T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

i-qo=
(
3
)
(
4
)
S, 
koeffitsiyentlar birinchidan qi/si sonning o‘lchovsizligini 
ta’minlaydi. (xususiy kriteriyalar turli oMchamga ega bo‘lishlari 
mumkin, u holda ular ustidagi ba’zi bir arifinetik amallar, masalan, 
qo‘shish amali ma’noga ega emas.) ikkinchidan zarur hollarda (4) 
formulada ^ < 1, bajarilishi talab qilinadi.
va д koeffitsiyentlar xususiy kriteriyalami super kriteriyaga 
nisbatan hissasini ifodalaydi.
Shunday qilib, berilgan holda masala super kriteriyni 
maksimallashga keltiriladi.
x* = argmax q0( qi(x), ... , 
qp(x)),q,(x)=Ci
, i=l ...p 
(5)
л-еХ
Bir necha kriteriyalami bir kriteriyaga keltirishning ustunligi 
bilan bir qatorda qiyinchilik va kamchiliklari ham mavjuddir. Ulami 
bu usulni ishlatishda hisobga olishga to 'g ‘ri keladi.
Ko‘p oichovli fazoda nuqtalarni tartibga solish bir qiymatli 
bo‘lmasligi ko‘riladi bu holda tartibga soluvchi funksiyaning 
ko‘rinishi bilan to‘liq aniqlanadi. Super kriteriy bu yerda tartibga 
soluvchi funksiyaning rolini o‘ynaydi va uning kichik o ‘zgarishi 
altemativani aw algi qiymatidan juda katta farq qilishiga olib kelishi 
mumkin. 2 a) rasmda (3) chiziqli tartibga soluvchi funksiyaning 
koeffitsiyentlarining oddiy o‘zgarishida eng yaxshi altemativ
47

---

ta n lo v
i qanday o‘zgarishi ko‘rinib turibdi. Bu esa quyidagi to‘g‘ri 
chiziqlami mos ravishda o‘zgarishida o‘z ifodasini topadi.
qoi(xi‘) > qoi(x2*) lekin, qo
2
(xi‘) < qo2(x2‘) 
(6)
2-rasm. Ko'p kriteriyali masalalarni yechish usullariga misoilar.
a) xususiy kriteriyalilami chiziqli kombinatsiyasi boMgan bitta 
«superkriteriy» bo‘yicha optimallash, b) yo‘qotishlar usuli, d) 
yaqinlashuv darajasini berish usuli, e) altemativlarni Pareto 
to‘plamini topish usuli.
Xususiy kriteriyalaming chiziqli kombinatsiyasi tartiblashgan 
quyidagi ma’noni beradi: «noldan qanchalik uzoqlashsa, shunchalik 
yaxshi».
2 
a) rasmda super kriteriyaga mos qoi va qo
2
yo‘nalishlar 
strelkalar bilan ifodalangan. Ko‘p o ‘lchovli fazoda tartiblash g‘oyasi 
ba’zi bir ballik tizimlarda variantlami baholashga keltiriladi. 
Muqobilni topishning boshqa varianti berilgan yo‘nalish bo‘yicha 
noldan eng uzoqlashgani bu minimal kriteriyaning maksimallashdir.
48

---

аяМ }
1
I
JJ
Bu ~
= const yo‘nalish atrofidagi «eng qoloq altemativani
tortish» usulida qidirishni bildiradi. Bir necha kriteriyalami bir 
kriteriyaga keltirish usulining kamchiliklari, ko‘p kriteriyali 
masalalami yechishning boshqa yoMlarini qidirishga majbur qiladi.