Tabiatshunoslik darslarida axborot

3- sinf. Bu sinf o’quvchilari o’quv yili oxirida quyidagilarni bilishlari 
kerak: 
o 
tabiatdagi mavsumiy o’zgarishlar, belgilar, jonli va jonsiztabiatning 
o’zaro aloqasi. 2- sinfda olingan bilimlarni chuqurlashtirish va 
kengaytirish; 
o jonsiz tabiatning, havo, suv, tuproq, foydali qazilmalarning nomlari va 
farqli belgilari; 
o 
mahalliy o’simliklarning nomlari va farqlari (beshtadan kam 
bo’lmagan daraxtlar, butalar, o’tlar); 
o 
qishloq xo’jalik o’simliklariga ishlov berish usullariningelementar 
biologik asoslari; 
o 
suv o’tlari guruhlari, moxlar, paporotniklar, xushbo’y hidligullovchi 
o’simliklarning ayrim farqli ko’rinishlari, o’simlikshunoslik - qishloq 
xo’jaligining asosiy qismi; 
o hayvonlar guruhi: hasharotlar, o’rgimchaksimonlar, baliqlar, sudralib 
yuruvchilar, qushlar, hayvonlar va ularning farqlitomoniari; 
o 
hayvon gurahlari o’rtasidagi o’xshash va farqli belgilar; 
mahalliy sharoitda keng tarqalgan hayvonlarning hayot tarzi va tashqi 
tuzilishi; 
o 
o’rganilgan hayvonlarning tabiat, hayot va inson xo’jalikfaoliyatidagi 
ahamiyati; 
o 
o’simliklarning o’simliklar bilan, hayvonlarning o’simliklarbilan, 
hayvonlarning hayvonlar bilan o’zaro aloqalari, insonningjonli va 
jonsiz tabiat bilan o’zaro aloqasi; 
o insonlarning tabiatga sovuqqonlik bilan qarashlari, tabiat muhofazasi, 
tabiatda o’zini tutish qoidalari; 
o inson tana a'zolarining joylashishi, tuzilishi va nomlari; 
o tana tuzilishi, a'zolarning vazifalari haqida oddiy tasavvur; 
o chekish va alkogol ichimliklarni iste'mol qilishningorganizmga 
zararli ta'siri; 
o sanitar - gigiyenik qoidalar. 
“5” baho o’z joyida eng ko’p tarqalgan mavsumiy hodisalar 
to’g’risidagi to’liq bilimlarga, ular o’rtasida sabab-oqibat bog’la-nishlarini 
ko’rsatish bilan va o’zining tabiatdagi kuzatishlariga tayanib hikoya qila olish 

---

uquviga, o’z joyida ko’proq tarqalgan o’simlik va hayvonlar, ularning yashash 
sharoitlari to’g’risida (darslik va tabiatni kuzatish kundaligi hajmida) hikoya 
qila olish uquviga; o’z joyidagi odamlarning yil fasllari bo’yicha mehnatlari 
to’g’risida aytib bera olish uquviga qo’yiladi. 
o’quvchilar odam organizmi va uning salomatligini saqlash 
to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lishlari, tabiatda muntazam kuzatish olib 
borishlari va ularni “Kundalik kuzatish daftari”da qayd qilib borishlari; havo 
haroratini to’g’ri o’lchay olishlari, gerbariylarni rasmiylashtira bilishlari, 
kundalik materiallarga oid kuzatishlariga yakun chiqara olishlari kerak. 
“4” bahoni qo’yishda ham o’sha talablarga rioya qilinadi, biroq bunda 
bir oz noaniqlikka yo'l qo’yilgan bo’ladi. 
“5” va “4” baholari o’quvchilarga faqat darslik materialini 
bilganlarigagina emas, balki o’quv-tajriba maydonidagi, shuningdek, 
ekskursiya vaqtidagi faol ishlariga, kuzata olishlariga hamda tabiatning 
o’zidan bilim ola bilishlariga ham qo’yiladi. 
“3” baho tabiat to’g’risidagi noaniqlik, uzuq-yuluq bilimlarga, sabab-
oqibat aloqalarini aniqlay olmaslikka, tabiatning mahalliy hodisalari, o’simlik 
va hayvonlari, tabiatdagi odamlar hayoti haqida bilim yetarli bo’lmaganda, 
tabiatda kuzatishlarni muntazam olib bormaganda va kuzatishlar kundaligini 
muntazam yuritmaganda qo’yiladi. 
Salbiy baho qo’yilmaydi. 
4- sinf. Bu sinf o’quvchilari o’quv yili yakunida quyidagilarni bilishlari 
kerak: 

yashash joyi tabiatining xususiyatlari (tekislik, tuproq,foydali 
qazilmalar, suv havzalari, o’simlik va hayvonlar)ni; 

kishilar mehnatini; 

foydali qazilma (temir va mis rudasi)ning fizik xossalarini; 

tabiat zonalari xaritasida o’zbekistonning geografikjoylashishi, 
o’rnini; 

turli tabiiy sharoitlar va ularning kishilar 
tomonidano’zlashtirilishini; 

tabiatni muhofaza qilish bo’yicha o’zbekistondagi asosiy tadbirlarni; 

tabiatda o’zini tutish qoidalarini; 

---


yerning tuzilishi xossalari, uning tepaliklari (globus,geografik 
xarita)ni; 

quruqlik va okeanlar nomlarini.o’quvchilar bajara 
olishlari shart: 

yarim sharlar, tabiiy zonalar, fizik xarita va globusdano’zbekiston 
Respublikasini chegaralab so’zlab berishni; 

globus va xaritada ufq tomonlarini aniqlash, o’rganilganzonalarni 
topish va ko’rsatishni; 

tabiatdagi o’zaro bog’liqlik, tabiat va inson o’rtasidagi bog’liqlikni 
tushuntirishni; 

tabiiy iqlim, o’simlik va hayvonot dunyosi, tabiiy sharoitlar, odamlar 
mehnati o’rtasidagi bog’liqlikni keltira bilishni; 

“Kundalik kuzatish daftari”ga ob-havo kuzatishlariningnatijasini 
belgilab borishni; 

tabiat atrofni muhofaza qilish chora-tadbirlarini qo’llash,tabiatda o’zini 
tuta bilishni. 

“5” baho o’quvchiga dasturning asosiy mavzulari bo’yicha aniq 
bilimlarga - reja bilan xaritaning, joyida ufq tomonlarning farqiga 
borishiga, kompasdan foydalanishiga, o’z oikasi tabiati to’g’risida 
(darslik yoki mahalliy o’lkashunoslik qo’llanmasi hajmida) gapirib 
berishiga, o’z kuzatishlaridan amalda foydalanish uquvlariga, 
shuningdek, Vatanimiz tabiati to’g’risida to’g’ri, to’liq hikoya qila 
bilishiga, har xil zonalar tabiatidagi sabab-oqibat aloqalarini ko’rsata 
olishiga; tabiatni avaylab-asrash nimadan iboratligini va odamlarning 
tabiatni qanday asrayotganliklarini tvfchuntira olishiga; amaliy ishlarni 
to’g’ri bajarishi va “Kundalik kuzatish daftari”ni muntazam yuritishiga 
qo’yiladi. 
“4” baho o’sha bilimlar uchun qo’yiladi, ammo javob berishda uncha 
katta bo’lmagan noaniqlikka yo'l qo’yilgan bo’ladi. 
“3” bahosi bilimlarning noaniqligi, to’la emasligi, o’quv 
materialining bo’sh ekanligi, hikoyada o’z kuzatishlaridan 
foydalana olmaganligi amaliy ishlar va kuzatishlar kundaligi 
yuritishni sifatsiz bajaiganligi uchun qo’yiladi. 

---

“2” bahosi o’quvchi kerakli narsani topolmagan va uning 
xususiyatlarini to’g’ri ta'riflay olmagan, shuningdek, shu guruh-ning 
xarakterli belgilarini ko’rsata olmagan, hodisalarni tushun-tirolmagan va aniq 
misollar keltirolmagan, tajriba o’tkazolmagan, xulosalarni ifodalay olmagan 
hollarda, shuningdek, javob berishda adashib, biroq materialni tushunganida 
qo’yiladi. 
“1” bahosi o’quvchi butunlay javob bermagan yoki “taxminan” javob 
bergan, materialni tushunmagan hollarda qo’yiladi. 
O’qituvchi bu me'yorlardan foydalana borib, har bir o’quvchining 
individual xususiyatlarini, uning o’quv materialini o’zlash-tirishga 
ishtiyoqini, o’zining kamchiliklari va qiyinchiliklarni bartaraf qilish 
qobiliyatini hisobga olishi zarur. 
Baho sinfdagi yoki joylardagi amaliy ishlar uchun ham qo’yilishi 
mumkin. Bunda ishning izchil va puxta bajarilishi, o’quvchining mustaqillik 
darajasi, olingan xulosalarning to’g’riligi, ularni ifodalana olishi hisobga 
olinadi. Har oyda kamida bir marta o’quvchilarning “Kundalik kuzatish 
daftari”dagi ishlar baholanadi. Baholashda kuzatishlarning mustaqilligi, o’z 
vaqtida o’tkazilganligi, ob-havoni qayd qilishning to’g’riligi hisobga olinadi. 
“Kundalik kuzatish daftari”da o’quvchilar yo'1 qo’ygan imlo xatolari albatta 
tuzatiladi, ammo tabiatshunoslik bo’yicha baho qo’yishda bu hol hisobga 
olinmaydi, ammo uni bartaraf etishni e'tiboiiga olish zarur. 
O’quv choragi yoki yili uchun yakuniy baho qo’yishda o’qituvchi 
o’quvchilarning dastur talablarida ko’rsatilgan bilim, o’quv va ko’nikmalarni 
qanchalik egallaganliklarini hisobga olishi lozim. Bunda o’quvchilarning 
og’zakijavoblari, amaliy faoliyatlari va “Kundalik kuzatish daftari”ni yuritish 
sifati hisobga olinadi.