T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

Berilgan xususiyatlarga ko‘ra alternativni aniqlash. Ko'p 
kriteriyali tanlovni uchinchi usuli bu xususiy kriteriyalami qiymati 
awaldan ma’Ium bo‘lgan holga tegishli bu yerda masala shunday 
qo‘yiladiki, 
shu 
berilgan 
xususiyatlarni 
qanoatlantiradigan 
altemativani topish kerak yoki bunday altemativa X to‘plamda 
mavjud emasligini bilib, qo‘yilgan maqsadga eng yaqin X 
to'plamdan alternativni topishga keltiriladi.
Bunday masalani yechish xususiyati (hisoblash jaravonining 
murakkabligi, yaqinlashuv tezligi, oxirgi aniqlik va h.k.) ko‘p 
faktorlarga bog‘Iiq. Yana hisoblash va sonli aspektlami bir tomonga 
qo‘yib turib, berilgan yo‘nalishning ba’zi bir tamoyili tomonlarini 
ko‘rib chiqamiz.
qq, kriteriyalami kerakli qiymatlarini aniqlashda, yuqori yoki 
quyi 
chegaralarini 
berish 
imkoniyati 
eng qulay xususiyat 
hisoblanadi, qqi o‘lchovlami belgilangan qiymatlarini yaqinlashuv 
darajasi deb aytiladi, ulami R o ‘lchovli kriteriyalar fazosida 
kesishish nuqtasini maqsad yoki tayanch nuqta, ideal nuqta deb
50

---

ataladi. Bu yerda yaqinlashuv darajasi xususiy kriteriyalar 
fazosidagi X to‘plam strukturasini aniq bilmay turib beriladi, 
shuninig uchun maqsad nuqtasi X to‘plamni ichida ham tashqarisida 
ham bo‘lishi mumkin (maqsadga erishildi yoki maqsadga 
erishilmadi, la-rasmda ikkala variant ham keltirilgan mos ravishda 
Xi*vax2*).
Optimallash g‘oyasi quyidagicha: ixtiyoriy altemativadan 
boshlab x* ga X to‘plamda qandaydir trayektoriya bo‘ylab 
yaqinlashamiz. Bunga esa navbatdagi x altemativa bilan x* maqsad 
o‘rtasida sonli o‘lchov yaqinlashuvi kiritish bilan erishamiz. Ya’ni 
quyidagi vektorlar orasida
q(x)=(q i (x), ... , qP(x)) va qq= (qq i, ..., qqp) 
(8)
Bu yaqinlikni sonlar bilan turlicha ifodalash mumkin. Masalan, 
quyidagi oraliqdan foydalanamiz:
IM q,qq) = (£",/[*(*)-*. ] П ) 1/к 
(9)
i=*l
yoki quyidagi oraliqdan foydalanamiz: