları  ile  başkentin, 
tarihsel  süreç  içinde  henüz  Boğaz  kıyılarında  sahil  sarayların  inşa  edilmediği  ve  denizle 
fiziksel  olarak  bütünleşmesi  tamamlanmamış  bir  sur  içi  yerleşmesinden  ibaret  olduğuna 
tanıklık eder. Bu ortam içinde, 16.yüzyılda kurulan Hassa Mimarlar Ocağı’nın başına geçen 
Mimar Sinan için başkent, adeta bir büyük şantiyeye ve sayısı 500’e yaklaşan yapı projesini 
kapsayan olağandışı uzun sayılabilecek yaratıcılık döneminin en belli başlı yapıtlarını birbiri 
ardınca  verdiği  bir  mekân  haline  dönüşmüştür.    İstanbul’un  fiziksel  çevresine  16.yüzyılın 
ortalarından  itibaren  katılan  Üsküdar-Mihrimah  Sultan,  Beşiktaş-Sinan  Paşa,  Tophane-Kılıç 
Ali Paşa, Eminönü-Rüstem Paşa ve 16.yüzyılın sonlarına doğru Üsküdar’da deniz kıyısında 
bir burun üzerinde inşa ettiği Şemsi Paşa gibi külliyeleriyle, İmparatorluğun mimarî üslûbunu 
Boğaz kıyılarına taşıyan da, Sinan olacaktır.  
 
 
Kaynak:  
 
O.Aslanapa, Osmanlı Devri Mimarîsi, İstanbul.1986 
A.von Gladiss, “Architecture”, Islam, Art and Architecture, 2000, s.544-565 
D.Kuban, Sinan’ın Sanatı ve Selimiye, İstanbul.1997 
A.Kuran, Mimar Sinan, İstanbul.1986 
 
 
 

 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
Kaynağı Hazırlayan/ 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Doç. Dr. Z. Kenan 
BİLİCİ/ 
Dr. Mesut DÜNDAR 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
Prof. Dr. H. Hale 
KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
SANAT TARİHİ 
BİR İMPARATORLUĞUN SANATI: OSMANLI MİMARİSİNİN 
KİMLİĞİ  
SİNAN’IN SANATI
 
 
 
 
 
Doç.Dr. Z. Kenan BİLİCİ 
 
 
 
 
ARALIK - 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
6.3. Sinan’ın Sanatı 
 
Anahtar Kelimeler: Mimar Sinan, Şehzade Camii, Süleymaniye Camii, Selimiye Camii 
 
İstanbul’u,  16.yüzyılda,  sınırları  Globus  Ottomanorum  diye  nitelendirilen  bir  Dünya 
İmparatorluğunun başkentine yakışır maddi çehreye büründüren ve kent fiziğine tasarım gücü 
yüksek  yapıtlarıyla kalıcı bir görünüm kazandıran Sinan’ın sanatı, dünya mimarlık tarihinin 
en  ilgi  çekici  konularından  biri  olmaya  devam  ediyor.  Sinan’a  ilişkin  otobiyografik 
belgelerin, yaşadığı çağ ve o dönemin yapım süreci üzerine ayrıntılı bilgiler vermediği bilinir. 
Yakın dostu Mustafa Saî Çelebi tarafından kaleme alınmış Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-
Ebniye, ünlü  mimarın  sanatına ilişkin ayrıntılar içermez. Ünü olağanüstü  bir düzeye erişmiş 
bir sanatçı konusunda, batı dünyasında iyi bilinen örneklerinin aksine, çağdaşlarının bu denli 
ilgisiz kalmış olması, Osmanlı kültürünün düşünce yapısıyla açıklanabilir. 
 
Tarihsel  kaynaklara  göre,  Sinan’ın,  Orta  Anadolu’dan,  Kayseri’den  devşirme  olarak  alınıp 
acemi  oğlanlar  mektebine  verildiği,  Kanunî  Sultan  Süleyman’ın  askerî  seferlerinde  yeniçeri 
olarak  çeşitli  teknik  beceriler  kazanıp  dönemin  pek  çok  yapı  ustası  arasından  sivrilerek 
1538’de  Cemâٴat-i  Mimârân’ın  (Hassa  Mimarlar  Ocağı)  başına  getirildiği  anlaşılmaktadır. 
Bir  tasarımcı  olarak  yetişmesinde,  Yavuz  Sultan  Selim  ve  Kanunî  ile  çıktığı  Mısır,  İran  ve 
Irak’tan  Dalmaçya  ve  Orta  Avrupa’ya  uzanan  seferlerin  de  görsel  kültürünü  arttırdığı 
varsayılabilir.  50  yaşına  doğru,  Ser-Mimârân-ı  Hassa  (Hassa  Mimarbaşı)  olarak  seçildikten 
sonra, sürekli bir inşaat etkinliği içinde, 100 yıla yaklaşan ömrünün sonuna kadar sayısı 500’e 
varan inşaat ve onarımların tasarlayıcısı ya da sorumlusu olmuştur. 
 
Sinan’ın  İstanbul’da üstlendiği  ilk işi olan Hürrem  Sultan için  yaptığı  Haseki  Külliyesi,  tek 
kubbeli camisi, revaklı bir avludan ibaret medresesi, anıtsal revağı ve düz tavanlı örtüsü ile 
Osmanlı konutunun  özgün bir  yorumu  sayılabilecek sıbyan mektebi  ve sekizgen planlı  açık 
bir avlu etrafında düzenlenen mekân düzenlemesiyle Osmanlı mimarlık tarihinde eşi olmayan 
darüşşifa  gibi  yapıları  ile,  kubbeli  mekân  modüllerinden  oluşan  yaratıcı  bir  tasarım  olarak 
belirmektedir.  Sinan’ın  yarattığı  maddi  çevrede  rol  alan  her  bina  için  ,  şüphesiz  bu  yargı 
genelleştirilebilir. 
 
Fakat  onun  dehasını  tanımlayan  üç  anıtsal  inşaat  etkinliği,  Osmanlı  kültürü  içinde,  bir 
mimarın  kendi  yaşamı boyunca geçirdiği  evrim sürecinin anlaşılabilmesine daha çok imkân 
verir. 
 
İnşaatı  dört  yılda  tamamlanan  Şehzade  Külliyesi’nin  ana  yapısı  konumundaki  cami,  19 
metrelik  kubbe  çapı  ve  37  metrelik  kubbe  kilidi  yüksekliğiyle,  mimari  rasyonalizm 
gösterisine  dönüşmüş  bir  tasarım  gücünün  ifadesidir.  Usta  mimar,  daha  ilk  anıtsal 
uygulamasında,  iç  ve  dış  biçimlenişiyle,  dört  yarım  kubbeyle  desteklenmiş  baldaken 
kuruluşuyla merkezî kubbeli planın ideal şemasına ulaşmıştır. 
 
Sinan’ın  Kanunî  Sultan Süleyman için  yaptığı  Süleymaniye Camii’nde,  büyük bir mimarın, 
Kanunî gibi bir Sultanın hükümdarlık iradesini ifade etmek üzere, etkili bir iç mekân yaratma 
kaygılarının  ön  planda  olduğu  anlaşılır.  Külliyeyi  oluşturan  her  yapının  ve  elbette  bu 
topluluğun  ana  yapısı  olarak  özellikle  caminin,  Sultanın  eşsiz  azametinin  bir  göstergesi 
olarak,  onun  fetihleri  kadar  önemli  olduğuna  şüphe  yoktur.  Nitekim,  Sultanın  cihan 
hükümdarı  kimliği  ve  İslâm’ın  hamisi  rolü,  caminin  ana  taçkapısındaki  kitâbede  de 
vurgulanmaktadır. İnşaatına ilişkin resmî belgelerden, külliyenin, ülke içinde adeta büyük bir 
yapım  seferberliğine  dönüşerek,  İmparatorluk  coğrafyasına  dağılmış  hemen  her  kaynağı  ve 

 
 
 
kol işçisinden taş ustası ve duvar örücüleri gibi vasıflı usta zenaatkârlara kadar yetişmiş insan 
gücünü  örgütleyerek  yapım  süreci  içinde  değerlendiren  bir  etkinlik  sonucu  inşa  edildiği 
anlaşılmaktadır. Caminin planında, Ayasofya ve II.Bayezid Camii’nden gelen kimi etkilerden 
bahsetmek  mümkünse  de,  merkezi  kubbesi,  yarım  kubbe  ve  eksedra  gibi  eğrisel  öğelerden 
oluşan piramidal düzenli etkili bir örtü ve cephe tasarımlarına sahiptir.  
 
Şüphesiz,  bu  nefes  kesici  atılımların  en  dikkat  çekici  yapısı,  Sultan  II.Selim  için  Edirne’de 
inşa edilen Selimiye Camii’dir. Aynı adla bilinen külliye içinde yer alan yapı, sekiz ayaklı bir 
destek sisteminin taşıdığı  ve merkezi  kubbeyi  öne çıkaran tasarımı, bu özelliğin  bina içi ve 
dışından aynı  güçte ifade edilmesi ve tek merkezliliğin dört köşeye  yerleştirilen minarelerle 
güçlendirilmesi gibi çarpıcı mükemmelliği ve mutlak simetrisiyle,  Osmanlı mimarlığı kadar, 
kubbeli yapı geleneğinin de vardığı en yüksek aşama sayılabilir.  
 
Osmanlı  tarihi,  üç  kıtaya  yayılmış  İmparatorluğun  büyük  coğrafyasında  yaşayan  ve  farklı 
inançlara sahip halkların yazgılarıyla örüntülü bir zaman kesitidir. Sinan, bu zaman kesitinin 
bir  yerinde,  16.yüzyılda,  Osmanlı  maddi  kültürünün  çehresini,  yaratıcı  tasarımlarıyla 
belirlemiş bir İmparatorluk mimarı olduğu kadar,  aynı zamanda, karşılığını Avrupa sanatında 
bulabileceğimiz, Osmanlı kültürünün ürettiği bir Rönesans insanı profili ve sembolüdür. 
 
Kaynak: 
 
O.Aslanapa, Osmanlı Devri Mimarîsi, İstanbul.1986 
Ö.L.Barkan, Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı, 1550-1557, C.1, Ankara. 1972 
Ö.L.Barkan, Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı, (1550-1557), C.2, Ankara. 1979 
A.Batur, Osmanlı Camilerinde Örtü ve Geçiş Öğeleri, İstanbul. 1980 
A.von Gladiss, “Architecture”, Islam, Art and Architecture, 2000, s.544-565 
D.Kuban, Osmanlı Dini Mimarisinde İç Mekân Teşekkülü, İstanbul. 1958 
D.Kuban, Sinan’ın Sanatı ve Selimiye, İstanbul.1997 
A.Kuran, Mimar Sinan, İstanbul.1986 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Doç.Dr. Z. Kenan BİLİCİ 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof. Dr. Hale 
KÜNÜÇEN 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ VE SANAT TARİHİ 
BİR İMPARATORLUĞUN SANATI: OSMANLI MİMARİSİNİN 
KİMLİĞİ 
KLASİK ÇAĞIN MİMARİ BEZEMESİ 
 
 
 
 
Doç. Dr. Z. Kenan BİLİCİ 
 
 
 
 
Aralık 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
6.4. Klasik Çağın Mimari Bezemesi 
 
Anahtar Kelimeler: 16.yüzyıl, taş, çini, kalemişi, malakârî, cam. 
 
Osmanlı Klasik çağ mimarlığının ana yapı malzemesi taştır. Yapıların dış cephelerinde, avlu 
taçkapıları ve pencerelerin profilli silmeler halinde, bazen mermer malzemeler de kullanılarak 
tasarlandıkları  görülür.  Dönemin  ender  sayılabilecek  renkli  taş  uygulamalarının  en  çarpıcı 
örneği Gebze’deki Çoban Mustafa Paşa Külliyesi’nin camisidir.  
 
Klasik çağın en görkemli bezeme malzemesi ise, yapıların iç duvar kaplamalarında kullanılan 
çinidir.  Yapımına  Yavuz  Sultan  Selim  zamanında  başlanıp,  oğlu  Kanunî  Sultan  Süleyman 
tarafından tamamlanan İstanbul’daki Sultan Selim Külliyesi’nin cami ve türbesinde, renkli sır 
tekniğinde  üretilmiş  çini  kaplamalar  kullanılmıştır.  Bozöyük-Güzelce  Kasım  Paşa  Camii, 
İstanbul’da  Haseki  Medresesi  ve  Şehzade  Mehmed  Türbesi’nde  de  aynı  teknikteki  çinilerin 
kullanıldığı  bilinir.  Yüzyılın  ikinci  yarısında,  iç  mekân  tasarımının  bir  parçası  olarak,  çini 
kaplamanın yapılardaki yer ve düzeninde anlamlı değişiklikler oluşur. Renkli sır tekniğindeki 
üretilmiş  kaplamanın  yerini  sıraltı  tekniğinde  üretilmiş  çiniler  alır;  çini  desenleri,  farklı  bir 
yaratıcılıkla,  çiçek  ve  bitki  motiflerinin  stilizasyonu  halinde  değişime  uğrar.  Süleymaniye 
Camii’nin  mihrap  duvarında,  Kanunî  ve  Hürrem  Sultan  türbelerinde  adeta  duvar  resmi  gibi 
tasarlanmış  kaplamada,  çini  deseni,  tek  bir  levhanın  üzerinden  büyük  panolara  doğru 
gelişmeye  başlar.  Rüstem  Paşa  Camii,  bu  yeniliklerin  tümünü  içeren  ve  çininin  iç  mekânı 
kubbeye  kadar  saran  bir  kaplama  malzemesi  olarak  kullanıldığı  Sinan  çağının  ilgi  çekici  ve 
ünik  bir  uygulamasıdır.  Çini  desenlerinin  gittikçe  daha  yüksek  bir  estetik  düzeye  doğru 
gelişmesi,  Kadırga  Sokollu  Camii  ile  yüzyılın  son  çeyreği  içinde  inşa  edilmiş    Kasımpaşa-
Piyâle Paşa ve Tophane-Kılıç Ali Paşa camilerinde de devam etmiştir. Osmanlı mimarlığının 
en  görkemli  anıtı  konumundaki  Edirne-Selimiye  Camii’nin  bezeme  programının 
uygulanmasına ilişkin resmî kayıtlar, çini kaplamanın konumu ve içeriğinin Sultan tarafından 
bizzat belirlenmiş olduğunu ortaya koymuştur. 
 
Çini  malzeme  ile  birlikte  tercih  edilen  öğeler  arasında,  16.yüzyılın  neredeyse  bütün  anıtsal 
yapılarının bezeme programı içinde yer alan kalemişleri ile zengin tekniklerle işlenmiş ahşap 
kapı  ve  pencere  kanatlarının  da  bulunduğu,  ayrıca  bu  dönemde,  Topkapı  Sarayı  Harem 
Dairesi’ndeki  III.Murad  Odası’nın  kubbesinde  olduğu  gibi,  malakârî  bezemenin  kullanıldığı 
bilinir. 
 
Osmanlı Klasik çağından ve 16.yüzyıldan kaldığı varsayılan renkli özgün pencere camlarının 
örneklerine ise Süleymaniye ve Üsküdar’daki Mihrimah Sultan camilerinde rastlanmaktadır. 
 
 
Kaynak:  
 
O.Aslanapa, Osmanlı Devri Mimarîsi, İstanbul. 1986 
N.Atasoy-J. Raby,  Iznik, The Pottery of Ottoman Turkey, London/Istanbul. 1989 
E.Atıl, The Age of Sülayman the Magnificent, Washington/New York.1987 
Bir Şaheser, Süleymaniye Külliyesi, Ed.S.Mülayim, Ankara.2007 
G.Goodwin, A History of Ottoman Architecture, London. 1971 

 
 
 
J.Frelly,  Sinan:  Architect  of  Süleyman  the  Magnificent  and  the  Ottoman  Golden  Age, 
London/New York.1992 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Doç.Dr. Z.Kenan BİLİCİ 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
SANAT TARİHİ 
 
EL SANATLARI
   
 
 
 
 
 
Doç.Dr. Z.Kenan BİLİCİ 
 
 
 
 
ARALIK- 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
6.5. El Sanatları 
 
Anahtar Kelimeler: Beylikler, bezeme, ahşap, alçı, çini, halıcılık 
 
Osmanlı  çağının  en  yaratıcı  sanat  kollarından  biri  ve  belki  de  en  önemlisi  çini  üretimidir. 
Çininin mimaride kullanıldığı ilk örneklerin, İznik’te ve 14.yüzyıla ait Sultan Orhan İmareti 
duvar  kaplamaları  ile  Yeşil  Cami’nin  minaresi  olduğu  bilinir.  Bununla  birlikte,  Erken 
Osmanlı çini sanatı ve üslûbunun mimari bezemedeki ilk anıtsal uygulaması, 15.yüzyılın ilk 
yarısında inşa edilmiş Bursa-Yeşil Cami ve türbesinin zengin renk repertuvarına sahip, ayrıca 
bazı  örneklerde  altın  yaldız  bezemelerin  uygulandığı,  mercan  kırmızısı  renginin  de 
kullanıldığı  renkli  sır  ve  mozaik  tekniğinde  üretilmiş  çinileridir.  Erken  Osmanlı  çini 
sanatındaki diğer bir yenilik, sıraltı tekniği ile yapılmış mavi-beyaz çinilerdir.  
 
İstanbul’un fethinden sonra, 16.yüzyılın ilk yarısı içinde yapılmış Yavuz Sultan Selim Camii 
ve Türbesi ile Şehzade Mehmed Türbesi çinileri, renkli sır tekniği ile üretilmiş çinilerin son 
büyük örneklerini oluştururlar.  Aynı yüzyılın ortalarından itibaren, Osmanlı çağı çiniciliğinin 
en  yüksek  aşamasını  oluşturan  İznik  çiniciliğinin  yükselişi  gözlemlenir.  Yenilik,  içinde  yer 
aldığı  yapıyı  adeta  bir  duvar  resmi  halinde  bir  renk  âlemine  dönüştüren  çini  desenlerinin 
yaratıcı tasarım ustalığı ve estetik düzeyidir. Dönemin neredeyse bütün dinî ve sivil mimarlık 
yapıtlarının bu tür çinilerle kaplandığı bilinir. 
 
Çinicilik  dışında,  kullanma  eşyası  olarak  dönemin  seramik  üretiminin  de  benzer  bir  estetik 
düzeye ulaştığı anlaşılmaktadır.Erken örneklerin, İznik atelyelerinde üretilmiş slip tekniğinde 
ve tek  renk sırlı kaplar  olduğu bilinir. 14.yüzyılın son  yarısı  ile 15.yüzyıl  başlarında “Milet 
İşi”  diye  de  bilinen  İznik  seramikçiliğinin  ikinci  yaratıcı  evresi  başlar.  15.yüzyılın 
ortalarından  itibaren  kentteki  seramik  üretimi,  mavi-beyaz  örneklerle  16.yüzyılın  ikinci 
yarısına kadar ince bir zevk ve estetik düzeyle sürekli gelişerek devam etmiştir. 
 
Osmanlı  çağı  cam  üretimine  ilişkin  bilgiler  sınırlı  olmasına  karşılık,  16.yüzyılın  sonlarında, 
Sultan  III.Murad’ın  oğlu  Mehmed  için  düzenlenen  sünnet  düğününü  anlatan  Sûrnâme-i 
Hümâyûn  minyatürlerinde,  geçit  törenine  katılan  camcı  esnafının  yer  aldığı  çeşitli  sahneler, 
önemli bir görsel kaynak olarak Osmanlı çağı camcılığına ilişkin bilgi vermektedir. 
 
Osmanlı dokuma sanatının en gelişmiş olduğu dönem 16.yüzyıldır. Bunlar arasında, Holbein 
halıları  diye  bilinen  ve  Uşak’ta  dokunmuş  bir  grup  halı,  madalyonlu,  yıldızlı  ya  da  kuşlu 
gruplarıyla,  dokuma  sanatının  en  tanınmış  örneklerini  oluştururlar.  Kumaş  desenlerinin  ise, 
genellikle  dönemin  çinileri  üzerinde  görülen  motiflerin,  daha  değişik  proporsiyonlar  ve 
bezemesel  düzenler  içinde  kullanıldığı  örnekler  olduğu  bilinir.  III.Murad  döneminde, 
İstanbul’da  200’e  yakın  dokuma  tezgâhı  olduğu  ve  bunların  bir  bölümünün  de  Osmanlı 
Sarayı’na bağlı bulunduğu anlaşılmaktadır. 
Osmanlı  çağının  en  erken  minyatürlü  yazmaları,    Fatih  dönemine  mâledilen  Muhammed 
Siyah Kalem Albümü’dür. Bir kitap için hazırlanmadığı belli olan minyatürlerin, Türk resim 
geleneğine  bağlı  olarak,  Herat’da  ya  da    Türkistan’daki  çeşitli  kültür  merkezlerinde  14.  ve 
15.yüzyıllarda  üretilmiş  çeşitli  resimlerden  oluşan  bir  albüm  halinde  Osmanlı  Sarayı’na 
ulaştığı  söylenebilir.  İstanbul’un  fethinden  önceye  ait  minyatürlü  yazmalar  arasında 
Amasya’da 15.yüzyılın başlarında tamamlanan Ahmedî’nin Türkçe manzum bir yazma eseri 
olan  İskendernâme’si  ile  yüzyılın  ikinci  yarısına  ait  Şerefeddin  Sabuncuoğlu’nun 
Cerrâhiyet’ü-l İlhâniye adlı Türkçe tıp kitabı sayılabilir. Şüphesiz Osmanlı minyatür sanatının 
en  seçkin  örnekleri  arasında,  Kanunî  Sultan  Süleyman  döneminden  kalma  Selimnâme,  Pirî 
Reis’in  Kitab  el-Bahriyye,  Matrakçı  Nasuh’un  Beyân-ı  Menazil-i  Sefer-i  Irâkeyn,  Tarih-i 

 
 
 
Sultan  Bayezid  ve  Süleymannâme  ile  yüzyılın  sonlarına  doğru  ressam  Nigârî  tarafından 
yapılmış portreler, Lokman’ın Süleymannâme’si ve Nakkaşbaşı Osman’a mâledilen Sûrnâme-
i  Hümâyun  ve  Hünernâme  gibi  yazmalar  ile  aynı  dönemin  Saray  müzehhiblerinden  nakkaş 
Karamemi ile “Saz Üslûbu”nun yaratıcısı Şah Kulu’nun adları özellikle hatırlanabilir.  
 
Osmanlı hat sanatının kurucusu 15.yüzyılın büyük hattatı Şeyh Hamdullah’tır. Onun, altı yeni 
yazı  üslûbuyla  meydana  getirdiği  “Aklâm-ı  Sitte”,  Osmanlı  yazısını  kurallara  bağlayarak 
klasiğe ulaştırma yolunda önemli bir rol oynamıştır. Fatih döneminin en önemli hattatının Ali 
bin Yahya Sofî, Kanunî döneminin ise Ahmed Karahisarî olduğu bilinir.