T. S. Malikov

nimani ko‘rsatsa”, deb xarakterlash qabul qilingan. 
Bahoni zararsizlik va maqsadli foydani ta’minlash asosida hi-
soblash metodi ham ma’lum. Uning asosida zararsizlik grafigi yoki ku-
tilayotgan foydani ta’minlashning tijoriy biznes-rejalashtirish yotadi. 
Ayri hollarda baho chiqariladigan tovarning unikalligi asosida o‘rna-
tiladi. Bu yerda baho o‘rnatilayotgan paytda nafaqat ishlab chiqarish 
chiqimlari, balki tovarning sotib oluvchi uchun qadr-qimmati ham ino-
batga olinadi. 
Ko‘pchilik hollarda baholar preyskurant baholar asosida aniqla-
nadi. Bunday metodni amalga oshirish jarayonida savdolashish imko-
niyati mavjud bo‘ladi. Individual sotib oluvchilar uchun buning ahami-
yati kamroq bo‘lsada, ulgurji sotib oluvchilar uchun bu narsa katta aha-
miyatga ega bo‘lib, baholarning umumiy darajasiga o‘z ta’sirini, albatta, 
ko‘rsatadi. 
Bahoni aniqlashning raqobat savdolari orqali metodi XyuSlar-
ning pudrat uchun kurashuvi sharoitida qo‘llaniladi. Bunda XYuS raqo-

---

174
batchilarning kutilayotgan baho takliflarini hisobga oladi. U o‘zining 
oldiga shartnomani qo‘lga kiritishni maqsad qilib qo‘ygan ekan, boshqa 
raqobatchilarga nisbatan pastroq bo‘lgan bahoni so‘raydi. 
Bahoni o‘rnatish jarayonida faqat iqtisodiy momentlarni emas, bal-
ki psixologik momentlarni ham inobatga olmoq lozim. Baholarni shakl-
lantirish borasidagi davlatning tartibga keltiruvchi rolini, daromadlar-
dan olinadigan soliqlar va yana ko‘p narsalarni ham unutmaslik kerak. 
Shuningdek, baholarni shakllantirishning tarmoq xususiyatlarini hisobga 
olish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, qishloq xo‘jaligida,
baholarning, kamida quyidagi uch yo‘nalishi rivojlanadi: 
• markazlashtirilgan yo‘nalish (mahsulotlar muhim turlarining 
cheklangan doirasiga mo‘ljallangan); 
• ulgurji-shartnomaviy yo‘nalish (ishlab chiqarishga mo‘ljallan-
gan tovarlarni ishlab chiqaruvchi va iste’molchi XYuSlar o‘rtasida); 
• ishlab chiqaruvchilar va savdo o‘rtasidagi yo‘nalish (xalq iste’-
moli, noiste’mol tovarlar va kooperatsiyaga tayyorlashlarga mo‘ljal-
langan). 
Yuqoridagilardan tashqari, boshqa barcha tovarlarga va shuningdek, 
o‘z savdo tarmog‘i mahsulotlari uchun alohida xo‘jaliklar tomonidan bahoni 
mustaqil ravishda o‘rnatish hollari ham mavjud.